به گزارش مسیر اقتصاد پس از خروج آمریکا از برجام، کشورهای اروپایی در این معاهده تلاش زیادی را صورت دادند که آبرو و اعتبار خود را در مقابل انظار عمومی در جهان و خصوصا در ایران حفظ کنند.
برجام در نظر آن ها مانند شاه‌کلیدی برای ایجاد تغییرات اساسی در سیاست خارجی ایران و رویکرد آن نسبت به جبهه غرب بود؛ تا جایی که حتی مقاماتی در سطح وزیر دفاع این کشورها نیز در مورد تبعات سیاسی و اجتماعی برجام برای ایران اظهار نظر می‌کردند. به عنوان مثال زمانی که مسئله خروج آمریکا از برجام مطرح گردید، وزیر دفاع فرانسه اظهار داشت که این کار منجر به تقویت جبهه تندروها در ایران خواهد شد.
مقامات سه کشور اروپایی پس از خروج آمریکا از برجام، گاه و بی‌گاه از این تصمیم آمریکا انتقاد می‌کردند؛ اما هنگامی که به تدریج جدیت آمریکا در اعمال تحریم‌ها و تردید ایران در واکنش به نقض عهدها را مشاهده نمودند، مخالفت بیشتر با آمریکا را برخلاف منافع خود دیده و تلاش کردند که ضمن حفظ وجهه برجامی خود، ایران را به سمت خروج از این توافقنامه سوق دهند. دستگیری چند تن از دیپلمات‌های ایرانی در اروپا، اعمال برخی تحریم‌ها از سوی فرانسه علیه ایران و همچنین تشدید مواضع علیه برنامه‌های موشکی و منطقه‌ای ایران در همین راستا ارزیابی می‌شود.
راه اندازی اینستکس ویژه تجارت غذا و دارو
از سوی دیگر، ایران نیز نشان داد تا زمانی که منافع اقتصادی (اگر چه بسیار ناچیز) در باقی ماندن بر برجام متصور باشد، قرار نیست از این توافقنامه خارج شود. به همین دلیل اروپای ناامید از خروج ایران، بالاخره پس از ماه‌ها وعده دادن، از محمل نقل و انتقال پول با ایران رونمایی کردند. این محمل انتقال پول که به اینستکس یا به بیان ظریف وزیر امور خارجه کشورمان، به ساحات موسوم است، تنها شامل موارد غیر تحریمی آمریکا مانند غذا و دارو می‌شود.
خطر اینستکس برای واردات غذا و دارو از اروپا
اروپایی‌ها پس از این اقدام بارها اعلام کردند که این سازوکار، تنها برای موارد غیر تحریمی است و به منظور کمک های بشر دوستانه به ایران و در ازای باقی ماندن ایران در برجام صورت می‌گیرد! با این وجود آمریکایی‌ها بارها از راه‌اندازی این سازوکار ابراز ناخشنودی نموده و به اروپا نسبت به تبعات آن هشدار دادند.
این مسئله نشان می‌دهد که علت تحریم نشدن فروش غذا و دارو به ایران از سوی آمریکا، اطمینان خاطر از این واقعیت بود که به دلیل مشکل نقل و انتقال پول، در عمل با این اقلام نیز مانند اقلام تحریمی برخورد می‌شود. بنابراین در صورتی که آمریکا شاهد ورود آسان دارو و غذا به ایران باشد، به احتمال زیاد آنها را نیز در فهرست کالاهای تحریمی قرار می‌دهد که خود، مشکلاتی را بیش از پیش برای ایران پدید خواهد آورد.
واردات غذا و دارو از اروپا هیچگاه کاهش نیافته است
اکنون دو سوال اساسی مطرح می‌شود:
- آیا ایران در زمان اوج تحریم‌ها در سال ۱۳۹۱ برای واردات غذا و دارو از اتحادیه اروپا مشکلی داشت؟
- آیا می‌توان این اقلام را از کشورهایی که در زمینه تبادلات مالی همکاری بیشتری با ایران دارند، وارد نمود؟
در پاسخ به سوال اول باید گفت که مطابق آمارهای گمرک، داروها و مواد غذایی از معدود کالاهایی بودند که واردات آن ها از اتحادیه اروپا کمترین تاثیر را از تحریم‌ها پذیرفت.
به عنوان نمونه، چهار نمودار که مربوط به واردات ماشین‌آلات مکانیکی، قطعات خودرو، دارو و محصولات کشاورزی از اتحادیه اروپا در ده سال گذشته است، قابل توجه است:
واردات غذا و دارو از اروپا وابسته به اینستکس نیست
همانگونه که از این نمودارها پیداست، واردات داروها و محصولات کشاورزی از اتحادیه اروپا کمترین تاثیر را در از تحریم‌های سخت ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ پذیرفته‌اند.
بنابراین باید توجه داشت که معامله‌ای که قرار است صورت پذیرد، بر سر تامین این کالاها نیست؛ بلکه به گفته برخی تجار بر سر ۳ تا ۱۰ درصد ارزان تر خریدن این کالاها است. حجم واردات دارو، دستگاه‌های نوری و تجهیزات پزشکی، غذای دام، محصولات نباتی، دانه‌های روغنی و ذرت توسط ایران از اتحادیه اروپا در سال ۱۳۹۶ برابر ۳.۴ میلیارد دلار و معادل ۳۰ درصد از کل واردات ایران بوده است.
با فرض اینکه مجددا تصمیم گرفته شود این اقلام به همین نسبت از اتحادیه اروپا وارد شود، حداکثر هزینه اضافی ناشی از انتقال غیر رسمی پول چیزی برابر ۱۰۲ تا ۳۰۴ میلیون دلار خواهد بود که به هیچ وجه با هزینه‌های تحمیل شده بر ایران در جریان محدودیت‌های هسته‌ای اعم از مخارج صورت گرفته و عدم‌النفع تحمیل شده، برابری نمی‌کند.
نیاز ایران به واردات غذا و دارو بدون اروپا نیز قابل تامین است
اما ایران برای اجتناب از همین هزینه اضافی نیز می‌تواند راهکارهایی داشته باشد و ۳۰ درصد باقی مانده از نیاز خود را از سایر نقاط جهان تامین کند؛ به طوری که هزینه اضافی نیز در پی نداشته باشد. به عنوان مثال هند و روسیه که سازوکار نقل و انتقال پول با ایران را راه‌اندازی کرده‌اند، هر دو از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان غلات در سطح جهان هستند که بخش عظیمی از نیاز ایران را می‌توانند تامین کنند. همچنین کشورهای چین و پاکستان نیز که از قدرتهای بزرگ کشاورزی هستند و روابط تجاری بهتر از اروپا با ایران دارند، می‌توانند بخش مهم دیگری از نیاز ایران به محصولات کشاورزی را مرتفع کنند.
در مورد واردات دارو نیز باید توجه داشت که اروپایی‌ها بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان دارو در جهان هستند، اما با این وجود کشورهایی مانند هند، چین، سنگاپور و ژاپن تولیداتی قابل رقابت با اروپا دارند. خصوصا کشور هند که با اختلاف اندکی یازدهمین صادرکننده بزرگ دارو در جهان است، به لحاظ تنوع گروه‌‌های دارویی صادراتی قدرت بالاتری از اروپا دارد. هند همچنین در یک دهه گذشته ۱۵۰ درصد رشد صادرات دارو را تجربه کرده است در حالی که اتحادیه اروپا تنها ۱۷ درصد در صادرات دارو رشد داشته است.
لزوم تصمیم گیری دولت برای برجام
با توجه به مطالب فوق، نتیجه می‌شود که ایران نه تنها نیاز چندانی به اینستکس ندارد، بلکه ممکن است با راه‌اندازی آن با مشکلات جدیدی از سوی آمریکا مواجه شود. اما اگر به هر دلیل دولت تصمیم به پذیرش این سازوکار گرفت، پیشنهاد می‌شود که آن را در ازای عمل به برخی مفاد برجام مانند نظارت بپذیرد و نه باقی ماندن در خود برجام؛ آن هم تا زمانی که ایران منفعتی در سازوکار اینستکس داشته باشد.
اعلام پایان برجام و در عین حال باقی ماندن داوطلبانه در برخی مفاد برجام، می‌تواند ضمن گرفتن بهانه از دست دشمن، بندهای تنیده شده بر صنعت هسته‌ای را بگشاید و ابزار فشار دشمن برای محدود نگه داشتن ایران را از دست آنان بگیرد.
انتهای پیام/ تجارت و ارز
