مسیر اقتصاد/ درآمدهای مالیاتی به عنوان پاک‌ترین و مناسب‌ترین منبع برای مخارج دولت است. راه‌های دیگر تامین منابع دولت به جز مالیات عموما موجب ایجاد تورم می‌گردند یا نظیر فروش منابع طبیعی یا اموال دولت، مقادیر محدود و ثروت بین نسلی است.
با وجود این، اعمال مالیات بر روی درآمد افراد یا کالاها و خدمات به طور طبیعی موجب افزایش قیمت کالاها و خدمات می‌شود. بنابراین گریزی از تورم به سبب وجود مخارجی برای حاکمیت جهت تامین کالاها و خدمات عمومی و انجام وظایف حاکمیتی وجود ندارد. حال باید بین روش‌های تامین منابع حاکمیت انتخاب کرد.
۳ نقطه اثر مالیات بر نظام پولی و تورم
نظام مالیاتی حداقل سه پیوند با نظام پولی دارد. پیوند اول در حوزه معافیت‌هاست. معافیت هزینه بهره وام‌ها که به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی لحاظ می‌شود، معافیت سود سپرده‌های بانکی و معافیت سود تقسیمی شرکت‌ها بر عملکرد فعالان اقتصادی و حوزه پولی نقش دارد. این سه معافیت موجب افزایش فشار برای اخذ تسهیلات از سوی شرکت‌ها و در مقابل کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری شرکت‌ها برای افزایش تولید شده است. زیرا که کسب درآمد تضمینی و بدون ریسک سود سپرده، امکان دریافت وام کلان بدون منجمد شدن سپرده، تفاوت نرخ تورم و نرخ بهره تسهیلات، کاهش مالیات با استفاده از هزینه قابل قبول مالیاتی، تامین مالی با استفاده از وثایق غیرنقدی و … مزایای وجود این نوع معافیت‌هاست، به نوبه خود در افزایش نقدینگی و رشد تورم موثر بوده است.
مالیات بر عایدی سرمایه به عنوان پیوند دوم نظام مالیاتی و پولی است. این مالیات خارج از نگاه پولی، بر عرضه و تقاضا موثر است و با کاهش تقاضای سوداگرانه زمینه‌ساز کاهش تورم می‌شود. با نگاه پولی نیز خلا این مالیات در اقتصاد ایران، موجب افزایش تقاضا برای تسهیلات، به خصوص برای فعالیت های غیرمولد را در پی داشته است. علاوه بر اینکه تورم عمومی برای اقتصاد مضر است، نوسانات بسیار شدید هم برای اقتصاد مضر است و مالیات بر عایدی سرمایه باعث کاهش نوسانات و ثبات بخشی به بازار می‌شود. برخی متغیرها از جمله نرخ ارز نیز به عنوان لنگر اسمی سایر کالاها قرار می‌گیرند و مالیات بر عایدی سرمایه موجب کاهش نوسان این متغیرهای کلیدی می‌شود و بنابراین می تواند انتظارات تورمی را کاهش دهد. از سوی دیگر نیز این مالیات، روی عملکرد بانک‌ها به عنوان خالقان نقدینگی و به نوعی خلق پول درونزا موثر است.
پیوند سوم مقوله مالیات با افزایش تورم نیز به کسری بودجه دولت مرتبط است. اگر درآمدهای دولت از محل منابع پایدار مالیاتی تامین نشود، به هر طریق دولت مجبور به استقراض از بانک مرکزی و افزایش پایه پولی می‌شود که می‌تواند به تشدید تورم دامن بزند.
دو راهی انتخاب بین تورم و مالیات
بنابراین گرچه مالیات ممکن است موجب افزایش قیمت کالاها شود، اما نبود آن و طراحی نادرست نظام مالیاتی نیز موجب تورم می‌شود و در نگاه ایستا از رفاه افراد کم می‌کند.
تورم نیز اصطلاحا «مالیات تورمی» نامیده می‌شود که شبیه مالیاتی است که با افزایش قیمت‌ها بر روی کالاها خودش را نشان می‌دهد و غیرمستقیم است. بنابراین تورم نیز در صورت کلی و معمول خود از رفاه افراد کم می‌کند. حال باید دید دو رویکرد مالیات‌ستانی و عدم دریافت مالیات چه مزایا و معایبی دارند و باید کدام یک را انتخاب کرد.
فقرا بیشترین آسیب را از تورم می‌بینند
آنچه اقتصاددانان اتفاق نظر دارند این است که در شرایط تورمی، ثروتِ ثروتمندان که دارای ثروت نقدی و غیرنقدی هستند، حداقل مطابق تورم رشد اسمی خواهد داشت ولی فقرا به همان نسبتی که فقیرترند بیشتر ضعیف‌تر شده و متضرر می‌شوند، چرا که ثروتی ندارند که متورم شود.
به‌عبارت دیگر به همان نسبتی که فقیرتر می‌شوند ثروت متورم نشده از دست می‌دهند. در تورم، توزیع درآمدها و ثروت‌ها بسیار ناعادلانه‌تر می‌شود.
به عنوان مثال دهک‌های کم‌درآمد جامعه بیشترین تورم سالانه[۱] را در اردیبهشت و خرداد سال جاری متحمل شده‌اند. بر اساس اعلام مرکز آمار، تورم سالانه در اردیبهشت و خرداد به ترتیب در سطح ۴۹.۱ و ۴۸.۵ درصد اعلام شده است.
طبق گزارش این مرکز، میزان تورم در دهک‌های کم‌درآمد جامعه در سطح بالاتری نسبت به دیگر دهک‌ها قرار دارد، به طوری که دهک اول، دوم و سوم در اردیبهشت ماه تورم سالانه بیش از ۵۲ درصد و در خردادماه تورم سالانه بیش از ۵۱ درصد را به ثبت رسانده‌اند. در حالی که دهک‌های نهم و دهم تورم حدود ۴۷ درصدی را تجربه کرده‌اند. البته توزیع تورم با ضریب اهمیت نشان داده شده که بخش خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و بخش مسکن بالاترین سهم را در تورم اقشار کم‌درآمد دارند و این میزان در مورد اقشار کم‌درآمد برای خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها نصف این میزان است.
این در حالی است که دهک‌های بالای درآمدی به علت دارا بودن کالاهای با دوام که عموما دارایی‌هایی نظیر املاک، خودرو، طلا و ارز است، از ناحیه تورم به سبب نرخ بالاتر تورم این کالاها از تورم عمومی بیشترین نفع را می‌برند. طبق گزارش مرکز آمار، تورم کالاهای با دوام نسبت به سایر کالاها و خدمات و تورم کل، بالاتر است و البته این وضعیت در روند بلندمدت نیز اثبات شده است.
مالیات قابل مدیریت و تنظیم (تعدیل) و ابزار افزایش رفاه
در نقطه مقابل تورم که بدون ضابطه بر دهک‌های کم‌توان درآمدی فشار می‌آورد، مالیات قرار دارد که قابل طراحی، مدیریت و تنظیم است. نظام یکپارچه مالیاتی-حمایتی می‌تواند نظام هوشمندانه‌ای باشد که رفاه متناسب با همه دهک‌ها را فراهم کند و ضمن کاهش فاصله طبقاتی، زمینه‌ساز رشد تولید باشد. تجربه کشورها نیز نشان می‌دهد نظام مالیاتی با طراحی مناسب، می‌تواند ضریب جینی را کاهش دهد و بر رفاه عموم بیفزاید.
تورم نامتوازن در هزینه‌ها و درآمدهای اشخاص باعث کاهش رفاه برخی اقشار می‌گردد و مالیات نیز با کاهش درآمد قابل تصرف، از رفاه مودیان می‌کاهد و انتخاب بین این دو پدیده برای تامین مخارج دولت اجتناب ناپذیر است. بنابراین بین پرداختن و نپرداختن مالیات، انتخاب بین ایجاد تورم کور و با اصابت بیشتر بر فقرا و ایجاد تورم متناسب با سطح درآمد و قابل تنظیم با ایجاد رفاهی متناسب است.
پی‌نوشت:
[۱] درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در یک سال منتهی به ماه جاری، نسبت به دوره مشابه قبل از آن
انتهای پیام/ مالیات
