به گزارش مسیر اقتصاد سازمان صداوسیما، به عنوان رسانه ملی کشور و وزارت ارشاد به عنوان نهاد سیاستگذار دولت در زمینه فرهنگ، نقش مهمی در ایجاد گفتمان عمومی و فرهنگ سازی برای عموم جامعه بر عهده دارند.
همچنین صداوسیما تنها نهاد غیردولتی است که در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی وظیفه ای به آن سپرده شده است.
لذا بررسی نقش و پروژه های سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضرورت ویژه ای برای رسیدن به یک چشم انداز صحیح در تحقق اقتصاد مقاومتی دارد.
از بین سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی سه بند مهم، مرتبط با وظایف صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مشاهده می شود؛ بند ۸ در رابطه با «اصلاح الگوی مصرف و ترویج مصرف کالاهای داخل»، بند ۲۰ با موضوع «تقویت فرهنگ جهادی در ایجاد ارزش افزوده، تولید ثروت، بهره‌وری، کارآفرینی، سرمایه گذاری و اشتغال مولد و اعطای نشان اقتصاد مقاومتی به اشخاص دارای خدمات برجسته در این زمینه» و بند ۲۱ که عبارتست از «تبیین ابعاد اقتصاد مقاومتی و گفتمان سازی آن بویژه در محیط‌های علمی، آموزشی و رسانه‌ای و تبدیل آن به گفتمان فراگیر و رایج ملی».
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال ۱۳۹۵ دو پروژه داشته است اما در سال جاری هیچ پروژه ای برای این دستگاه تعریف نشده است:
- طراحي الگو و نظام اعطاي نشان اقتصاد مقاومتي
- بهره گيري از ظرفيت رويدادها و آثار فرهنگي، هنري و رسانه اي براي افزايش و جلب مشاركت همگاني در حمايت از توليد ملي و اصلاح الگوي مصرف
سازمان صداوسیما نیز در سال گذشته ۲ پروژه در دستور کار خود داشته است که یکی از آنها در سال جاری از دستور کار خارج شده است:
- طراحی الگوی رسانه ای تشویق مشارکت عمومی در تولید ملی و اصلاح الگوی مصرف و اجرای آن
- طراحي و اجراي الگوي رسانه اي ترويج و تقويت رفتارهاي اقتصادي بايسته در خانوارها و فعالان اقتصادي (از دستور خارج شده)
در ادامه به اهم چالش های گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی در این دو نهاد پرداخته شده است:
مدیریت ناکارآمد و ناهماهنگ افکار عمومی در حوزه اقتصاد
رسانه های بی شمار و متنوع متعلق به دشمنان نظام جمهوری اسلامی اقدامات فراوانی برای تکمیل سناریوی جنگ اقتصادی انجام می دهند مانند زیر سوال بردن و تمسخر مفاهیمی مانند استقلال اقتصادی و اقتصاد مقاومتی، انکار موفقیت ها و تاریک نشان دادن چشم انداز، تلاش برای پیوند زدن معیشت مردم و رابطه با نظام سلطه، القای رسانه ای ناکارآمدی نظام، ایجاد بی اعتمادی به مسئولین کشور، ایجاد ناامنی روانی برای فعالان اقتصادی و… .
با وجود حجم بالای هجمه های محتوایی- رسانه ای دشمن در این حوزه اما دستگاه فرهنگی کشور که مهم ترین ابزار آن رسانه های ذیل صداوسیماست عملا برنامه و سازوکاری برای مواجهه مناسب با عملیات روانی دشمن ندارد.
فارغ از تلاش دشمن برای تاثیرگذاری بر باورها و ایجاد ناامنی ذهنی در جامعه، عدم انعکاس پیام واحد و هدفمند از سوی حاکمیت در حوزه رسانه ای اقتصاد، اثرات منفی جبران ناپذیری بر سرمایه اجتماعی نظام دارد.
عدم برنامه ریزی برای افزایش سطح آگاهی های اقتصادی
عدم اطلاع از وضعیت حقیقی اقتصاد کشور، دانش اقتصادی ناکافی و عدم اطلاع از وظایف در جامعه مهم ترین عامل تاثیرپذیری از عملیات روانی و نیز مهم ترین مانع مطالبه صحیح خواسته های بجا از دستگاه ها است.
عدم ترویج سبک زندگی اقتصادی صحیح
فرهنگ اقتصادی جامعه بر اثر علل تاریخی، ترویج فرهنگ بیگانه، تاثیرپذیری از سبک زندگی نامناسب برخی مسئولان و… دارای ضعف های زیادی است. با این وجود عدم تبیین و ترویج الگوی مناسب برای مردم توسط رسانه ملی و حتی انجام عملکرد مغایر آن، منجر به دامن زدن به ضعف فرهنگ کار و تلاش، افزایش اعتقاد به بخت و اقبال، روحیه مصرف گرایی، تجمل، اسراف، مصرف کالاهای خارجی و… شده است.
عدم وجود رویکرد ویژه در قبال اقتصاد مقاومتی
با بررسی ساختار تصمیم گیری و فهرست تولیدات آثار و برنامه ها در سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پس از ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی به نظر نمی رسد که نگاه ویژه ای برای تقویت عملکرد مرتبط با این حوزه وجود داشته باشد یا اگر هم وجود داشته مقطعی بوده است.
بحران و عدم استقلال مالی صداوسیما
مساله عمیق و جدی صداوسیما که در هیچ آسیب شناسی نمی توان آن را کنار گذاشت، بحران مالی این سازمان است. وابستگی شدید درآمدی صداوسیما به بودجه جاری کشور که دلایل مختلفی مثل تعداد کارکنان بالا، ساختار غیرچابک و … عامل آن است، باعث شده استقلال سازمان در اعلام نظر کارشناسی، جهت دهی مطالبات و … تحت الشعاع این وابستگی قرار بگیرد.
عمیق تر شدن کمبود منابع سازمان، محدودیت های اساسی در کمیت و کیفیت تولیدات رسانه ای ایجاد کرده است. اما سازمان هم برای رفع این مشکل روی به کسب درآمد از رویکرد نامناسب تبلیغاتی آورده که به خودی خود مغایر با حرکت در راستای نقش آفرینی اقتصاد مقاومتی است.
در ادامه به اقدامات ضروری که باید در گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی توسط این دو نهاد انجام شود، اشاره شده است:
طراحی نظام مدیریت صحیح افکار عمومی در حوزه اقتصاد
ايجاد قرارگاه رسانه‌اي اقتصاد كشور به منظور افزایش اعتماد عمومی، امنیت روانی و امید به آینده در جامعه، ارائه تصویر روشن از عملکرد (دستاوردها و ضعف ها) نظام جمهوری اسلامی و شفاف سازی اراده نظام در برخورد با مفاسد اقتصادی که علاوه بر اقدامات ایجابی، اقداماتی مانند رصد، پايش و برنامه‌ريزي مداوم به منظور مقابله هوشمند با محصولات فرهنگي و هنري معارض نیز انجام دهد.
تدوین برنامه ارتقاء سطح آگاهی های اقتصادی جامعه
برای آغاز هر حرکت فراگیر اقتصادی، ایجاد بستر فرهنگی و مردمی آن ضروری است. در این راستا باید تدوین یک برنامه عملیاتی و حمایت از تولید آثار مرتبط در دستور کار قرار گیرد. در این راستا مهم ترین مبحث در آگاهی های اقتصادی جامعه که باید افزایش پیدا کند، آگاهی صحیح از مشکلات کشور و راه حل ها است.
تشکیل ستاد ویژه تبیین الگوی اقتصاد مقاومتی
با توجه به زمان سپری شده از ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی و نیازمندی فوری کشور به اجرای عملیاتی این سیاست ها، به نظر می رسد شکل گیری یک ساختار ویژه تصمیم گیری و نظارت درباره انواع تولیدات فرهنگی- هنری برای تبیین خلاقانه مفهوم و الگوی اقتصاد مقاومتی چه در صداوسیما و چه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی الزامی است.
افزایش تولیدات در جهت نهادينه‌سازي شاخص‌هاي الگوي رفتار مسئولان
مطالبه شاخص هایی مانند شفافیت، پاسخ‌گویی، پرهیز از تجمل‌گرایی و بسیاری شاخص دیگر توسط نهادهای فرهنگی باید در بین مردم نهادینه شود. در واقع بدون حرکت در این راستا در اصلاح الگوی رفتاری مردم نیز توفیق چندانی حاصل نخواهد شد.
تبیین و ترویج الگوهای ایرانی- اسلامی سبک زندگی صحیح
بایستی الگوی رفتاری مردم در دو حوزه تولید و مصرف به صورت منسجم و مصداقی تبیین شود تا بتوان بر رعایت آن در تولیدات نظارت کرد.
- تقویت فرهنگ کار و تلاش در جامعه
برنامه‌ريزي براي تحکیم اعتقاد به رزاقیت الهی، جلوگیری از ترویج اعتقاد به بخت و اقبال، ارتقاء احساس رضایت‌مندی عمومی از برخورداري‌هاي فردی و اجتماعی، تغییر باور عمومی نسبت به ماهیت وظایف دولت(پذيرش اعمال حاكميت به جاي اعمال تصدي)، ترویج فرهنگ اسلامی کار(مشارکت، كيفيت و بهره‌وري، کارآفرینی و رقابت سالم اقتصادی)
- اصلاح الگوی مصرف
ترويج مصرف كالاهاي توليد داخل، ترویج فرهنگ قناعت و مدیریت صحیح درآمد، طراحي الگوی صحیح تبلیغات مستقيم و غيرمستقيم بازرگاني، برندسازی کالاهای باکیفیت داخلی، معرفي رعایت حقوق مصرف کننده و كاهش قيمت تمام‌شده به عنوان ارزش ملي
اصلاح نظام منابع و مخارج سازمان صداوسیما مبتنی بر آموزه های اقتصاد مقاومتی
با توجه به اثرگذاری جدی مباحث مالی سازمان بر جهت گیری، کیفیت و کمیت تولیدات، لذا یکی از اولویت ها اصلاح رویه موجود است که به عنوان یکی از الگوهای عملیاتی اقتصاد مقاومتی می تواند مطرح باشد.
نتیجه گیری
پروژه های تعریف شده برای سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرتبط با بندهای سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی تعریف شدهاند.
طبق اظهارنظر مرکز پژوهش های مجلس[۱]، این پروژه‌ها در زمره اقدامات رایج معمول این دستگاه ها نبوده‌اند و از این جهت، گامی به جلو محسوب می‌شوند.
البته دلیل خارج شدن پروژه «طراحی و اجرای الگوی رسانه ای ترویج و تقویت رفتارهای اقتصادی بایسته در خانوارها و فعالان اقتصادی» از پروژه های سازمان صداوسیما و حذف پروژه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۹۶، وضعیت آنها مشخص نیست و ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در این زمینه گزارشی ارائه نکرده است.
با این حال ضروری است اقدامات پیشنهادی، به منظور گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی در دستور کار دو سازمان قرار بگیرد.
پینوشت:
[۱] گزارش مرکز پژوهش های مجلس: شماره ۱۵۱۹۵
