به گزارش مسیر اقتصاد با گذشت یک سال از اجرایی شدن برجام، در داخل کشور گمانه زنی‌ها بر سر دستاوردهای این توافق بالا گرفته است. در این میان یکی از مواردی که تقریبا تمامی مسئولین دولتی از آن به عنوان یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای برجام نام برده‌اند، افزایش میزان تولید و صادرات نفت و میعانات گازی و به نوعی خام فروشی در یک سال گذشته است.
به عنوان نمونه معاون اول رئیس جمهور در این خصوص گفته است: میزان صادرات نفت و میعانات گازی ایران امروز به بالاترین حد خود بعد از انقلاب اسلامی رسیده است. یعنی هم موفق شدیم چاه های نفت متوقف شده را با مدیرانی موفق باز به راه بیندازیم و هم بازارش را پیدا کردیم.[۱]
افزایش تولید و صادرات نفت خام و میعانات گازی در یک سال گذشته بسیار چشمگیر بوده به‌طوریکه ایران توانسته است جایگاه خود در بازار جهانی نفت را که به دلیل تحریم‌ها از دست داده بود، بازپس بگیرد. علاوه بر این در سال جاری بخش نفت و گاز با رشد ۵۱ درصدی، سهمی اساسی در افزایش میزان رشد تولید ناخالص داخلی کشور داشته است.
نقش برجام در افزایش میزان تولید و صادرات نفت غیر قابل انکار است. با اعمال تحریم خرید نفت از ایران، بسیاری از کشورهایی که نفت زیادی از ایران خریداری می‌کردند به یکباره واردات خود از ایران را قطع نمودند (مانند ایتالیا، اسپانیا، فرانسه، یونان و آفریقای جنوبی) و چند کشور معدود نیز که همچنان خریدار نفت ایران بودند (مانند چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن و ترکیه) در حال کاهش میزان واردات خود از ایران بودند. در صورت نبود برجام، میزان فروش نفت خام ایران نه تنها افزایش نمی‌یافت، بلکه یک روند کاهشی را طی میکرد.
اما درخصوص این دستاورد، نکاتی وجود دارد که نیازمند توجه بیشتر بوده تا این دستاورد برجام به نحوی شایسته تر به ثمر برسد:
۱- سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در جهت کاهش میزان خام فروشی و کاهش وابستگی منابع حاصل از نفت خام است. در واقع یکی از اصول اقتصاد مقاومتی عدم وابستگی به خام‌فروشی نفت و حرکت به سمت صادرات محصولات با ارزش افزوده است. مسئولین دولتی نیز این مهم را همواره یکی از سیاست‌های اصلی دولت عنوان کرده‌اند. در این زمینه منابع نفت و گاز یکی از مزیت‌های اصلی کشور است که ایران می‌تواند با فرآوری آن‌ها علاوه بر ایجاد اشتغال و ارزش افزوده در داخل کشور، به صادرکننده محصولات با ارزش افزوده مبتنی بر نفت و گاز تبدیل شود.
در همین راستا در بند پانزدهم از سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی آمده است: «افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، توسعه تولید کالاهای دارای بازدهی بهینه (براساس شاخص شدت مصرف انرژی) و بالا بردن صادرات برق، محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی با تأکید بر برداشت صیانتی از منابع»
از طرف دیگر در حال حاضر یکی از مشکلات اصلی اقتصاد کشور رکود و بیکاری، خصوصا در مورد جوانان تحصیل کرده است. سرمایه‌گذاری در ساخت و افزایش ظرفیت پالایش نفت کشور می‌تواند تا حدودی به رفع این مشکلات کمک نماید. بنابراین لازم است درکنار افزایش میزان تولید نفت خام، سیاست کاهش صادرات نفت خام و حرکت به سمت فرآوری این محصول در دستور کار قرار بگیرد تا به این ترتیب علاوه بر ایجاد اشتغال و ارزش افزوده بیشتر در داخل کشور، از وابستگی به درآمدهای نفتی کاسته شود و صادرات محصولات نهایی کشور افزایش یابد.
۲- درحال حاضر قیمت نفت خام در بازار به مراتب پایین تر از قیمت منطقی و واقعی آن است؛ با وجود افزایش قیمت نفت خام در ماه‌های اخیر، درحال حاضر همچنان قیمت نفت خام کمتر از نصف قیمت زمان پیک خود است و با قیمت واقعی و منطقی این محصول اساسی، فاصله زیادی دارد. در چنین شرایطی فروش نفت خام با این قیمت پایین منطقی به نظر نمی‌رسد و سود آن تنها نصیب کشورهایی می‌شود که خریدار نفت خام هستند.
یکی از دلایل اصلی کاهش قیمت نفت خام در بازارهای جهانی اصرار کشورهای نفتی همچون عربستان، روسیه، عراق و همچنین ایران بر افزایش فروش میزان نفت در سال‌های اخیر بوده است. گرچه افزایش تولید و بازپس گیری جایگاه ایران در بازار جهانی نفت سیاستی درست بوده اما از آنجا که رفتار تولیدی ما بر بازار نفت تاثیر زیادی دارد، لازم است ایران ضمن احیای منطقی تولید خود سیگنال‌های منفی به بازار ارسال نکند.
۳- ایران به تمامی منابع حاصل از فروش نفت خام دسترسی ندارد؛ به گفته مسئولین حتی بعد از اجرایی شدن برجام و برداشتن سقف فروش نفت برای ایران، به دلیل تحریم دلاری امکان دریافت تمامی پول حاصل از فروش نفت خام فراهم نیست. بنابراین ایران مجبور است یا منتظر لغو تحریم دلاری بماند و بخش زیادی از پول نفت خود را دریافت ننماید، و یا محصولات تولیدی کشورهای واردکننده نفت را خریداری نماید. در مقابل چنانچه نفت در داخل کشور فرآوری شود و محصولات نهایی از طریق بخش خصوصی صادر گردد، امکان دریافت منابع حاصل از آن به مراتب راحت تر است.
بنابراین افزایش تولید نفت خام زمانی جای افتخار دارد و به عنوان یک دستاورد مناسب ارزیابی می‌شود که علاوه بر دستیابی به پول آن، همراه با افزایش تولید و صادرات فرآورده‌های با ارزش افزوده باشد. چراکه این سیاست علاوه بر حرکت به سمت کاهش خام‌فروشی نفت که مخالف اصول اقتصاد مقاومتی است، موجب دسترسی به تمامی پول حاصل از فروش نفت به شکل ریالی و همچنین ایجاد ارزش افزوده و اشتغال در داخل کشور می‌شود و از طرف دیگر با کاهش میزان عرضه جهانی نفت موجبات افزایش قیمت نفت را نیز فراهم می‌آورد.
پینوشت:
[۱] http://www.isna.ir/news/95102716976/
