به گزارش مسیر اقتصاد طی ۲۰ سال گذشته، به طور میانگین سالانه ۱۱ توافقنامه‌ی تجارت منطقه‌ای به مرحله‌ی اجرا رسیده است که بیشترین آن ها مربوط به حوزه های اروپا، شرق آسیا و آمریکا بوده اند.
نخستین زمزمه‌ها برای تجارت آزاد در اواسط قرن نوزدهم، پس از انقلاب صنعتی و تسهیل حمل و نقل و تجارت میان جوامع شکل گرفت. انگلستان که طی قرون ۱۷ تا ۱۹ به صنایع خود سر و سامان داده و حالا با مازاد تولیدات مواجه شده بود، جلودار این امر شد و سیاست های اقتصادی خود را در جهت اقتصاد بازار تغییر داد.
با این وجود، انگلستان به دلایل متعددی همچون سیاست های «حمایت از تولید داخل» رقبا، جنگ های داخلی آمریکا و جنگ های جهانی اول و دوم، تا سال ۱۹۴۷ موفق به انعقاد توافقنامه‌ی تجارت آزاد نشد.
اروپا سردمدار توسعه تجارت منطقه ای
اولین توافقنامه‌ی تجارت منطقه‌ای عبارت بود از « توافقنامه‌ی عمومی تعرفه و تجارت » GATT که در سال ۱۹۴۷ میان ۲۳ کشور امضا شد. ۵ سال پس از این توافقنامه، «اتحادیه‌ی ذغال سنگ و فولاد اروپا» با هدف همگرایی اقتصادی میان کشورهای اروپایی شکل گرفت و بعدها به شکل کنونی اتحادیه‌ی اروپا تکامل یافت.
همگرایی منطقه‌ای در اروپا موجی از تمایل به تجارت منطقه‌ای به راه انداخت و منجر به انعقاد تعداد زیادی توافقنامه‌ی تجاری در آفریقا، کارائیب، آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی شد.
پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، روند انعقاد توافقات تجارت منطقه‌ای در جهان افزایش فوق العاده‌ای پیدا کرد؛ به طوری که میانگین تعداد توافقات تجارت منطقه‌ای که در جای جای جهان به اجرا در می‌آمد از سالی ۰.۵ عدد به سالی ۵ عدد افزایش یافت.
تشکیل سازمان تجارت جهانی با اقبال کشورها به افزایش تجارت
در همین راستا و در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی، سازمان تجارت جهانی WTO با ارتقاء توافقنامه‌ی GATT و با افزوده شدن ۱۰۰ عضو دیگر تشکیل شد. هدف از تشکیل سازمان تجارت جهانی آزادسازی جریان تجارت در جهان بود. اما با بررسی آمار توافقات تجارت منطقه‌ای در سال های بعد در می‌یابیم که با وجود شکل گیری این سازمان، روند انعقاد این توافقنامه‌ها، به بیش از دوبرابر افزایش یافته و به سالی ۱۱ عدد رسیده است.
نمودار زیر تعداد توافقات تجارت منطقه‌ای اجرا شده در سال های ۱۹۴۸ تا ۲۰۱۷ را نمایش می‌دهد.
حضور گسترده کشورهای توسعه یافته در توافقنامههای تجارت منطقه‌ای
در نظر اول ممکن است تصور شود که کشورهای ضعیف و یا در حال توسعه به دلیل سیاست های حمایت از تولید داخلی خود، به پیوستن به توافقنامههای تجاری مناطق مزیت‌دار روی آورده‌اند؛ در حالی که آمارها نشان می‌دهد کشورهای توسعه یافته بیشترین حضور را در این نوع توافقنامه‌ها دارند.
نمودار زیر تعداد توافقنامههای تجاری که کشورها در مناطق گوناگون جهان به عضویت آن ها درآمده‌اند را نمایش می‌دهد.
میزان حضور ایران در توافقنامههای تجارت منطقه‌ای
متاسفانه علی رغم ظرفیت های بالای تولیدی و تجاری، کشور ما ایران به نسبت همسایگان خود کمترین حضور را در توافقنامههای تجارت منطقه‌ای دارد. وضعیت ایران در امر فوق را می‌توانید در نمودار زیر مشاهده کنید.
ایران تنها در توافقنامههای «اکو» و «نظام جهانی ترجیحات تجاری کشورهای در حال توسعه» حضور دارد؛ در حالی که به طور مثال کشورهای ترکیه و پاکستان به ترتیب در ۲۲ و ۱۰ توافقنامه‌ی تجارت منطقه‌ای حضور دارند.
ضرورت اهتمام به انعقاد توافقنامههای تجارت منطقه‌ای و چندجانبه
توجه به این نکته لازم است که تاخیر بی مورد در انعقاد توافقات تجاری می تواند حضور ایران در بازارهای هدف را سخت تر نماید؛ چراکه با توجه به گرایش کشورها در سراسر جهان به پیوستن به توافقنامههای تجاری، حضور رقبای ایران در کلیه‌ی کشورها پررنگ تر خواهد شد.
از این رو لازم است ایران نیز همچون دیگر کشورهای جهان از ظرفیت های موجود در توافقات تجاری دوجانبه، چندجانبه و منطقه ای، به منظور افزایش میزان تولید و تجارت و نقش آفرینی بیشتر در عرصه جهانی استفاده نماید.
منابع:
