مسیر اقتصاد/ یکی از مهمترین مسائل در کشورهایی که از منابع انرژی برخوردار هستند، سیاست گذاری مناسب جهت مدیریت بهینه این منابع است. سیاست هایی که خط و مشی کشور را از تولید و اکتشاف منابع انرژی تا روش عرضه و تامین انرژی مورد نیاز و احیانا تجارت انرژی، روشن می سازد.
در بسیاری از کشورهایی که دارای منابع نفت و گاز هستند، به جهت اهمیت این منابع و همچنین حجم بالای سرمایه گذاری‌های لازم (خصوصا در بخش های بالادستی)، شرکت های دولتی با سرمایه های ملی مسئولیت اکتشاف، استخراج و حتی عرضه و تجارت این منابع را بر عهده گرفته اند.
وضعیت مدیریت منابع نفت و گاز در ایران
در ایران وزارت نفت با استفاده از چهار شرکت بزرگ دولتی، منابع نفت و گاز را مدیریت می کند:
شرکت ملی نفت ایران: بر اساس قانون[۱] شرکت ملی نفت وظیفه مطالعه، اکتشاف و استخراج نفت خام، گازطبیعی و میعانات گازی و همچنین توسعه و تولید و بهره برداری صیانت شده از منابع نفت وگاز را بر عهده دارد. این شرکت از طریق شرکت‌های تابعه و زیرمجموعه خود، خوراک مورد نیاز سه شرکت دیگر زیرمجموعه وزارت نفت را تأمین می‌نماید.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران: این شرکت در سال ۱۳۴۳ تأسیس شده است و مسئولیت توسعه صنایع پتروشیمی ایران را بر عهده دارد.
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران: این شرکت در اسفندماه ۱۳۷۰ براساس اصل تفكيك فعاليت‌هاي بالادستي (اكتشاف و توليد نفت خام و گاز) از پايين دستي (انتقال نفت خام و فرآورده، پالايش، صادرات، واردات و توزيع فراورده‌هاي نفتي) در وزارت نفت تاسيس شده است. ماموريت‌هاي شركت ملي پالايش و پخش به سه بخش توليد، انتقال و توزيع (به عنوان حلقه‌هاي زنجيره ارزش فعاليت‌هاي پائين دستي) فرآورده های نفتی تقسيم مي شود. علاوه بر سه بخش ذكر شده، مسئوليت ارائه خدمات مهندسي و مخابرات به شركتهاي زنجيره تامين را بر عهده دارد.
شرکت ملی گاز ایران: این شرکت در سال ۱۳۴۴ تأسیس شد و هم‌اکنون در زمینه فراورش، انتقال و توزیع گاز طبیعی در کشور، فعالیت می‌کند.
مقایسه اقتصاد استخراج نفت و گاز
بررسی ها نشان می دهد نرخ بازده داخلی (IRR)[۲] پروژه های نفتی بسیار بالاتر از پروژه های گازی است[۳]. این امر سبب شده است تا شرکت ملی نفت به عنوان تنها نهاد متولی استخراج و تولید نفت و گاز کشور در استخراج نفت و گاز دچار یک عدم تعادل بشود و در عمل، پروژه های نفتی را بر پروژه های استخراج گاز ترجیح دهد.
حتی اصلی ترین علت توسعه میدان گازی پارس جنوبی، به عنوان بزرگترین میدان گازی توسعه داده شده توسط شرکت ملی نفت، وجود میعانات گازی در پارس جنوبی است؛ چراکه میعانات گازی دارای قیمت بالاتری نسبت به نفت خام است.
تولید گاز، قربانی تقسیم وظایف فعلی در وزارت نفت
کم رغبتی شرکت ملی نفت به توسعه میادین گازی سبب شده علیرغم اینکه ایران دارای بزرگترین منابع گازی جهان است، برای تامین گاز مورد نیاز خود درآینده نزدیک دچار مشکل شود.
بررسی ها نشان می دهد اگر روند کنونی توسعه و بهره برداری از میادین گازی کشور ادامه یابد، ایران در آینده نزدیک (در فصول سرد سال ۱۴۰۴ و سپس در تمام فصول سال های بعد) دچار تراز منفی گاز می شود و نیازمند واردات گاز خواهد بود.
ضرورت نقش آفرینی شرکت ملی گاز ایران در تولید گاز طبیعی
همانطور که ذکر شد شرکت ملی گاز تاکنون تنها وظیفه پالایش، انتقال و توزیع گاز طبیعی را بر عهده داشته است. اما با توجه به روند تولید گاز کشور به نظر می رسد بایستی در مسئله تولید گاز تقسیم وظایف انجام شده در وزارت نفت تغییر کند.
در میان چهار شرکت اصلی وزارت نفت، شرکت ملی گاز با توجه به ماهیت و ماموریت ذاتی خود اصلی ترین گزینه برای تحقق این مهم است. خوشبختانه در اساسنامه پیشنهادی شرکت ملی گاز به نوعی به این مسئله توجه شده است.
اساسنامه پیشنهادی شرکت ملی گاز ایران، گامی در جهت حل بحران قریب الوقوع تامین گاز
در بند ۷ این اساسنامه وظیفه مطالعه، اکتشاف و استخراج نفت خام، گازطبیعی و میعانات گازی و همچنین توسعه و تولید و بهره برداری صیانت شده از منابع نفت وگاز از وظایف شرکت ملی گاز برشمرده شده است. با توجه به وظایف شرکت ملی نفت این بند به این معنی است که به شرکت ملی گاز ایران اجازه داده می شود تا همچون شرکت ملی نفت در زمینه استخراج نفت و گاز فعالیت کند.
از طرفی به دلیل اینکه وظیفه تامین گاز مورد نیاز کشور نیز از وظایف شرکت ملی گاز است، این شرکت قهرا به سمت توسعه میادین گازی حرکت خواهد کرد.
همچنین با انتقال شرکت نفت و گاز پارس به عنوان یک شرکت با تجربه در زمینه توسعه میادین نفت و گاز به شرکت های زیر مجموعه شرکت ملی گاز، علاوه بر چابک شدن شرکت ملی نفت[۴]، توان عملیاتی شرکت ملی گاز در زمینه اکتشاف و استخراج نفت و گاز را نیز افزایش خواهد داد.
پینوشت:
[۱] قانون اساسنامه شرکت ملی نفت، مصوبه مجلس شورای اسلامی و ابلاغی تاریخ ۱/۳/۱۳۹۵
[۲] (IRR – Internal Rate of Return): میزان متوسط میزان بازده سالانه یک طرح تجاری می‌باشد. پسوند داخلی از آن روست که در محاسبه آن اثر عوامل محیطی لحاظ نمی‌گردد.
[۳] درحالیکه برخی از پروژه های نفتی دارای نرخ بازده داخلی ۸۵ درصد هستند، نرخ بازده داخلی پروژه های گازی در بهترین حالت به زحمت به ۲۰ درصد می‌رسد.
[۴] بررسی های کارشناسی نشان می دهد که ابعاد شرکت ملی نفت بقدری بزرگ شده است که به جای استفاده از مزیت صرفه مقیاس در فعالیت های خود دچار آفاتی نظیر لختی و بهره وری پایین شده است. کوچک تر شدن شرکت ملی نفت به حل این مسئله کمک خواهد کرد.
انتهای پیام/ نفت و انرژی
