به گزارش مسیر اقتصاد سفر حسن روحانی رئیس جمهور ایران به عراق دستاوردهای مهمی برای طرفین خصوصا ایران داشت. عراق علی رغم مخالفت های آمریکا در مسائلی چون خرید انرژی و انتقال پول به حساب‌های ایران، حاضر به همکاری با ایران شد و با پذیرش تجارت ترجیحی و موافقت با رایگان شدن روادید میان دو کشور، زمینه را برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه هموار ساخت.
عراق جنگ زده در حالی حاضر به همکاری اقتصادی با ایران شد که اقتصادهای بزرگ اروپا به بهانه تحریم‌های آمریکا، از تداوم همکاری با ایران امتناع می‌کنند و حتی حاضر به انجام تعهدات برجامی خود نیز نیستند.
اینکه «چرا عراق علی رغم مخالفت ها و تهدیدات آمریکا حاضر به توسعه همکاری اقتصادی با ایران شد؟»، «چرا اتحادیه اروپا علی رغم نرمش‌های سیاسی ایران و اعطای امتیازات اقتصادی، از همکاری اقتصادی با ایران اجتناب می‌کند؟» و «دستاورد اقتصادی ایران در ارتباط با عراق بیشتر بوده و یا اتحادیه اروپا؟» سوالاتی است که پاسخ به آن ها می‌تواند الهام بخش آینده سیاست خارجه ایران باشد.
سیاست ایران در قبال عراق پس از سقوط صدام
ایران از ابتدای جنگ عراق و پایان استبداد صدام، نقش فعالی را در این کشور ایفا کرد. ایران پس از سقوط صدام، فرصت را از دست نداد، از مواجهه احتمالی با آمریکا نترسید، زبدگان خود را به کانون ناامنی‌ها در عراق گسیل داشت و به شکل‌گیری یک نظام سیاسی مردم سالار در این کشور کمک شایانی نمود.
ناگفته نماند که ایران در این مسیر عده‌ای بهترین نیروهای خود را فدا کرد. اگر قرار بود که ایران در تحولات عراق صرفا نظاره‌گر باشد و ساماندهی کارها را به آمریکا و غربی‌ها بسپارد، اکنون در عراق شاهد وضعیتی مشابه افغانستان بودیم و یا افراد وابسته به رژیم سابق عراق زمام امور را به دست گرفته بودند.
سیاست ایران در قبال اتحادیه اروپا
ایران از ابتدای انقلاب اسلامی نسبت به اروپا موضعی صلح جویانه داشت و حتی به کشوری مانند بریتانیا که در طول تاریخ معاصر، جنایات زیادی را در حق ایران مرتکب شده است، نگاه انتقام‌جویانه نداشت. ایران در همین راستا در مقاطعی برای جلب رضایت اروپایی‌ها اقدامات زیادی انجام داد و به عضویت کنوانسیون‌هایی مانند NPT درآمد.
این رویکرد در دولت های یازدهم و دوازدهم به طور خاص دنبال شد و ایران برای جلب رضایت غرب، نرمش‌هایی از خود نشان داد و هزینه‌هایی را در برخی مسائل از جمله مسئله هسته‌ای متقبل شد. با این وجود تا کنون به لحاظ سیاسی هیچگونه بهبودی در موضع اروپا نسبت به ایران مشاهده نمی‌شود.
اروپایی‌ها و همچنین آمریکایی‌ها نه تنها از اتهام زنی علیه ایران در مسائلی مانند منطقه و تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای دست بر نداشتند، بلکه بعضا پا را فراتر گذاشته و برخلاف گذشته که ایرانیان را به دو دسته معتدل و افراطی تقسیم می‌کردند، اکنون ایرانیان را به دو دسته افراطی و خیلی افراطی تقسیم می‌کنند.
به طور خلاصه می‌توان گفت تاکنون تعامل با اروپا برای ایران سخت، پرهزینه، کم بازده و دیربازده بوده است؛ حال آنکه تعامل با عراق آسان، کم هزینه تر (به لحاظ مادی)، پربازده و زودبازده است.
بررسی نتایج سیاست ایران در قبال عراق و اتحادیه اروپا
همانگونه که گفته شد، رویکرد نرمش و تسامح در قبال اروپا به لحاظ سیاسی تاکنون موفقیتی نداشته است. حال آنکه پیگیری سیاست مستقل ایران در عراق تا حدی موفقیت داشته است که عراق در مسئله تحریم‌ها، از بین ایران و آمریکا به عنوان یک ابر قدرت، ایران را انتخاب می‌کند و آمریکا در مواجهه با این مسئله ابزاری غیر از شماتت عراق در دست خود نمی‌یابد.
عراق در حالی حاضر به همکاری با ایران شده که آمریکا یعنی کشوری که سومین خریدار نفت عراق است، بر جریان های مالی این کشور اشراف دارد، در بازسازی برخی زیرساخت های آن نقش دارد، ۵۷ درصد از تسلیحات مورد نیازش را تامین می‌کند، از این مسئله خشمگین است و عراق را بدین سبب تهدید به تحریم نموده است.
مضاف بر این عراق در شرایطی است که به دلیل ثروت های خدادادی و انواع نیازهای ساده و پیشرفته، سیل پیشنهادات برای سرمایه‌گذاری و گسترش همکاری‌ها به سوی آن سرازیر شده است. بنابراین علت همراهی عراق با ایران را نباید جلب منافع اقتصادی دانست بلکه اینها ناشی از پیوندهای سیاسی ایجاد شده با عراق هستند.
مقایسه نحوه همکاری عراق با ایران با برخورد اروپا نسبت به دور دوم تحریم‌ها علیه ایران، حقایق قابل توجهی را آشکار می کند؛ اروپایی‌ها که به ظاهر قدرت و ثروت بیشتری از عراق دارند قبل از فرا رسیدن موعد تحریم‌ها از ایران خارج شده و همکاری خود را با کشور ما قطع کردند. اکنون نیز پس از ماه‌ها تعلل سازوکار انتقال پول اینستکس را به ایران پیشنهاد می‌دهند که در بهترین و بهینه‌ترین حالت منجر به ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار کاهش هزینه نقل و انتقال پول ایران به اتحادیه اروپا می‌شود.
مقایسه نتایج اقتصادی سیاست ایران در قبال عراق و اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا در ۲۰ سال قبل هم به لحاظ واردات و هم به لحاظ صادرات بزرگترین شریک تجاری ایران بود و عراق سهم چندانی از تجارت خارجی ایران نداشت. حجم صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۱ برابر ۸۰۰ میلیون دلار و به عراق برابر ۱۴۳ میلیون دلار بود که در سال جاری تاکنون به ترتیب به ۱ میلیارد دلار و ۸.۲ میلیارد دلار رسیده است. یعنی صادرات غیر نفتی به اتحادیه اروپا ۲۵ درصد و به عراق ۵۶۰۰ درصد رشد داشته است.
صادرات به عراق خصوصا در ده سال گذشته بسیار چشمگیر بوده است. بر اساس آمار مرکز تجارت جهانی حجم صادرات کالا و خدمات ایران به عراق در ۱۰ سال گذشته برابر ۷۵ میلیارد دلار بوده که از رقم ۷۰ میلیارد دلاری صادرات نفت ایران به اتحادیه اروپا بیشتر است.
عمده تجارت ایران با عراق توسط پیله‌وران و به سهولت انجام می‌شود درحالی که تجارت با اتحادیه اروپا توسط برخی تجار با تجربه و با استانداردهای گوناگون و هزینه حمل و نقل گزاف صورت می‌گیرد. مسئله استانداردها که مانعی برای توسعه صادرات ایران به اتحادیه اروپا است، با اراده طرف اروپایی قابل حل است، اما تاکنون این مسئله حل نشده است.
بازار بزرگ عراق سبب شد که قامت برخی شرکت های ایرانی مانند لبنیات میهن و گروه مپنا در مقیاس جهانی بلند شود. این شرکت ها به دلیل استانداردهای سختگیرانه اروپا و همچنین حضور رقبای کهن و قدر چنین امکانی را در بازار اروپا نداشتند.
عراق نمونه ای موفق از کمک سیاست به اقتصاد ایران
مقایسه‌ای که از دستاوردهای اقتصادی سیاست ایران در قبال عراق و اتحادیه اروپا صورت گرفت، نشان می‌دهد که اتخاذ سیاست مستقل توسط ایران و بر اساس آموزه‌های اسلام و انقلاب بهتر و بیشتر از سیاست نرمش و تسامح منافع اقتصادی کشور را تامین می‌کند.
موفقیت ایران در عراق را می‌توان از بهترین و موفق‌ترین نمونه‌های خدمت سیاست به اقتصاد دانست. عراق هم اکنون به یک شاهراه برای عبور ایران از تحریم‌ها تبدیل شده است. انتظار می‌رود که مسئولین مربوطه با الگو گیری از نمونه عراق، نسبت به سایر همسایگان و دوستان ایران نیز با شجاعت و درایت سیاست فعال و مستقلی را در پیش بگیرند و راه‌های دیگری را برای عبور کشور از تحریم بگشایند.
کشورهای سوریه، یمن و ونزوئلا به نوعی مانند عراق ۱۵ سال پیش هستند و در صورتی که ایران نقش فعالی در آنها ایفا کند، در آینده شاهد منافع عظیم اقتصادی آن خواهد بود.
انتهای پیام/ تجارت و ارز
