به گزارش مسیر اقتصاد یک پژوهش در موسسه تحقیقاتی بیکر در آمریکا نشان می دهد که برنده ی قاطع اجرای توافقات تجارت ترجیحی و تجارت آزاد، شرکتهای چند ملیتی و شرکت های بزرگ مقیاس (با تولید زیاد) هستند.
اقتصاد جهانی در سال های اخیر شاهد رشدی جهشی و فوق العاده بوده است. گفته می شود تحولات اخیر در همگرایی اقتصاد جهانی عمدتا ناشی از دو فرآیند است. اول کاهش شدید موانع تجارت بین المللی و دوم گسترش شبکه های تولید پیرامون شرکت های چند ملیتی که بازیگر اصلی نظام تجارت جهانی هستند.
هم اکنون بیش از ۶۰۰ قرارداد تجارت ترجیحی در دنیا درحال اجراست
کاهش تعرفه ها و محدودیت های تجاری بین کشورها در قالب توافقات دوجانبه یا چندجانبه تجارت ترجیحی PTA صورت گرفته است. این قراردادها همچنین شامل مسائل متعددی از حقوق مالکیت معنوی تا حل اختلاف سرمایه گذاران هست. اقبال کشورها به این نوع تجارت تا حدی بوده که هم اکنون بیش از ۶۰۰ قرارداد تجارت ترجیحی در جهان درحال اجراست.
تجارت آزاد حالت خاصی از تجارت ترجیحی است که بر اثر آن تعرفه ها و قوانین تجاری فیمابین به کمترین حد می رسد. مهمترین سازمان پشتیبان تجارت آزاد در جهان سازمان تجارت جهانی WTO است که بسیاری از کشورها به عضویت آن درآمده اند.
علی رغم شیوع گسترده این نوع قرارداد بین کشورهای جهان هنوز مباحث و مناظرات داغی پیرامون مفید یا مضر بودن آن ها برپاست. بررسی ها نشان می دهد اثر اجرای این قرارداد ها در کشور های گوناگون متفاوت بوده است. در ادامه با استناد به پژوهشی که به طور خاص اثر تجارت ترجیحی بر اقتصاد آمریکا را بررسی کرده است و تلاش شده است ملاک مناسبی برای انتخاب شرکای تجارت ترجیحی مناسب استخراج گردد.
علت پیدایش شرکت های چند ملیتی
کاهش تعرفه و سایر محدودیت های تجاری بین کشورهای طرف قرارداد تجارت ترجیحی سبب پیدایش و گسترش شرکت های چند ملیتی است. در یک تعریف جامع می‌توان گفت که شرکتهای چند ملیتی بنگاه‌های بزرگ صنعتی- تجاری هستند که پایگاه اصلی آن ها در یک کشور واقع است؛ اما علاوه بر آن در چند کشور خارجی دیگر از طریق شبکه‌ای از واحد‌ها، سازمان‌ها و شرکتهای تابع، فعالیت تولیدی و فروش دارند.
این شرکت ها می توانند مواد اولیه ی خود را به دفعات از مرزها عبور داده و بدین ترتیب با استفاده از کم بودن هزینه ی تولید در مناطق مزیت دار، دسترسی به منابع محلی و همچنین بهره گیری از مزیت کاهش هزینه تولید در مقیاس بالا هزینه ی نهایی تولید خود را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش دهند و محصولات خود را رقابتی تر نمایند.
رشد شرکت های بزرگ چندملیتی سبب نارضایتی بسیاری از کارگران آمریکایی
این کاهش هزینه سبب شده است شرکت های چندملیتی بتوانند سهم بازار شرکت های کوچک را کاهش دهند و آن ها را از میدان رقابت خارج نمایند. به عنوان نمونه در کشور آمریکا که با ۲۰ کشور قرارداد تجارت ترجیحی دارد، ۸۰ درصد صادرات کالا و خدمات توسط شرکت های چند ملیتی انجام می شود. این مسئله در حوزه های مختلف اقتصادی مثل اشتغال، درآمد و تراز تجاری اثرات مختلفی گذاشته تا جایی که در ردیف بحث برانگیزترین موضوعات انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا قرار گرفت.
منتقدین می گویند قرارداد های تجارت ترجیحی و شرکت های بزرگ چند ملیتی که در پی آن شکل می گیرند سبب کوچ مشاغل از آمریکا به آمریکای لاتین شده است. به همین دلیل مخالفت های زیادی با قراردادهای تجاری NAFTA و CAFTA که قراردادهای تجاری منطقه ای آمریکا هستند شکل گرفته است.
پژوهش های صورت گرفته در آمریکا نشان می دهد شرکت های بزرگ چندملیتی به ازای ۱۰ درصد کاهش تعرفه، ۶ درصد افزایش فروش را تجربه می کنند که طبیعتا موجب نارضایتی شرکت های کوچک و متوسط فعال در آن زمینه می شود. لازم به ذکر است که شرکت های کوچک و متوسط که به SME شناخته می شوند سهم بسیار بالایی در اشتغالزایی دارند پس نمی توان در برابر زیان آن ها بی تفاوت ماند.
توجه به دو نکته در انتخاب شرکای تجارت ترجیحی ایران
با توجه به مطالب فوق به نظر می رسد در راستای اتخاذ سیاست های گسترش تجارت باید دو نکته را در نظر داشت. اول اینکه در انتخاب شرکای تجارت ترجیحی به وضعیت صنایع بزرگ مقیاس و ظرفیت های کشور در این صنایع توجه شود؛ زیرا به احتمال زیاد این صنایع نقش اصلی را در گسترش صادرات ایفا خواهند کرد. دوم اینکه قراردادهای تجارت ترجیحی به گونه ای تنظیم شوند که صنایع کوچک و متوسط کمترین آسیب ممکن را ببینند.
