مدیریت نرخ ارز در بازار ایران یکی از مسائلی است که به دلیل اثرگذاری بر بخش های مختلف اقتصاد کشور، همواره از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است. از این رو لازم است سیاست های ارزی کشور به درستی و با در نظر گرفتن شرایط اقتصاد ایران تعیین و مدیریت گردد.
به گزارش مسیر اقتصاد، اقتصاد ایران در طول دهه های اخیر سیاست روشن و قابل دفاعی در مدیریت بازار ارز و قیمت گذاری آن نداشته و این بازار عمدتا با سرکوب قیمتی و نظام چند نرخی مدیریت شده است. اکنون که در آستانه آغاز فعالیت دولت دوازدهم قرار داریم، زمان آن است که بانک مرکزی به عنوان نهاد سیاست گذار ارزی کشور سیاست علمی و روشنی را در این خصوص اتخاذ نماید.
نرخ ارز واقعی چقدر است؟
به طور معمول هر زمان که صحبت از قیمت مناسب نرخ ارز به میان می آید، کارشناسان به دنبال پاسخ به این سئوالات هستند که «آیا افزایش نرخ ارز متناسب با تورم بوده است؟» و «نرخ مناسب ارز برای حال حاضر کشور چقدر است؟»
گرچه پاسخ به این سئوالات نمی تواند به طور کامل نواقض نظام قیمت گذاری ارز ایران را نمایان سازد، اما می توان با مقایسه نرخ ارز موجود و نرخ ارز واقعی که بر اساس تورم سالیانه تعیین می شود، تا حدودی به میزان سرکوب نرخ ارز و سیاست های نادرست در این زمینه پی برد.
نرخ ارز مرجع با تورم تعدیل نشده است
در جدول زیر نرخ تورم، نرخ ارز مرجع (دلار آمریکا) و میزان افزایش آن طبق اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نشان داده شده است:
توضیح: قیمت دلار در سال ۱۳۹۶ قیمت روز بازار آزاد و سال پایه نیز سال ۱۳۹۲ که آثار شوک ارزی تقریبا تخلیه شده بود، در نظر گرفته شده است؛ منبع: گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران[۱]
کارشناسان معتقدند برای جلوگیری از افزایش دفعتی نرخ ارز، ایجاد امکان برای تحلیل صحیح آثار سیاست های اقتصادی بر متغیرهای کلانی چون تورم و رشد اقتصادی و همچنین جلوگیری از به صرفه شدن واردات نسبت به صادرات و تولیدات داخلی، ضروری است نرخ ارز مرجع با نرخ تورم تعدیل شود.
قیمت ارز واقعی ۴۹۰۰ تومان است
اما چنانچه از جدول فوق مشخص است، میزان افزایش نرخ ارز از سال ۱۳۹۳ تا بحال همواره کمتر از میزان تورم بوده است؛ در صورت تعدیل قیمتی نرخ ارز با میزان تورم باید میزان قیمت ارز در سال ۱۳۹۶ به طور میانگین به بیش از ۴۹۰۰ تومان می رسید.
در واقع از مقایسه نرخ تورم و میزان افزایش نرخ ارز می توان اینطور نتیجه گرفت که نرخ ارز حقیقی، از سال ۱۳۹۳ تا به حال به طور مستمر کاهش یافته است.
قیمت ارز در صورت محاسبه صحیح بالاتر از ۴۹۰۰ تومان است
با این اوصاف، لازم به ذکر است که از سال ۱۳۹۳ تا به حال قیمت ارز تک نرخی نبوده و برای واردات بسیاری از کالاها ارز با قیمت کمتری در دسترس بوده است. لذا عملا باید قیمت عملیاتی ارز در ایران را پایین تر از قیمت بازار آزاد دانست. این بدان معناست که سرکوب قیمتی ارز عمیق تر از آن است که در جدول بالا نشان داده شده است.
همچنین شاخص دلار در مدت ۴ سال اخیر تقویت شده و نسبت برابری دلار به اغلب ارزهای جهانی افزایش یافته است. در واقع علاوه بر تورم داخلی، لازم است تقویت دلار را نیز در تعدیل قیمت ارز لحاظ نماییم که در این صورت لازم است قیمت ارز در بازار داخل افزایش بیشتری داشته باشد.
سرکوب نرخ تورم با سرکوب نرخ ارز
چنانچه در این سال ها قیمت ارز با نرخ تورم تعدیل میشد، نرخ تورم نیز نمی توانست این روند نزولی را طی کند و عملا نرخ تورم نیز بیشتر از میزان محقق شده بود.
در واقع یکی از دلایل عدم افزایش نرخ تورم، سرکوب قیمت ارز بوده است که موجبات عدم افزایش قیمت محصولات وارداتی را فراهم آورده است. بنابراین تعدیل تورمی نرخ ارز، خود موجب افزایش تورم و قیمت ارز محاسبه شده می گردد.
همچنین که در طول سال های اخیر میانگین نرخ افزایش نقدینگی بیش از ۲۰ درصد بوده که به دلیل ثبات نرخ ارز و عدم تعدیل و واقعی شدن آن، هنوز این افزایش نقدینگی خود را در نرخ تورم نشان نداده است.
لزوم تعدیل نرخ ارز با تورم
سرکوب قیمتی ارز در بازار و پایین نگه داشتن قیمت آن گرچه در کوتاه مدت می تواند شرایط را برای کاهش نرخ تورم و ایجاد ثبات نسبی فراهم کند، اما در میان مدت این روش مخاطراتی را برای کشور ایجاد می کند که بسیار قابل توجه است. شوک نرخ ارز و به صرفه شدن واردات نسبت به صادرات به مرور زمان از جمله این مخاطرات است.
زمانی که کشوری به منابع ارزی خود به طور کامل دسترسی ندارد و امکان عرضه این منابع در بازار داخل فراهم نیست، باید به صورتی محتاط تر در قیمت گذاری ارز عمل نماید و این مسئله ضرورت تعدیل قیمت ارز در بازار ایران را بسیار بیشتر می کند.
در یادداشت های بعدی به مضرات سرکوب قیمتی ارز و روش اصلاح آن در شرایط فعلی پرداخته خواهد شد.
پینوشت:
[۱] http://www.cbi.ir/showitem/16085.aspx
البته امروز که با شما صحبت می کنم، شاخص جهانی دلار از ۱۰۴ تا حدود ۸۹ ریزش کرده .اگه درست یادم باشه، هر یک واحد شاخص دلار رو قدیمی های بازار ارز معادل ۱۰۰ تومن نوسان می گرفتن.