به گزارش مسیر اقتصاد جمعیت جهان همواره رشد فزاینده ای را تجربه کرده و هم اکنون ۱.۲ درصد در سال افزایش می یابد. از طرفی منابع طبیعی کره زمین محدودند. لذا مساله رابطه میان رشد جمعیت و تولید منابع مورد نیاز برای زندگی انسان‌ها همواره محل اختلاف میان کارشناسان مختلف بوده است. برخی افزایش جمعیت را موجب کاهش دسترسی مردم به منابع مورد نیاز برای زندگی دانسته و برخی به عکس، معتقدند رشد جمعیت موجب گسترش منابع و امکانات موجود خواهدشد.
غذا مهم ترین منبع مورد نیاز انسان ها برای ادامه زندگی است. لذا یکی از مهم ترین سوالات بشر در چند دهه اخیر این بوده که آیا با افزایش جمعیت، انسان ها با مشکل کمبود منابع غذایی مواجه خواهندشد؟ در ادامه نظریات دو تن از صاحب نظران این حوزه بررسی خواهدشد.
قحطی، نتیجه افزایش جمعیت و کاهش سرانه غذایی
توماس رابرت مالتوس، اقتصاددان انگلیسی قرن هجدهم، مقاله ای با عنوان «رساله ای در باب اصول جمعیت» منتشر نموده و دیدگاه خود را درمورد چگونگی افزایش جمعیت جهان شرح داد. از نگاه مالتوس، در صورت ادامه یافتن روند افزایش جمعیت جهان، رشد جمعیت بر سرعت تولید مواد غذایی پیشی گرفته و در پی کاهش سرانه مواد غذایی، قحطی عظیمی رخ داده که جان عده زیادی را خواهدگرفت.
از دیدگاه بوم شناسی، نگرانی مالتوس از افزایش جمعیت، کاهش سرانه منابع طبیعی و عدم وجود ظرفیت کافی در زیست بوم برای جمعیت فزاینده بوده است. این اتفاق پیش تر در مورد برخی گونه های جانوری رخ داده و موجب آسیب های اساسی به آن ها شده بود.
راهکارهای پیشنهادی مالتوس برای توقف جمعیت
توصیه مالتوس برای پیش گیری از این فاجعه، توقف رشد جمعیت یا همان کنترل جمعیت بود. وی برای توقف جمعیت دو راهکار را پیشنهاد داد:
- کاهش نرخ باروری با روش های گوناگون (مانند گسترش استفاده از وسایل ضد بارداری و … )
- افزایش مرگ و میر (از طریق جنگ، بیماری و … )
از دیدگاه مالتوس این تنها راه فرار از قحطی فراگیر در جهان بود.
رشد بدون توقف جمعیت جهان علیرغم نظریه مالتوس
تا زمان حیات مالتوس، جمعیت جهان همواره افزایش یافت و در سال ۲۰۱۱ به ۷ میلیارد نفر رسید. با توجه به نظریه وی این اتفاق غیر ممکن است. اما به نظر می رسد مالتوس در جایی از نظریات خود دچار اشتباه شده باشد.
نظریه مالتوس براساس رشد نمایی جمعیت در کنار رشد خطی تولید غذا استوار بود. وی رشد تجهیزات و روش های نوین کشاورزی و تولید غذا را در نظر نگرفته بود؛ از این رو رشد جمعیت را بسیار سریع تر از تولید غذا ارزیابی می نمود. علیرغم نظریه مالتوس، پیشرفت ها در حوزه کشاورزی بشر امروز را قادر ساخت تا برای ۷ میلیون نفر غذا تولید کند. این مساله ای بود که از دید مالتوس پنهان مانده بود.
نظریه بوزراپ، نقض عملی نظریه مالتوس
ایستر بوزراپ، دانشمند دانمارکی قرن ۲۰ بود که در حوزه تخصصی اقتصاد و توسعه کشاورزی فعالیت می نمود. وی در پروژه تخصصی خود با عنوان «شرایط رشد کشاورزی، بررسی اقتصادی تغییر کشاورزی تحت فشار جمعیت»، نظریه مالتوس را به چالش کشیده و بیان کرد که نه تنها رشد جمعیت در اثر کمبود غذا متوقف نمی شود، بلکه در اثر افزایش جمعیت، تولید غذا نیز به تناسب آن افزایش خواهدیافت.
«جمعیت فزاینده» عامل شکوفایی اقتصادی
بوزراپ اظهار داشت که در پی افزایش سریع جمعیت، تهدید گرسنگی مردم را به استفاده از روش های نوین برای تولید غذای بیشتر تشویق خواهدنمود. وی این اتفاق را «شکوفایی اقتصادی» نامید.
به عنوان یک مثال ساده، یک کشاورز که چهار زمین زراعی داشته باشد، تا قبل از افزایش جمعیت ممکن است تنها سه قطعه از این زمین ها را تحت کشت قرار داده و یک زمین را به علت نبود آب کافی و مواردی از این دست رها کند. اما همین کشاورز اگر دو فرزند بیشتر داشته باشد، به هر شکل ممکن اعم از تامین آب از طریق کانال آبرسانی و یا استفاده از محصولات کم آب، زمین چهارم را نیز زیر کشت قرار خواهدداد. در واقع این کشاورز روش های کشاورزی را ارتقا می دهد تا بتواند مخارج خانواده بزرگ خود را تامین کند.
هم اکنون نیز عده ای از اندیشمندان، کارشناسان و سیاست گذاران کشورهای در حال توسعه هنوز بر نظریه مالتوس پایبند اند. حال آن که اکثر کشورها خصوصا کشورهای پیشرفته در حال اجرای سیاست های تشویقی برای ترغیب مردم به افزایش جمعیت هستند.
منبع: سایت بیگ پیکچر، yon.ir/FzkMs
انتهای پیام/ فرهنگ و گفتمان
