سهم اندک مالیات بر دارایی در درآمدزایی و تنظیم‌گری اقتصاد ایران

مسیر اقتصاد/ بررسی سهم درآمدی و کارکردی هر یک از پایه های مالیاتی و مقایسه آن با معیارهای جهانی و کشورهای پیشرو در نظام مالیاتی، شاخص مناسبی برای درک میزان کارآمدی نظام مالیاتی است. در میان پایه های مالیاتی مختلف، مالیات بر دارایی یا همان مالیات بر ثروت، از آن جا که عموماً به عنوان سازوکاری برای تعدیل شکاف طبقاتی به کار گرفته می‌شود، مورد توجه حکومت های عدالت گراست.

اهمیت کارکرد بازتوزیعی و تنظیمی مالیات بر دارایی

مالیات بر دارایی مالیاتی است که در آن پایه و منبع مالیاتی را دارایی یا ثروت دارنده ملک، تشکیل می‌دهد. سهم بسیار کم این منبع مالیاتی از کل درآمدهای مالیاتی چه در ایران و چه در جهان، نشانگر آن است که آن‌چه در اهداف وضع این مالیات مهم‌تر بوده و بر جنبه درآمدی آن غلبه دارد، کارکردهای تنظیمی و بازتوزیعی آن است. این مالیات بیشتر در جوامعی کاربرد دارد که اختلاف بسیاری در دارایی و ثروت افراد آن جامعه وجود داشته باشد.

مالیات بر دارایی به عنوان یکی دیگر از اجزای مالیات‌های مستقیم شامل مالیات بر ارث، مالیات بر درآمد اتفاقی، مالیات بر نقل و انتقال سرقفلی، مالیات بر نقل و انتقال سهام، مالیات بر نقل و انتقال املاک و حق تمبر و اوراق بهادار است.

سهم متوسط مالیات بر دارایی از مالیات های مستقیم طی دوره ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶بالغ بر ۵.۷ درصد بوده است. هم چنین سهم متوسط این منبع مالیاتی از کل درآمدهای مالیاتی طی این دوره حدود ۳.۴ درصد بوده است. این منبع مالیاتی در مقایسه با سایر مالیات ‌های حوزه مالیات های مستقیم سهم کمتری از کل درآمدها دارد.

مقایسه سهم مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی از کل درآمدهای مالیاتی ایران با کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نشان می دهد که سهم مالیات بر دارایی در ایران تقریبا برابر با میانگین این کشورهاست.

مالیات بر ثروت در کشورهای توسعه‌یافته بالاتر از متوسط است

آمارهای پایگاه اینترنتی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشانگر آن است که میانگین سهم مالیات بر دارایی از کل درآمدهای مالیاتی در این کشورها در سال ۲۰۱۶ به میزان ۵.۶۶ درصد بوده است؛ این رقم نشان دهنده آن است که جنبه درآمدی این پایه مالیاتی در کشورهای OECD در مقایسه با سایر اهداف آن نمود کمتری دارد.

البته این شاخص در سال ۲۰۱۷ در کشور آمریکا ۱۵.۳۹ درصد، در کانادا ۱۱.۹ درصد، در بریتانیا ۱۲.۵۸ درصد، در کره جنوبی ۱۱.۶۸ درصد و در اسپانیا ۷.۵ درصد و در ژاپن ۸.۳۴ درصد بوده است.

سهم کم مالیات بر دارایی‌ در ایران و عدم توجه به نقش تنظیمی آن

بررسی عملکرد وصولی زیربخش های مالیات بر دارایی نشان می دهد بیشتر سهم این منبع مالیاتی، ناشی از افزایش سهم مالیات هایی است که نقش تنظیمی کمتری دارند. این در حالی است که این منبع مالیاتی در کشورهای جهان در جهت اهداف تنظیمی و بازتوزیعی (عدالت) به کار گرفته می شود.

بر اساس آمارهای مالیاتی وزارت اقتصاد، متوسط سهم مالیات بر ارث، مالیات بر درآمد اتفاقی، مالیات بر نقل و انتقال سرقفلی، مالیات بر نقل و انتقال سهام، مالیات برنقل و انتقال املاک و حق تمبر و اوراق بهادار از مالیات بر ثروت طی دوره ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ به ترتیب معادل ۱۲ درصد، ۰.۵ درصد، ۱۹ درصد، ۱۴ درصد، ۱۴ درصد و ۴۱ درصد بوده است.

جدول زیر ترکیب زیربخش های مالیات بر ثروت و سهم هر یک را طی سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ نشان می دهد:

بررسی زیربخش های مالیات بر ثروت نشان می دهد که اتکای اصلی این منبع مالیاتی بر مالیات حق تمبر و اوراق بهادار است. سایر پایه های مالیاتی این حوزه نقش چندانی در تنظیم گری اقتصاد و درآمدزایی ندارند و حتی از نظر جنبه بازتوزیعی و کاهش فاصله طبقاتی نیز مورد توجه قرار نگرفته اند.

جالب توجه است که برخی پایه های مالیاتی تنظیمی در این بخش در قوانین ایران وجود داشته است؛ اما عمدتا در اصلاحیه سال ۱۳۸۰ حذف شده اند.

سرنوشت مالیات بر دارایی در قوانین ایران

بند یک ماده یک قانون مالیات های مستقیم ایران، تصریح نموده است که کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران نسبت به انواع اموال و املاکی که در ایران دارند، برابر مقررات باب دوم قانون مالیاتهای مستقیم ایران مشمول پرداخت مالیات شناخته می شوند.

باب دوم قانون مالیات های مستقیم ایران نیز تحت عنوان مالیات بر دارایی مشتمل بر پنج فصل است که فصل یک آن با عنوان مالیات سالانه املاک، فصل دوم آن با عنوان مالیات مستغلات مسکونی خالی و فصل سوم آن با عنوان مالیات بر اراضی بایر، از قانون مالیات های مستقیم حذف شدند.

مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر خانه‌های خالی، پایه‌های پرکاربرد مالیات بر ثروت

طی سال های گذشته علاوه بر اینکه حذف برخی پایه های مالیات بر دارایی صورت گرفته است، پایه های مالیاتی مفید و پرکاربردی مانند مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر خانه های خالی مغفول و بی سرانجام مانده است.

مالیات بر عایدی سرمایه در سال ۹۳ در مجلس رای نیاورد و طرح مجدد آن در سال ۹۷ نیز تاکنون معطل و بی نتیجه مانده است.همچنین طبق یکی از تبصره‌های ماده ۱۶۹ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم می‌بایست با راه‌اندازی سامانه ملی املاک و اسکان کشور مالیات از خانه‌های خالی دریافت می‌شد، که تاکنون به دلیل عدم تشکیل سامانه مذکور، از وصول این مالیات‌ خبری نیست.

انتهای پیام/ دولت و حاکمیت