مسیر اقتصاد/ کک نفتی یکی از محصولات مجتمع‌های پالایش نفت است که بسته به نوع فرآیند مورد استفاده، شرایط عملیاتی، خواص خوراک، کیفیت و شکل فیزیکی تولید و به نام‌های مختلفی شناخته می‌شود.
در شکل زیر انواع کک نفتی با توجه به نوع، شکل فیزیکی و همچنین کاربرد‌های آن‌ها آمده است:
کاربرد‌های کک نفتی در صنایع مختلف
کک نفتی کاربرد‌های مختلفی دارد، اما به عنوان اصلی‌ترین کاربرد آن می‌توان به تولید الکترودهای کربنی به منظور بازیابی آلومینیوم اشاره کرد. عمده مصارف کک نفتی به شرح زیر است:
- سوخت
- ساخت آندها برای کاهش سلول الکترولیتی آلومین
- استفاده مستقیم به عنوان کربن شیمیایی برای تولید فسفر عنصری، کلسیم کاربید و سیلیسیم کاربید
- ساخت الکترود برای به کارگیری در کوره‌های الکتریکی
- تولید گرافیت
امنیت تولید آلومینیوم به کک اسفنجی وابسته است
بسیاری از کک‌های تأخیری به دست آمده از واحد کک‌ساز، کلوخه‌هایی سخت، متخلل و با شکل‌های نامنظم هستند. به این نوع از کک که به اسفنج سیاه شباهت دارد، کک اسفنجی می‌گویند. کک اسفنجی در واقع همان کک مورد مصرف در آندهای فرآیند تولید آلومینیوم یا الکترودهای مربوط به تولید فولاد است و در حال حاضر از خارج وارد شده و در کشور تولید نمی‌شود.
به همین علت این محصول در سبد محصولات طرح‌های ارتقاء پالایشگاه بندرعباس جای دارد و از جمله نکات مهمی که در مطالعات امکان‌سنجی پالایشگاه بندرعباس به آن توجه شده است، همسایگی کارخانه آلومینیوم بندرعباس با پالایشگاه بندرعباس است که این موضوع علاوه بر تأمین نیاز صنعت آلومینیوم کشور و کاهش هزینه حمل و نقل به سودآوری پالایشگاه کمک خواهد کرد.
اهمیت کک سوزنی در زنجیره تولید فولاد
دومین شکل کک نفتی که تولید آن از اهمیت بسیار زیادی در زنجیره تولید فولاد برخوردار است، کک سوزنی نام دارد. کک سوزنی نام خود را از شکل بلند و بسیار ریز و با ساختار بلورین خود گرفته است. برای تولید الکترود، کک سوزنی به دلیل مقاومت الکتریکی پایین‌تر و ضریب انبساط گرمایی کوچک‌تر، به کک اسفنجی برتری دارد[۱].
گاهی اوقات نوع سومی از کک به طور ناخواسته در فرایند کک سازی تأخیری تولید می‌شود، این کک، کک گلوله‌ای (کک ساچمه‌ای) نامیده می‌شود چرا که به صورت خوشه‌هایی از حبه‌های به اندازه گلوله شکل می‌گیرد. کک گلوله‌ای کک مرغوبی نیست چرا که اولاً مساحت سطح آن زیاد نیست که از این لحاظ کک اسفنجی مرغوب‌تر است، ثانیاً از خواص سودمند کک سوزنی برای ساخت الکترود نیز برخوردار نیست[۲].
براي تولید کک دانه‌اي در کک سازي تأخیري نیاز به خوراکی با غلظت‌هاي زیـاد آسـفالتین و گـوگرد، فشـار پایین محفظه تأخیر و دماي زیاد محفظه است. خوراکی که محتوي اکسیژن زیادي باشد نیز می‌توانـد سـبب تولید کک دانه‌اي شود. عموماً خوراك‌هایی که از باقی‌مانده‌هاي تحت خلاء و ضایعات قسمت‌هـاي مختلـف پالایش به دست می‌آید، می‌تواند سبب تولید کک دانه‌اي شود[۳].
کک سوزنی و اسفنجی ۲ محصول راهبردی
کک نفتی کلسینه شده در صنایع آلومینیوم و فولاد کاربرد فراوان دارد. به طوری‌که مقدار نیاز فعلی صنعت آلومینیوم و فولاد کشور به این محصول، به ترتیب ۲۰۰ و ۴۵ هزار تن در سال است که در حال حاضر بخش زیادی از آن به ارزش حدود ۱۰۰ میلیون دلار از راه واردات تأمین می‌شود. از طرف دیگر با توجه به ظرفیت ۵۵ میلیون تنی پیش‌بینی شده تولید فولاد تا افق ۱۴۰۴، نیاز صنعت فولاد به کک به حدود ۱۳۵ هزار تن در سال خواهد رسید[۴].
در حال حاضر به منظور تأمین امنیت صنایع فولاد و آلومینیوم و تأمین نیاز کشور به مسئله کک، دو محصول راهبردی کک سوزنی و اسفنجی در سبد محصولات طرح‌های ارتقاء پالایشگاههای امام خمینی (ره) شازند اراک و بندرعباس جای دارند؛ بنابراین لازم است وزارت نفت با جدیت بیش‌تر نسبت به انجام سریع‌‌تر طرح‌های ارتقاء کمیت و کیفیت پالایشگاههای نفت خام اقدام نماید و تسهیل‌گری‌های لازم را در راستای پیشبرد و انجام طرح‌های ارتقاء به منظور تأمین امنیت سوخت، کاهش آلاینده‌های محیط زیستی، تولید فرآورده‌های سبک، راهبردی و با ارزش‌افزوده بیش‌تر انجام دهد.
پی‌نوشت:
[۱] مرکز مطالعات زنجیره ارزش نفت و گاز
[۲] همان
[۳] جعفر صادق مقدس، حسن برگزین، انور خودیف، محمدرضا ملک عباسلو، «کک نفتی، روش‌هاي تولید و کاربردهاي آن»، دوماهنامه مهندسی شیمی ایران، ۱۳۸۴ ،شماره ۱۶ ،ص ۳۷ -۲۹.
[۴] سازمــان توسعـه و نوســـازی معادن و صنایع معدنی ایران، (IMIDRO)
انتهای پیام/ انرژی
