یکی از اصول اقتصاد مقاومتی، رهایی از وابستگی به منابع حاصل از فروش نفت خام به عنوان بخش اصلی درآمدهای خارجی کشور و ایجاد تنوع در درآمدهای ارزی کشور از طریق استفاده از ظرفیت های داخلی است. رونق صنعت گردشگری یکی از مواردی است که می‌تواند در این زمینه مورد توجه واقع شود. طبق آمارهای جهانی یکی از منابع اصلی درآمدهای ارزی کشورهایی که ظرفیت جذب گردشگر خارجی را دارند، صنعت گردشگری و یا توریسم است که به عنوان صنعتی روبه رشد در دنیا مطرح شده است.
واضح است که ایران جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد و همچنین برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه از امنیت و ثبات قابل قبولی برخوردار است. بنابراین ظرفیت‌های ایران در جذب گردشگر بسیار مطلوب ارزیابی می‌شود و این امکان وجود دارد که با برنامه‌ریزی و هدفگذاری مناسب، درآمد قابل توجهی از بخش گردشگری جذب نصیب گردد و از این طریق بخشی از وابستگی به منابع حاصل از فروش نفت خام کاهش یابد.
با اینحال جایگاه فعلی ایران در این صنعت قابل قبول نیست. به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با وجود اینکه ایران جزء ۱۰ کشور برتر در حوزه جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی است و هفدهمین کشور امن دنیا محسوب می‌شود، هم اکنون درآمد ایران از محل سفر گردشگران خارجی به کشور سالانه بین ۷ تا ۷٫۵ میلیارد دلار است و درنتیجه ایران سهمی کمتر از ۶ هزارم درصد در این صنعت پردرآمد دارد. (۱)
از طرف دیگر پس از اجرایی شدن برجام و افزایش تعاملات ایران با دیگر کشورها که در برقراری خطوط مستقیم پروازی قابل مشاهده است، گردشگری ایران یکی از بخش‌هایی است که امید می‌رود با یک جهش چشمگیر مواجه گردد؛ چراکه افزایش تعاملات و برقراری پروازهای مستقیم می‌تواند در تسهیل مسافرت مردم کشورهای مختلف دنیا به ایران اثرگذار باشد.
سند چشم انداز بخش گردشگری در افق ۱۴۰۴ نیز تبدیل شدن به یکی از قطب‌های مهم گردشگری جهان را برای ایران درنظر گرفته است. اما برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود در بخش گردشگری کشور و دستیابی به اهداف تعیین شده، لازم است با توجه به نقاط قوت صنعت گردشگری کشور و فرصت‌های پیش‌رو، سیاست‌های مناسبی اتخاذ شود و امکانات محدود کشور به بهترین نحو مورد استفاده قرار گیرد.
گرچه طبق آمار مسئولین، میزان درآمد ایران از محل ورود گردشگران خارجی بالغ بر ۷ میلیارد دلار است، ولی طبق آمار بانک جهانی، درآمدی که از ورود گردشگران خارجی نصیب کشور می‌شود در حدود ۱٫۶۵ میلیارد دلار است (البته در این آمار بانک جهانی، بخشی از هزینه ها و درآمدهای حاصل از گردشگری در نظر گرفته نشده است). در مقابل بر اساس همین آمار، مسافران ایرانی که به خارج از کشور سفر می‌کنند، هرساله بیش از ۸٫۶ میلیارد دلار را از کشور خارج می‌کنند. (این مقدار نیز در آمارهای داخلی (۲) بیش از ۱۸ میلیارد دلار بیان شده است)
در واقع در حال حاضر نه تنها وضعیت جذب گردشگران خارجی به کشور مناسب نیست، بلکه به دلیل سفرهای خارجی شهروندان ایرانی، میزان قابل توجهی از درآمدهای ارزی کشور نیز از این طریق مصرف می‌شود و می توان گفت که واردات گردشگری (بردن ارز به دیگر کشورها برای استفاده از خدمات گردشگری) ۵ برابر صادرات آن (ارز آوری از طریق ارائه خدمات گردشگری) است.
رونق گردشگری داخلی پیش‌نیاز توسعه صنعت گردشگری است. در واقع زمانی که بسیاری از مسافران داخلی بدون اینکه حتی یک بار از مکان‌های دیدنی داخل کشور بازدید کرده باشند اقدام به مسافرت خارجی می‌نمایند، جذب گردشگران خارجی و رونق صنعت گردشگری کشور بسیار دور از دسترس خواهد بود.
چنانچه گردشگران ایرانی، مکان‌های دیدنی داخلی را به سفر خارجی ترجیح بدهند و گردشگری داخلی رونق یابد، بخشی از درآمدهای ناشی از مسافرت گردشگران داخلی که پیش از این به خارج از کشور میرفت –به ویژه از جانب کسانی که اصلی ترین هدفشان از سفر خارجی، سیاحت و گردشگری است و انگیزه های دیگری ندارند-، در داخل هزینه می‌شود و علاوه بر تأمین درآمد برای کشور، به ایجاد اشتغال و توسعه مناطق گردشگری داخلی نیز کمک می‌نماید.
در این زمینه لازم است دلایل ترجیح مقاصد خارجی به جاذبه‌های گردشگری داخلی از سوی مسافران ایرانی بررسی و با رفع مشکلات و نواقص، شرایط برای رونق گردشگری داخلی فراهم گردد. نبود زیرساخت‌های لازم برای حمل و نقل و اسکان مناسب و همچنین نبود امکانات مناسب رفاهی در جاذبه‌های گردشگری کشور، یکی از دلایل اصلی عدم اقبال مردم به سفرهای داخلی است.
بنابراین اقداماتی نظیر توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل داخلی، تجهیز مکان‌های گردشگری داخلی مانند چابهار، کیش و قشم با امکانات رفاهی مناسب و شناساندن بهتر این مکان‌ها به مردم، می‌تواند اولین گام به سوی توسعه صنعت گردشگری کشور باشد.
به طور خلاصه گرچه فراهم بودن امکان سفرهای خارجی برای مردم امری خوشایند است اما ضروری است با افزایش ظرفیت و امکانات مکان‌های دیدنی در داخل کشور و همچنین اتخاذ سیاست‌های مناسب، زمینه را برای رونق سفرهای داخلی فراهم کرد.
در یادداشت‌های بعدی به دیگر راهکارهایی می‌پردازیم که می‌تواند در توسعه صنعت گردشگری مفید واقع شود.
پینوشت:
(۱) https://masireqtesad.ir/3446
(۲) http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940521000937
