گروه بریکس را به سبب ترکیب کشورهای عضو، هم پیمانان و اقداماتی که تاکنون انجام داده است، می توان به عنوان اثرگذارترین نهاد در طراحی نظم جدید جهانی به شمار آورد که روز به روز در حال گسترش و توسعه است.
به گزارش مسیر اقتصاد در ابتدا در سال ۲۰۰۶ میلادی و در جریان نشست سالانه سازمان ملل در شهر نیویورک کشور آمریکا، سران کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین با یکدیگر دیدار کردند. در این دیدار ایده تشکیل گروه بریکس را برای اولین بار مطرح شد. بعد از این کشورها از سال ۲۰۰۹ میلادی سالانه به طور مرتب نشست برگزار کرده و با یکدیگر دیدار کرده اند. در سال ۲۰۱۰ میلادی نیز کشور آفریقای جنوبی به عضویت گروه بریکس در آمد.
اقدامات مهم بریکس در ایجاد نظم جدید جهانی
از اهداف اصلی گروه بریکس به چالش کشیدن قدرت محوری آمریکا در معادلات جهانی است. کشورهای گروه بریکس قصد دارند با همکاری یکدیگر نظام قدرت جهانی را تغییر داده و از سلطه آمریکا و نهادهای مرتبط با آن خارج شوند. حذف دلار از تجارت، مهمترین توافق سال های اخیر گروه بریکس در این راستا بوده است.
کشورهای گروه بریکس به طور مشخص در زمینه کاهش استفاده از دلار در تبادلات دوجانبه و چندجانبه خود به توافق کامل رسیده اند و قصد دارند به جای دلار آمریکا از ارزهای ملی در تجارت خود استفاده نمایند.
همچنین این کشورها قصد دارند یک نظام مالی جایگزین برای نظام مالی کنونی حاکم بر جهان راه اندازی نمایند. این نظام مالی از دلار آمریکا و سیستم پیام رسان مرتبط با آن مستقل خواهد بود. همچنین راه اندازی یک واحد پول الکترونیکی مشترک نیز به عنوان سازوکاری مناسب که برخی از اهداف این کشورها را محقق می کند، در دستور کار گروه بریکس قرار دارد.
در اقدامی دیگر، ایجاد یک نهاد اعتبارسنجی مستقل در دستور کار گروه بریکس قرار دارد. اعضای بریکس می خواهند با ایجاد یک نهاد اعتبارسنجی مهم و اثرگذار، به انحصار کشورهای غربی در تعیین اعتبار کشورها پایان دهند.
بریکس به دنبال افزایش اعضای هم گفتمان جهت تقویت قدرت جهانی
کشورهای گروه بریکس در تلاش هستند تا کشورهای دیگری که وضعیتی تقریبا مشابه آن ها دارند را به عضویت این گروه درآورند تا بتوانند با قدرت بیشتری به اهداف جمعی خود دست یابند.
این گروه در حال حاضر با حضور کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان را تحت پوشش دارد. اما یکی از مشکلات اصلی کشورهای عضو گروه بریکس در گسترش روابط و تقویت جایگاه خود کم بودن تعداد اعضاء و دوری جغرافیایی کشورهای عضو این گروه است.
گروه بریکس نماد برهم زدن تعادل ایجاد شده از سوی کشورهای غربی در نظام جهانی است و به عنوان رهبر تغییر الگوی توسعه اقتصادی و جهانی سازی مطرح است. بنابراین جمعیت روبه گسترش کشورهای عضو گروه بریکس این مزیت را برای آن ها ایجاد می کند تا در آینده سهم خود از تولید اقتصادی جهان را نیز افزایش دهند و از این منظر نیز جایگاه خود را تقویت نمایند.
طبق طرح جدید این گروه در این زمینه که «بریکس پلاس» نام دارد، چندی پیش کشورهای پاکستان، بنگلادش، ایران، نیجریه، کره جنوبی، مکزیک، ترکیه، اندونزی، فیلیپین و ویتنام به منظور عضویت در گروه بریکس در نظر گرفته شده بودند.
ایران عضو بریکس نشد
در طرح اولیه تشکیل گروه بریکس‌پلاس که قرار بود با اضافه شدن کشورهای جدید به گروه بریکس شکل بگیرد، ایران نیز به عنوان یکی از گزینه های مناسب برای عضویت در این گروه در نظر گرفته شده بود؛ اما با تشکیل بریکس پلاس در اجلاس جدید این گروه، نامی از ایران در میان کشورهای جدید عنوان نشد.
تاکنون در این زمینه مسئولین ایران و به ویژه وزارت امور خارجه اظهارنظری نداشته اند اما به نظر می رسد عدم تعامل فعال ایران موجب شده است ایران در بریکس پلاس حضور نداشته باشد.
در اجلاس اخیر تنها سران ۵ کشور مصر، مکزیک، تایلند، تاجیکستان و گینه در کنار ۵ عضو اصلی گروه بریکس حضور داشتند و کشور چین در نشست اخیر رسما از سران این ۵ کشور برای عضویت در گروه بریکس دعوت نموده است.
مقاوم سازی اقتصاد، نیازمند استفاده از ساختارها و نهادهای جدید
جمهوری اسلامی ایران طی سال های اخیر تحت فشار اقتصادی و سیاسی کشورهای سلطه گر از جمله آمریکا بوده است. بر این اساس و به منظور تقویت قدرت اقتصادی و مقاوم سازی اقتصاد کشور در مقابل فشارها، الگوی اقتصاد مقاومتی توسط رهبر انقلاب به عنوان الگوی اقتصادی ایران مطرح گردید تا ایران بتواند با استفاده از این الگو، شرایط پیشرفت مستمر اقتصادی را فراهم آورد.
باید به این نکته توجه داشت که تحقق اقتصاد مقاومتی به ویژه در حوزه تجارت و در تعامل با کشورهای جهان نیازمند تشکیل و استفاده از ساختارها و نهادهای جدید است؛ به عنوان مثال نمی توان کماکان با وابستگی به دلار و یورو و سوئیفت و پیگیری عضویت در سازمان های جهانی که دیگر اثرگذاری خود را از دست داده و تنها برای کشورهای جدید وابستگی بیشتر ایجاد می کند، شرایط مقاوم سازی اقتصاد و کسب قدرت اقتصادی را فراهم آورد.
جالب توجه است که دیگر کشورها نیز که به دنبال تقویت و مقاوم سازی اقتصاد خود هستند، در این مسیر قدم برداشته اند. نمونه آن همین کشورهای عضو بریکس و به طور خاص چین و روسیه هستند که طی سال های اخیر، بیشترین تلاش ها برای ساختارسازی و نهادسازی برای خود و در همکاری با دیگر کشورها را انجام داده اند تا بتوانند قطب جدید قدرت جهانی را با کمک کشورهای نزدیک به خود پدید آورند.
ساختارها و نهادهای جدید پیش روی ایران
بنابراین ضروری است ایران نیز در این مسیر قدم های جدی بردارد. امروز قراردادهای تجارت دوجانبه در جهان جایگزین قراردادهای چندجانبه و حتی مقدم بر عضویت در سازمان تجارت جهانی شده است؛ کشورها در حال حرکت به سمت تعامل تجاری با ارزهای ملی از طریق پیمان پولی دوجانبه هستند؛ نهادهای جدید از جمله بانک های منطقه ای و اتحادیه های مشابه شکل گرفته است. لذا در این شرایط انتظار می رود ایران نیز با دیپلماسی فعال در این راستا قدم بردارد.
پیگیری عضویت در گروه بریکس و توسعه همکاری با کشورهای عضو این گروه، انعقاد قراردادهای تجارت دوجانبه با کشورهای منطقه و جهان، انعقاد پیمان پولی دوجانبه با کشورهای طرف تجاری و ایجاد سیستم جایگزین سوئیفت از جمله اقداماتی است که می تواند در این زمینه انجام شود.
