به گزارش مسیر اقتصاد سال ۲۰۰۸ از سوی سازمان ملل به نام سال «دفع بهداشتی فاضلاب» نام‌گذاری شد تا اهمیت این موضوع برای کشورها مشخص گردد. در این زمینه، در کشور اقدامات قابل توجهی انجام شده است.
دسترسی خانوارهای ایرانی به سیستم فاضلاب شهری در یک دهه گذشته بیش از ۸۰ درصد افزایش یافته است و امید آن می‌رود که با ادامه این روند، وضعیت بهداشت و رفاه شهروندان ایرانی در سطح بالاتری قرار بگیرد.
این گزارش که بر اساس داده‌های خروجی از وضعیت خانوارهای ایرانی توسط بانک مرکزی به‌دست‌آمده است، نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۵ حدود ۵۲ درصد از خانواده‌های ایران به سیستم فاضلاب شهری متصل هستند.
مسائل زندگی شهری
برای زندگی در شهر نیاز به امکانات و تجهیزاتی است که فرد مایل به زندگی در شهر شود و برای پرداخت هزینه‌ی هنگفتی که به دلیل زندگی در شهر می‌پردازد، از تسهیلاتی برخوردار باشد. یکی از مهم‌ترین تسهیلات شهری که بسیار موجب رفاه و آسایش افراد می‌شود، تأسیسات شهری می‌باشد که شامل شبکۀ آب، برق، گاز، تلفن و فاضلاب و… است.
با افزایش روزافزون جمعیت و تبدیل‌شدن شهرها به کلان‌شهرها و درنتیجه افزایش جمعیت در مساحت خاص و نیز پیشرفت‌های فنّاوری، بایستی توجه بیشتر و ویژه‌ای به موارد بهداشتی و زیست‌محیطی در رابطه با شهرها داست و در این راستا، باید به دنبال روش‌هایی با حجم کمتر، راندمان بالاتر و همچنین قابل ارتقا ازلحاظ ظرفیتی باشیم
اهمیت فاضلاب در تأسیسات شهری
در این میان شبکه‌ی فاضلاب شهری از دیرباز موردتوجه همگان بوده است؛ وجود سیستم فاضلاب شهری در هند و پاکستان در ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح این مسئله را ثابت می‌کند. البته در آن زمان این کار هزینۀ بالایی را شامل و تنها در نقاط مهم شهر از این شبکه استفاده می‌شد.
شاید دلیل استفاده از شبکۀ فاضلاب شهری در آن زمان اهمیت بالای آن در مسائل و مشکلات بهداشتی بوده چون آلودگی ناشی از فاضلاب شهری، موجب مرگ و میر بالای افراد می‌شد.
مسئله فاضلاب و دفع بهداشتی آن مسئله‌ای نیست که بشر امروز باوجود پرداختن به موضوعات مختلف بتواند به‌راحتی از کنار آن بگذرد.
قطعاً مهم‌ترین فایده دفع مناسب فاضلاب، ارتقاء بهداشت محیط و در کل بهداشت شهری است. فاضلاب‌ها همواره حاوی مواد و موجوداتی هستند که برای سلامت عمومی شهروندان و بهداشت شهر خطرناک هستند. بی‌شک دفع مناسب این‌گونه مواد تضمین سلامت شهروندان را به همراه خواهد داشت.
فواید اجرای طرح های فاضلاب
بررسی‌های تجربی نشان می‌دهد که با اجرای طرح‌های فاضلاب، علاوه بر استفاده از آب‌های بازیافتی و جلوگیری از آلودگی منابع آب، میزان ابتلا به بیماری‌های اسهالی، انگلی، روده‌ای و عفونی کاهش می‌یابد.
با توجه به اینکه یک مترمکعب فاضلاب خام می‌تواند مقدار زیادی آب سالم را آلوده کند، آنگاه لزوم اجرای طرح‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب احساس می‌شود. مشکل فاضلاب به‌ویژه در شهرهایی که دارای خاک نفوذناپذیر بوده یا سطح آب‌های زیرزمینی بالاست و درنتیجه قادر به جذب آب نیستند، به‌صورت جدی‌تر مطرح است.
فایده دیگری که این طرح ها می‌تواند به همراه داشته باشد، تعادل زیست‌محیطی است. همواره سرازیر شدن فاضلاب‌ها به تالاب‌ها، رودخانه‌ها، رودها و حتی نفوذ این مواد به آب‌های زیرزمینی، تعادل محیط‌زیست و اکوسیستم را بر هم می‌زند.
بدون شک دفع مناسب این‌گونه مواد باعث تضمین حیات گونه‌های جانوری و دریایی و به‌ویژه حیات خود انسان می‌گردد. نعمتی که مردم شهرهای شمالی کشور به دلیل عدم دفع درست فاضلاب‌ها از آن بی‌بهره‌اند. همچنین با توجه به کمبود منابع آبی، دفع و تصفیه صحیح فاضلاب‌ها می‌تواند به‌نوبه خود تأمین‌کننده آب غیر آشامیدنی شهر باشد.
انواع سیستم‌های فاضلاب
فاضلاب‌ها را بر اساس نحوۀ ایجاد به سه گروه عمده تقسیم‌بندی می‌کنند: خانگی، صنعتی و سطحی
- فاضلاب‌های خانگی: شامل پساب‌های سرویس‌های بهداشتی منازل مسکونی شهرنشینان مانند توالت‌ها، حمام‌ها و … است. البته پساب‌های مغازه‌ها، فروشگاه‌ها، مؤسسات آموزشی و تعمیرگاه‌ها را نیز جزو این دسته از فاضلاب‌ها قرار می‌دهند.
- فاضلاب‌های صنعتی: این دسته از فاضلاب‌ها درنتیجه فعالیت‌های کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و سایر مراکز صنعتی می‌باشد که بر اساس نوع فراورده تولیدشده مراکز صنعتی خواص این‌گونه فاضلاب‌ها نیز متفاوت است.
- فاضلاب‌های سطحی: این دسته از فاضلاب‌ها، شامل آب‌های ناشی از بارندگی، ذوب برف و یخ در معابر شهری می‌باشد. این آب‌ها به دلیل وجود آلودگی هوا، محیط شهری از غلظت آلودگی خاص خود برخوردار است. البته به گروه می‌توان آب‌های جاری در کانال‌ها و جوی‌ها را اضافه کرد.
وضعیت دسترسی به فاضلاب در ایران
مطابق بررسی‌های انجام‌شده از حساب خانوار بانک مرکزی در ۱۰ سال گذشته، دسترسی خانواده‌های ایرانی به شبکه فاضلاب شهری افزایش چشمگیری یافته است.
این بررسی‌ها که حاصل پردازش داده‌های منتشرشده از بانک مرکزی است، به‌صورت نمودار ذیل ترسیم‌شده است. آن‌چنان‌که این نمودار نیز نشان می‌دهد سطح دسترسی خانوارهای ایرانی به سیستم فاضلاب شهری در سال ۱۳۸۶ حدود ۲۸ درصد بوده است که این مقدار با تلاش‌های انجام‌شده در این دهه، در سال ۱۳۹۵ به ۵۲ درصد افزایش پیدا کرده است.
بررسی این نمودار بیانگر آن است که آغاز شیب خوب دسترسی به سیستم فاضلاب شهری از سال ۱۳۸۷ شروع می‌شود و با رشد متعادل و عدم نوسان تا سال ۱۳۹۵ ادامه پیداکرده است. با نسبت گیری آمار و ارقام این دهه باید گفت که در دهه گذشته دسترسی خانواده‌ها به سیستم فاضلاب شهری ۸۲ درصد افزایش پیداکرده است. این مطلب نویدبخش بهبود وضعیت سلامت و بهینه‌سازی منابع آبی خواهد بود.
