مسیر اقتصاد/ تسلط بر شهر کرکوک هم برای دولت مرکزی عراق و هم برای اقلیم کردستان راهبردی است. این شهر که حدود ۱۲ درصد از منابع نفت عراق را در خود جای داده، در حد فاصل بین منطقه کردی و منطقه عربی عراق قرار گرفته و به واسطه اهمیت جغرافیایی‌اش، چندین بار به دست قدرت‌ها دستخوش تغییر در ترکیب قومیتی شده است.
ویرانی کرکوک در اثر مناقشه داعش، دولت و اقلیم
پس از تسلط داعش بر مناطق جنوبی کرکوک و برخی از چاه‌های نفت آن[۱] نیروهای حشد شعبی و ارتش عراق و نیروهای اقلیم کردستان با همکاری هم داعش را از این استان بیرون راندند. اما در سال ۲۰۱۷ و در پی برگزاری همه پرسی خودمختاری اقلیم کردستان، این شهر به منطقه مورد مناقشه دو قدرت بدل شد و کنترل مراکز نفتی آن به دست نیروهای پیشمرگه کرد افتاد. پارلمان عراق پس از این اتفاق، دولت العبادی را موظف کرد که میدانهای نفتی کرکوک را به کنترل خود درآورد. در جریان مجموعه این درگیری‌ها، ۱۳۸ منطقه مسکونی این استان به شکل جدی ویران شدند. در حال حاضر همچنان ۱۵۰ خانواده کرکوکی در اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند.[۲]
در ماه‌های اخیر، فعالیت هسته‌های داعش در شهر کرکوک و روستاهای جنوبی آن خبرساز شده است. دو چاه نفت در یکی از میدانهای نفتی کرکوک منفجر شد که طبق گفته برخی خبرگزاری‌ها عناصر داعش در انفجار آن دست داشتند.[۳] گفته می‌شود ۳۵ روستا در جنوب کرکوک همچنان در سیطره نیروهای داعشی است.[۴]
کرکوک نیازمند سرمایه‌گذاری و بازسازی
طبق آمارهای گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۸، استان کرکوک به همراه استانهای الانبار، نینوی و صلاح‌الدین جزو ۴ استان با بیشترین صدمه از درگیری با داعش است. مطابق این گزارش تنها بازسازی زیرساخت‌های نیروگاهی و برق‌رسانی این استان به ۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.[۵]
اهمیت شهر کرکوک از این جهت برای دولت عراق و اقلیم بالاست که دومین مرکز نفتی عراق پس از بصره است و تسلط بر آن یک پشتوانه جدی اقتصادی محسوب می‌شود. یکی از اقدامات ضروری برای احیای کرکوک، سرمایه‌گذاری در پروژههای نفتی و خط لوله‌های انتقال نفت این شهر است که مورد توجه شرکت‌های نفتی روسی، انگلیسی و ایرانی قرار گرفته است.
اهمیت راهبردی احیای خط لوله نفت کرکوک – بانیاس
خط لوله کرکوک – بندر بانیاس برای انتقال نفت کرکوک به ساحل سوری دریای مدیترانه در سال ۱۹۵۲ به طول ۸۰۰ کیلومتر ساخته شد. این خط لوله بارها دچار مشکل شد و در جریان حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ به طور کامل مسدود شد. در سال ۲۰۱۰ عراق و سوریه توافق کردند دو خط لوله جدید از کرکوک به بانیاس احداث کنند. این خط لوله یکی از راه‌های جایگزین عراق برای صادرات نفت در صورت ایجاد تنش در تنگه هرمز است. همچنین فعال شدن این خط لوله اهمیت راهبردی جغرافیای کردستان عراق را برای انتقال نفت به ترکیه و اروپا می‌کاهد و مانع از آن می‌شود که اقلیم کردستان به رؤیای جدایی از عراق بیندیشد.
سرمایه‌گذاری روسیه بر خط لوله‌های کرکوک
کنترل خط لوله‌های انتقال نفت این شهر سالهاست مورد توجه شرکت‌های نفتی روسیه قرار دارد.
روسیه از طرفی طی یک قرارداد، کنترل خط لوله انتقال نفت اقلیم کردستان به ترکیه را تا سال ۲۰۳۹ در اختیار گرفته، همچنین درصدد احداث خط لوله کرکوک – جیهان از طریق بخش اقلیم و ترکیه است. اما همزمان از سال ۲۰۰۷ برای کنترل خط لوله انتقال کرکوک به بانیاس نیز تلاش می‌کند. امروزه روسیه در تلاش است تا دولت های عراق و سوریه را متقاعد کند که می‌تواند با موفقیت این پروژه را اجرا کند. با ساخت این خط لوله، مسکو جایگاه خود را در این دو کشور مستحکم‌تر کرده و به یک بازیگر کلیدی تبدیل می‌شود.
امکان اتصال میادین نفتی ایران به خط لوله کرکوک – بانیاس
ایران حتی پیش از تسلط داعش بر عراق از بازسازی این خط لوله حمایت کرده و به‌علاوه از طرح اتصال میادین نفتی خود به خط لوله کرکوک – بانیاس سخن می‌گفت. برقراری این خط لوله علاوه بر افزایش ثبات در منطقه، می‌تواند به طور مستقیم برای ایران سودمند باشد. ایران می‌تواند نفت خود را به کرکوک متصل کند و از طریق این خط لوله، نفت خود را به صورت ترانزیت به ساحل مدیترانه برساند. این خط لوله همزمان می‌تواند منافع اقتصادی و امنیتی ایران، روسیه، عراق و سوریه را تأمین کند.
بازسازی کرکوک مقدمه توسعه خط لوله‌های انتقال نفت
بغداد برای تأمین امنیت جغرافیایی خود درصدد سرمایه گذاری در این پروژه است. تمرکز منافع مشترک ایران و روسیه در کرکوک می‌تواند به کمک عراق بیاید و بهبود جریان بازسازی این شهر و قطع شدن پای داعش را تسهیل کند؛ اما این طرح اگرچه گزینه خوبی برای صادرات نفت عراق است، با مخالفت آمریکا و کشورهای عربی مواجه خواهد شد.[۶]
برنامه ریزی و اقدام برای بازسازی شهر کرکوک و پروژههای نفتی آن، مقدمه اتفاقات خوبی برای امنیت کردستان عراق و باز شدن پنجره‌ای برای اقتصاد و صادرات نفت ایران خواهد بود.
پینوشت‌ها:
[۲] الوکالة الوطنیة العراقیة للأنباء
[۳] خبرگزاری ایرنا؛ شماره خبر ۸۴۱۴۰۶۸۴
[۵] گزارش بانک جهانی سال ۲۰۱۸
[۶] گزارش The Geopolitics
انتهای پیام/ اقتصاد بین‌الملل
