بانکداری اجتماعی و قرض الحسنه، نماد پایداری و کارآمدی در جهان

معضلات، بحران ها و کاستی های بانکداری معمول منجر شد تا از دهه ۱۹۷۰، جوامع به بانکداری اجتماعی روی آورند.

بانک‌های اجتماعی با هدفی غیر از ایجاد ارزش سهام و یا حداکثر کردن سود ایجاد شدند و بر ارائه خدمات مالی متفاوتی از بانکداری معمول و موثر بر مسائل اجتماعی و محیطی تمرکز کردند.

تعریف خاص و مشترکی در مورد بانکداری اجتماعی وجود ندارد و از این نوع بانکداری با نام های بانکداری سبز، پایدار، اخلاقی، مقاوم و غیره نام برده می شود.

به گزارش مسیر اقتصاد (مسیر اقتصاد)، یکی از معروف ترین تعاریف، بانکداری اجتماعی را اینگونه توصیف می کند: «خدمات بانکی و مالی است که هدف اصلی آن کمک به توسعه و رونق وضعیت مردم و وضعیت حال و آینده زمین (مسائل زیست محیطی) می باشد.»[۱]

هدف بانکداری اجتماعی سود نیست

بانکداری اجتماعی همزمان با توجه به تاثیرات اجتماعی، محیطی، فرهنگی و اقتصادی فعالیت‌ها، به کاهش اثرات منفی و افزایش اثرات مثبت تاکید می کند. بانکداری اجتماعی هدفش داشتن اثر مثبت بر مردم، محیط و فرهنگ، با استفاده از ابزارهای بانکی می باشد.

در بانکداری اجتماعی سود پولی هدف نیست بلکه وسیله ای برای رسیدن به اهداف فوق می باشد. از آنجایی که بانکداری اجتماعی باید همواره در راستای شناسایی منافع و هزینه ها تلاش کند، این نوع بانکداری را به صورت یک فرآیند توصیف می کنند در حالی که بانکداری متداول کاری به هزینه ها و منافع اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی و غیره ندارد و در اصطلاح یک وضعیت پایدار را دنبال می کند.

از جمله خصوصیات مشترک بانک‌های اجتماعی عبارتند از:

• تبلیغ و معرفی معیارهای مثبت و منفی اجتماعی، اخلاقی، زیست محیطی و غیره برای جلوگیری از فعالیت هایی که منجر به آسیب رساندن به عموم افراد و جامعه می شود
• تمرکز بر نیازهای عموم افراد در اقتصادهای واقعی و جامعه مدنی
• تمرکز بر ارزش های غیرپولی به عنوان اساس همه فعالیت های تجاری
• ساختارهای مالکیتی که مانع از وابستگی به منافع شخصی غالب می شوند
• مشارکت مشتریان و سایر ذینفعان در فرآیند تصمیم گیری، به خصوص در مورد استفاده از وجوه سپرده
• رد اصل حداکثرسازی سود و فعالیت های سوداگرانه
• برنامه ریزی کلیه فعالیت ها در راستای موفقیت های اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی
• میزان بالای شفافیت و پاسخگویی

بانکهای اجتماعی خدمات مالی را به افراد و سازمان هایی ارائه می دهند که مزایای اجتماعی، زیست محیطی و پایداری را ایجاد کنند. معمولا مشتریان باید برای استفاده از خدمات بانک‌های اجتماعی، اثرات مثبت اجتماعی و یا محیطی فعالیت خود را نشان دهند و اثبات کنند تا بتوانند از خدمات استفاده نمایند. به همین خاطر، بانکهای اجتماعی روابط بلندمدتی با مشتریان خود دارند.

ارزش گذاری در بانک های اجتماعی متفاوت است

بانک های اجتماعی بر خلاف بانکداری معمول، هسته سازمانی، استراتژی و فرهنگی خود را بر اساس ویژگی ها، اهداف و ارزش های مطرح شده در بانکداری اجتماعی بنا می نهند.

برای مثال بانک اجتماعی (SWISS ALTERNATIVE BANK) در راستای ماموریتها و اهداف خود، سرمایه گذاری می کند و پروژهای کسب و کار پایدار را تامین می نماید، اما بر حداکثر کردن سود اصراری ندارد. در عوض بر پایداری و اصول اخلاقی تاکید منطقی می کند.

همچنین بانک اجتماعی (Affinity Credit Union) بر ماموریت هایی نظیر افزایش سلامت اقتصادی و اجتماعی اعضاء تاکید می کند و همچنین بانک اجتماعی (Clean Energy Development Bank) بر ایجاد یک آینده با ثبات و انرژی بهره ور و کارا، از طریق خدمات مالی نوآورانه و فراگیر تمرکز دارد.

افزایش منافع اجتماعی، هدف بانک های اجتماعی

مثالهایی که در بالا توضیح داده شد، نشان می دهد که بانک های اجتماعی سرمایه گذاری می کنند تا بتوانند عایدی و منافع اجتماعی را به حداکثر برسانند و این اهداف را در اولویت کاری خود قرار می دهند.

هدف از سرمایه گذاری در بانکداری اجتماعی، حل چالش های اجتماعی است. تامین مالی خرد نیز از دیگر اهداف این بانکداری است که به منظور کاهش فقر، از طریق محصولات مالی خرد مانند وام های کوچک و بیمه های کوچک انجام می گیرد.

ماموریت بانک‌های اجتماعی را می توان به تضمین رفاه اجتماعی، تامین مالی انرژی های تجدیدپذیر، تامین مالی اقتصاد اجتماعی، حمایت از شیوه های ساخت و ساز زیست محیطی، اصول اخلاقی قبل از سود و تامین مالی خرد (تسهیلات خرد) تقسیم کرد. به همین دلیل تاسیس بانک های اجتماعی در کشورهای در حال توسعه در رفع مشکلات مربوط به فقر و بیکاری و غیره بسیار می تواند موثر باشد.

کسب و کارهای کوچک، مشتری بانک اجتماعی

مشتریان بانکهای اجتماعی به فعالیت هایی چون کشاورزی ارگانیک، کسب و کارهای کوچک، فعالیت های محیط زیستی، انرژی های تجدید پذیر، مسکن اجتماعی و زیست محیطی، مراقبت های بهداشتی، آموزش، هنر و فرهنگ، وابسته و مشغول هستند.

تمرکز بانکداری اجتماعی و ارائه تسهیلات و خدمات مالی در این بخش ها نشان می دهد که بانکداری اجتماعی سعی می کند تاثیر مثبت و پایداری را از طریق فعالیت های تجاری و خدمات مالی خود ایجاد کند.

بانک های اجتماعی پایدار هستند

سوالی که در مورد بانکداری اجتماعی مطرح می شود این است که آیا بانکداری اجتماعی از لحاظ مالی پایدار است؟

برای پاسخ به این سوال اجازه بدهید که نگاهی به برخی از اعضای «اتحادیه جهانی بانکداری بر اساس ارزشها» بیاندازیم.

سازمانی به نام اتحادیه جهانی بانکداری بر اساس ارزشها (Global Alliance for Banking on Values) (GABV) وجود دارد که در هلند مستقر می باشد و شامل ۴۰ عضو در سراسر جهان است. از بانکهای اجتماعی در کانادا، آمریکا و ایتالیا گرفته تا اوگاندا، نپال و افغانستان.

در بین سالهای ۲۰۰۷-۲۰۱۲، متوسط درآمد کل ۲۵ بانک اجتماعی، ۸۳.۷ میلیون دلار بود، درآمد خالص ۱۲.۳ میلیون دلار و بازده حقوق صاحبان سهام ۱۰.۷ درصد بوده است. بنابراین بانکهای اجتماعی سازمان هایی سودآور و پایدار هستند که رفاه اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و غیره را همزمان افزایش می دهد.

بانکداری اجتماعی و قرض الحسنه در ایران

در ایران بانکداری اجتماعی تحت عنوان بانک قرض الحسنه شناخته می شود. از این رو تنها دو بانک قرض الحسنه رسالت و بانک قرض الحسنه مهر ایران به تعاریف بانکداری اجتماعی نزدیکند و فقط می توان این دو بانک را به عنوان بانک‌های اجتماعی ایران در نظر گرفت.

از اهداف مهم بانک قرض الحسنه رسالت، ایجاد مشاغل خرد و حمایت از مشاغل خانگی و بنگاههای کوچک با حداقل هزینه تمام شده، پرداخت وام های خرد و تسهیلات بانکی با حداقل هزینه، گره گشایی از امور محرومان و نیازمندان جامعه با تسهیلات قرض الحسنه، می باشد.

همچنین بانک قرض الحسنه مهر ایران نیز با اهدافی چون بهبود و فرهنگ سازی در زمینه سپرده و تسهیلات قرض الحسنه در نظام بانکی گام بر می دارد.

البته با توجه به تعاریف و بررسی های صورت گرفته در نحوه عملکرد بانک ها، بانک قرض الحسنه رسالت نسبت به بانک قرض الحسنه مهر ایران، به تعاریف، شاخص ها و اهداف بانکداری اجتماعی نزدیکتر است. سپرده گذاری در این بانک با نرخ صفر درصد انجام می شود و تسهیلات نیز تنها با کارمزد ۲ درصد اعطا می گردد. همچنین این بانک برنامه هایی برای تسهیل در دسترسی مردم در همه نقاط کشور از شهرها گرفته تا روستا، به منابع قرض الحسنه دارد.

بانکداری اجتماعی، اثرگذار در تحقق اقتصاد مقاومتی

بانکداری اجتماعی با توجه به اهداف و کارکردی که دارد، می تواند به عنوان یک عامل مهم و اثرگذار در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی از مسیر کاهش فقر و بیکاری و توسعه اجتماعی قدم بردارد.

از این رو بانک مرکزی می تواند ضمن ایجاد شرایط برای تسهیل در گسترش بانک های قرض الحسنه واقعی، بانک های بزرگ کشور را نیز به سمت قرض الحسنه شدن حرکت دهد و از این طریق، بخشی از مشکلات نظام بانکی را مرتفع نماید.

منابع:

• Weber, Olaf. “Social banking: Concept, definitions and practice.” Global Social Policy۲ (۲۰۱۴): ۲۶۵-۲۶۷.
• Institute for social banking (www.social-banking.org)

پینوشت:

[۱] . Institute for social banking (www.social-banking.org)