به گزارش مسیر اقتصاد همه بخش های اقتصادی اعم از صنعت، کشاورزی، خدمات، بازرگانی و …، هم فعالیت های مولد و در جهت پیشرفت و رشد اقتصاد و هم فعالیت های مضر و برخلاف جهت تولید و منافع عمومی وجود دارد. فعالیت های مولد در بخش های مختلف اقتصادی سبب می گردد تا تولید متناسب با نیازهای جامعه افزایش پیدا کند، رشد اقتصادی حاصل شود و توزیع مناسب درآمد و کالا صورت پذیرد.
در مقابل در اقتصاد یک دسته از فعالیت ها وجود دارد که نه تنها مولد نبوده و سبب رشد نمی شود، بلکه مانعی برای رشد اقتصادی نیز به حساب می آید؛ به این دسته از فعالیت ها، فعالیت های غیرمولد گفته می شود.
فعالیت های غیرمولد سبب می گردد تا ثبات اقتصادی از بین رفته و سرمایه ها از تولید خارج شده و به سمت فعالیت های سوداگرانه و مضر حرکت کند، پایداری و انعطاف پذیری اقتصادی کاهش یابد و در نتیجه تحقق اقتصاد مقاومتی با مشکل روبرو شود. کلید تحقق اقتصاد مقاومتی، گسترش فعالیت های مولد اقتصادی و اشتغال برآمده از این فعالیت هاست؛ چرا که منجر به رونق و رشد اقتصادی پایدار می شود و اشتغال آن، در برابر تکانه های داخلی و خارجی با مشکل مواجه نمی شود.
نگاه به ادبیات موضوع در بیان اقتصاددانان مختلف داخلی و خارجی نیز نشان می دهد که وجود فعالیت های غیرمولد در اقتصاد جدی بوده و تبعاتی از قبیل گسترش بخش غیررسمی در اقتصاد، توزیع درآمد ناعادلانه، کاهش رشد اقتصادی و رفاه جامعه و تضعیف بخش تولید را با خود به همراه دارد؛ لذا ضروری است برای جلوگیری از وجود آن در اقتصاد کشور چاره ای اندیشید.
بامول (۱۹۹۰) بیان می کند که فعالیت غیرمولد کاری است که رفاه را در جامعه کاهش می دهد و فعالیتهایی که در اقتصاد به افزایش ثروت در جامعه منجر نمی شوند بلکه تنها سهم خود از ثروت موجود را افزایش می دهند فعالیت های رانت جویانه نام دارند.
کایزنر (۱۹۹۷) در تعریف فعالیت مولد، فعالیتی که بهره وری را افزایش داده و اثر خارجی مثبت ایجاد می کند را مولد تعریف می کند.
هنگامی که محدودیت های قانونی ضعیف است یا وجود ندارد، شرایط برای ایجاد بخش غیرمولد اقتصادی فراهم می شود که آثارش رکود و کاهش رشد اقتصادی و دامن زدن به ایجاد بخش غیر مولد در اقتصاد است. (اولسون ۱۹۸۲ و کریستوفر ۲۰۱۰)
نجار زاده و همکاران (۱۳۹۱) بیان می کنند که فعالیت های خوداشتغالی که بیشتر به بخش غیر رسمی اقتصاد مربوط است و فرارهای مالیاتی و عدم رعایت قوانین کار از ویژگی های آن است، کارآفرینی غیرمولد نام دارد.
همچنین شاکری (۱۳۹۱) در کتاب اقتصاد کلان خود بیان می کند که فعالیتهایی در اقتصاد غیرمولد هستند که درآمد زیادی از آنها حاصل می شود اما در صورتی که از اقتصاد حذف شوند، نه تنها تاثیری بر رشد اقتصادی ندارند بلکه زمینه افزایش رشد اقتصادی را نیز فراهم می کنند.
هدایت سرمایه ها به سمت فعالیت های مولد اقتصادی و جلوگیری از حرکت آن به سمت فعالیت های غیرمولد، وظیفه ای است که حاکمیت و دولت در اقتصاد بر عهده دارند.
جهت هدایت منابع به سمت تولید و فعالیت های مولد اقتصادی، ضروری است سیاست هایی اتخاذ گردد که سودآوری فعالیت های مولد را نسبت به فعالیت های غیرمولد افزایش داده و به صورت طبیعی، سرمایه ها و منابع را به سمت تولید حرکت دهد. وظیفه نهادهای دولتی و حاکمیتی در این وضعیت، به صرفه کردن فعالیت های مولد نسبت به فعالیت های غیرمولد با استفاده از سازوکارها و قوانین و سیاستگذاری صحیح است. برای رسیدن به این هدف، ضروری است تا دو راهبرد زیر به صورت همزمان پیگیری شود:
الف) افزایش هزینه فعالیت های غیر مولد اقتصادی
ب) کاهش هزینه فعالیت های مولد اقتصادی
الف) فعالیت های غیرمولد به فعالیت هایی در اقتصاد گفته می شود که منجر به بزرگ شدن کیک اقتصاد نشده و تنها سهم خود را از کیک اقتصاد افزایش می دهند؛ چنین فعالیت هایی در حالت بدتر می توانند منجر به کوچک شدن کیک اقتصاد نیز بشوند. از جمله این فعالیت ها می توان به دلالی زمین و مسکن و ارز اشاره کرد که تنها سود دلالان را افزایش داده و باعث رشد اقتصادی نمی شود بلکه تنها سهم خود را از سود افزایش می دهد. از دیگر موارد فعالیت های غیرمولد می توان به فعالیت های زیرزمینی، بدون مجوز و قاچاق اشاره کرد که به تولید ضربه زده و سبب کاهش رشد اقتصادی نیز می شود. در قدم اول جهت افزایش هزینه انجام چنین فعالیت هایی، ضروری است این فعالیت ها به طور دقیق شناسایی و مشخص گردد و در ادامه برای جلوگیری از آن با استفاده از ابزارهایی همچون مالیات، هزینه آن افزایش یابد. زیرساخت لازم برای این مهم ایجاد شفافیت اطلاعاتی است. در فضای عدم شفافیت، برنامه ریزی برای اقتصاد بسیار سخت می شود و فساد و رانت افزایش یافته، منابع به خوبی توزیع نشده و درآمدها نیز به درستی احصا نمی گردد. قاچاق کالا، زمین خواری های گسترده در مناطق مختلف، فساد و اختلاس در نظام بانکی کشور، دلالی ارز و … همه و همه ریشه در عدم شفافیت اطلاعات دارد و لذا جهت جلوگیری از فعالیت های غیرمولد، شفافیت اطلاعاتی یکی از نهادهای مهم و حیاتی است که باید در حوزه های مختلف ایجاد شود.
ب) همزمان با افزایش هزینه فعالیت های غیرمولد اقتصادی، ضروری است تا هزینه فعالیت های مولد نیز کاهش یافته و از تقویت آن حمایت شود. فعالیت های مولد در اقتصاد به فعالیت هایی گفته می شود که سبب بزرگ شدن کیک اقتصاد و افزایش رشد اقتصادی می گردد. در مورد چنین فعالیت هایی، ابتدا ضروری است تا به اولویت بندی آنها پرداخت چرا که نمی توان از همه فعالیت ها به صورت همزمان حمایت کرد؛ پس از اولویت بندی نیز لازم است تا به صورت متمرکز از فعالیت هایی حمایت کرد که به عنوان لوکوموتیو اقتصادی توان به حرکت انداختن دیگر حوزه های تولیدی را هم با خود دارند. از جمله چنین فعالیت هایی می توان به مسکن اشاره کرد که سرمایه گذاری در آن طبق جدول داده ستانده در اقتصاد، ۱۱۰ صنعت دیگر را هم فعال می کند و نیاز آن نیز در کشور وجود دارد. در نتیجه پس از شناسایی لوکوموتیوهای اقتصادی که در کشورهای مختلف نیز با شناسایی و برنامه ریزی دقیق جهت حمایت از آن ها مسیر توسعه تعیین می شود، باید به صورت هوشمندانه از آنها حمایت کرد؛ حمایت از فعالیت های مولد جهت کاهش هزینه ها و هدایت سرمایه ها به سمت آن، با تامین مالی و هدایت منابع از طریق صندوق های تخصصی، معافیت مالیاتی هوشمندانه، تسهیل در کسب و کار و … امکان پذیر است و سبب ترغیب سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی به صورت طبیعی به این حوزه ها می شود.
در یک جمع بندی می توان بیان داشت که سیاستگذاری هوشمندانه در حوزه تولید با حمایت از فعالیت های مولد و هدایت سرمایه ها به سمت آن و جلوگیری از فعالیت های غیرمولد، راهبردی است که منجر به تولید و اشتغال مولد و پایدار شده و در تحقق اقتصاد مقاومتی اثر قابل توجهی دارد.
پینوشت:
- Baumol, W. (۱۹۹۰). Entrepreneurship: Productive, unproductive and destructive. Journal of Political Economy, ۹۸(۵), ۸۹۳–۹۲۱.
- Kirzner, I. (۱۹۹۷). Entrepreneurial discovery and the competitive market process: An Austrian approach. Journal of Economic Literature, ۳۵(۱), ۶۰–۸۵.
- Olson, M. (۱۹۸۲). The rise and decline of nations: economic growth, stagflation, and social rigidities. Connecticut: Yale University Press.
- Christopher J. Coyne & Russell S. Sobel & John A. Dove (۲۰۱۰), The non-productive entrepreneurial process, Springer Science+Business Media, ۲۱ July ۲۰۱۰ John A. Dove
- نجارزاده و همکاران (۱۳۹۱)، نقش کارآفرینی مولد و غیر مولد در رشد اقتصادی، فصلنامه علمی پژوهشی برنامه ریزی و بودجه، سال هفدهم شماره سه
- دکتر شاکری، کتاب اقتصاد کلان (۱۳۹۱)، جلد اول، نشر رافع
