به گزارش مسیر اقتصاد آموزش به‌عنوان یکی از مفاهیم سرمایه انسانی، توانایی‌های متعددی را در نیروی کار ایجاد می‌کند و موجب افزایش قدرت تولید و بازدهی کار میشود. از این منظر مقوله آموزش برای برنامه‌ریزی پیشرفت اقتصادی کشورها امری حیاتی به نظر می‌آید.
بانک جهانی با توجه به ضرورت‌های اقتصادی آموزش و همچنین در نظر گرفتن این اصل که دسترسی به آموزش یک حق اساسی برای بشر است، اقدام به بررسی کشورها در شاخص شکاف در آموزش کرده است. این مهم در بانک جهانی از این نظر پیگیری میشود که گزارش‌ها حاکی از آن بود که در بسیاری از کشورها شکاف در آموزش و پرورش بین گروه‌های مختلف در حال افزایش است.
نابرابری آموزشی زمینه نابرابری اقتصادی
پیش از دهه ۱۹۵۰ همواره اندیشمندان اقتصادی عامل نیروی کار را به‌صورت همگن در نظر می گرفتند و این واقعیت که افراد ممکن است از توانایی های مختلفی برخوردار باشند، در تحلیل های اقتصادی جایگاهی نداشت. بعد از آن‌که مدل‌های مرسوم رشد نتوانست تمامی جنبه های رشد اقتصادی را تبیین کند، دیدگاه‌ها متوجه نقش سرمایه انسانی در اقتصاد شد. در این راستا سرمایه انسانی به‌عنوان عاملی تلقی شد که نقش اصلی را در تبیین غفلت اقتصاددانان سابق مورد بحث قرار گرفت.
شولتز پدر نظریه سرمایه انسانی معتقد بود که نقش بهبود کیفیت نیروی کار که از طریق سرمایه گذاری در سرمایه انسانی حاصل میشود، به‌عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده رشد در تحلیل های سنتی عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی، فراموش‌شده است. ازاین‌پس بود که اهمیت آموزش در مدل‌های رشد دهه های ۸۰ و ۹۰ میلادی و در مدل‌های رشد درون‌زا و مدل رشد نوکلاسیک مورد تأکید قرار گرفت. پس از وی نیز اندیشمندان دیگری مدل‌های رشد آموزش پایه را مطرح کردند؛ بنابراین بسیاری از مدل‌های رشد اقتصادی بر این حقیقت تأکید دارند که آموزش به‌صورت مستقیم می تواند بر اقتصاد و فرایندهای درونی آن اثر بگذارد.
ازاین‌روی می‌توان بخشی از نابرابری اقتصادی را در جوامع مختلف ناشی از اختلاف گروه‌های آموزش‌دیده دانست و سیاست‌گذاری در حوزه رفع نابرابری آموزشی را یکی از اولویت‌های برقراری عدالت اقتصادی و پیشرفت پایدار ارزیابی کرد.
معرفی و چگونگی محاسبه ضریب جینی آموزش
ضریب جینی آموزش به‌عنوان شاخصی جدید برای بیان نابرابری آموزشی برای افراد ۱۵ سال به بالا استفاده میشود. این شاخص که در زیرمجموعه توزیع سرمایه انسانی و رفاه قرارگرفته است به روش‌های مختلفی اندازه گرفته میشود؛ بانک جهانی نظریه توماس، وانگ و فن را برای محاسبه شاخص جینی آموزش توصیه می‌کند.
ضریب جینی توماس سال‌های تحصیل را به‌عنوان پایه محاسبات جینی قرار می‌دهد. برای مثال در کشور ایران طول دوره تحصیلات عمومی و عالی می‌تواند به‌عنوان واحد پایه شاخص در نظر گرفته شود. در این محاسبه تک‌تک افراد بالای ۱۵ سال کشور سال‌های تحصیلشان معادل درامد در شاخص اصلی جینی قرار می‌گیرد، سپس داده‌های به‌دست‌آمده با توجه به منحنی لورنز رسم می‌شوند و سایر مراحل تا به نتیجه رسیدن همچون محاسبات سابق ضریب جینی انجام می‌شوند.
البته در محاسبات احیر اصلاحیه‌ای نیز بر این روش در کشورها انجام‌گرفته است که بر اساس آن دوره کارشناسی ارشد و دکترا از محاسبات سال‌های تحصیل حذف شده است. این امر به این خاطر است که بر اساس مطالعات انجام‌گرفته در کشورهای مختلف، بالا بودن افراد با مدرک کارشناسی ارشد و دکتری موجب تفاوت محسوس در بهره وری اقتصادی نمی‌گردد. ازاین‌رو در کشور ایران شاخص جینی آموزش شامل دوره‌های ابتدایی، متوسطه و مقطع کارشناسی میشود.
گزارش بانک جهانی از نابرابری آموزشی
تجزیه‌وتحلیل تجربی اولیه نشان می‌دهد که نابرابری آموزشی در اکثر کشورها در طول سه دهه گذشته کاهش‌یافته است؛ گرچه مشکلات اجتماعی و جنگ باعث عقب‌افتادگی برخی از کشورها شده است. همچنان که مشخص است نابرابری آموزشی با میانگین سال‌های تحصیل رابطه عکس دارد و این بدان معناست که کشورهای دارای تحصیلات عالی وضعیت عدالت بیشتری را دارند. این نکته در دل خود توسعه را نیز نهفته دارد، از آن روی که هر چه کشورها امکان تحصیلات عالی را فراهم کرده باشند ضریب جینی آموزشی آن‌ها پایین‌تر می‌باشد و کشور از هر دو لحاظ عدالت و پیشرفت در وضعیت بهتری قرار می گیرد.
مطلب دیگری که بانک جهانی عنوان می‌کند بروز شکاف جنسیتی در آموزش است به شکلی که در بسیاری از کشورها زنان در وضعیت پایین‌تری نسبت به مردان قرار دارند. این مورد زمانی نگران‌کننده‌تر است که بدانیم گرچه روند ضریب جینی آموزش رو به کاهش است، لیکن شکاف آموزشی بین زنان و مردان رو به رشد است.
در این مورد ایران وضعیت مناسبی دارد و علاوه بر اینکه نابرابری آموزشی با سرعت بیشتری در حال رفع است، زنان ایرانی به لحاظ آموزش اختلافی با مردان ندارند و ایران جزو کشورهایی است که نه‌تنها آموزش عمومی برای زنان مهیاست، تحصیلات عالی زنان ایرانی نیز در سطح بالایی قرار دارد.
برگرفته از: بانک جهانی
