مسیر اقتصاد/ با توجه به اهمیت معدن به‌عنوان یکی از منابع اصلی درآمدهای غیرنفتی کشور، تحقق اهداف این بخش مستلزم برنامه‌ریزی جامع و اجرای سیاست‌های اثربخش است. در ایران، این بخش علاوه بر نقش اساسی در تأمین منابع اولیه، به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود می‌تواند منبع ارزآوری و اشتغال‌زایی گسترده‌ای باشد. با این حال، علیرغم وجود منابع معدنی غنی و ظرفیت‌های بالقوه، توسعه این بخش به‌ویژه در مقایسه با استانداردهای جهانی و سایر بخش‌های اقتصادی کشور، روندی کند و با چالش‌های متعددی همراه بوده است. این روند کند توسعه در بخش معدن، با کاهش سهم آن در تولید ناخالص داخلی، به‌ویژه در قیمت‌های جاری، خود را نشان داده است. علاوه‌بر این، با تغییرات سریع در فضای رقابتی جهانی و ضرورت افزایش بهره‌وری و توان رقابت در عرصه بین‌المللی، باید با تنظیم سیاست‌های هدفمند و اقدامات اجرایی مناسب، زمینه توسعه پایدار و بهبود عملکرد این حوزه را فراهم کرد.
سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش معدن
سرمایه‌گذاری در معادن نقشی اساسی در شکل‌دهی به آینده صنعت معدن ایفا می‌کند و مستلزم رعایت الزامات خاصی است که نباید از آن‌ها غافل شد. جذب سرمایه خارجی، به‌ویژه در حوزه معدن‌کاری، یکی از مؤلفه‌های کلیدی در توسعه این صنعت در ایران و سایر نقاط جهان به شمار می‌رود. با این حال، موفقیت در جذب سرمایه تنها به وجود ذخایر معدنی وابسته نیست، بلکه به استراتژی‌ها و رویکردهای مؤثری نیاز دارد که در سال‌های اخیر ممکن است کمتر مورد توجه قرار گرفته باشند.
همانطور که از نمودار فوق پیداست میزان سرمایه‌گذاری سالانه مرتبط با مجوزهای معدنی در کشور به‌طور متوسط حدود ۱۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است. هرچند در سال‌های اخیر این رقم با روندی رو به افزایش همراه بوده، اما در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های کلانی که در کشورهای پیشرو در بخش معدن برای اکتشافات انجام می‌شود، همچنان بسیار اندک است. این فاصله نشان‌دهنده ضرورت بازنگری در سیاست‌ها و برنامه‌های مرتبط برای تقویت این بخش حیاتی اقتصادی است.
در این میان، کشف ذخایر معدنی ارزشمند و بهره‌برداری بهینه از آن‌ها از ارکان اساسی و کلیدی برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش معدن به شمار می‌رود. ذخایر معدنی نه‌تنها به‌عنوان منابع طبیعی با ارزش، بلکه به‌عنوان دارایی‌های استراتژیک برای کشورهایی با منابع غنی، می‌توانند به یک منبع مهم درآمد و توسعه اقتصادی تبدیل شوند. با در نظر گرفتن این اولویت و توجه به اهمیت بهره‌برداری هوشمندانه از این منابع، باید از رویکردهای سنتی سرمایه‌گذاری عبور کرده و به شیوه‌های نوین و کارآمدتر نگاه کنیم.
در این راستا، باید به‌جای تنها تمرکز بر استخراج و فرآوری منابع معدنی، به ایجاد زنجیره ارزش افزوده نیز توجه کرد. این به‌معنای سرمایه‌گذاری در زمینه‌های فرآوری پیشرفته، تحقیقات معدنی، توسعه فناوری‌های نوین، و ایجاد صنایع تکمیلی است که می‌تواند ارزش قابل توجهی به مواد خام افزوده و آن‌ها را به محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا تبدیل کند. در نتیجه، سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک در این زمینه‌ها، نه تنها باعث بهره‌برداری بهینه از منابع معدنی می‌شود، بلکه به توسعه اقتصادی پایدار و متنوع‌تری در کشور کمک خواهد کرد.
ارزش افزوده بخش معدن ایران
سهم ارزش افزوده بخش صنعت و معدن در تولید ناخالص داخلی (GDP) بر اساس قیمت‌های ثابت تقریبا پایدار باقی مانده است، اما بر مبنای قیمت‌های جاری کاهش یافته، که نشان‌دهنده کوچک‌تر شدن نسبی این بخش در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی کشور است.
داده‌ها نشان می‌دهند که ارزش افزوده بخش معدن طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ به‌طور کلی روندی نزولی داشته است. هرچند در بازه‌هایی مانند سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ و همچنین پس از سال ۱۳۹۹، بهبودهایی مشاهده شده است، اما این افزایش‌ها نتوانسته‌اند افت قابل توجه سال‌های دیگر را جبران کنند. به طور میانگین، سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی در دهه گذشته حدود ۱۰ درصد بوده است، که بیانگر نیاز به تقویت این حوزه برای رشد پایدار اقتصادی است.
پیشنهادهای سیاستی جهت توسعه بخش معدن ایران
- جذب سرمایه‌گذاری: جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی از ضروریات اصلی برای پیشرفت صنعت معدن به شمار می‌رود. این بخش به دلیل نیاز به منابع مالی فراوان برای استخراج، فرآوری و بهبود زیرساخت‌ها، بدون تأمین منابع مالی کافی نمی‌تواند به پتانسیل‌های کامل خود دست یابد. در ایران، عدم توجه به جذب سرمایه‌گذاری خارجی منجر به استفاده از فناوری‌های قدیمی و کاهش رقابت‌پذیری در صنعت معدن شده است. این شرایط باعث هدررفت منابع، کمبود اطلاعات زمین‌شناسی و ناکارآمدی در به‌کارگیری روش‌های نوین اکتشافی گردیده است.
- تقویت تحقیق و توسعه: کیفیت پایین عملیات اکتشافی در صنعت معدن ناشی از کمبود تجهیزات، بهره‌وری پایین اپراتورها، نبود آزمایشگاه‌های تخصصی و نظارت ناکافی، به عنوان یکی از چالش‌های اصلی این بخش مطرح است. برای رفع این مشکلات، کارشناسان بر اهمیت افزایش سرمایه‌گذاری، بازنگری در ساختارها و تقویت سازمان زمین‌شناسی تأکید می‌کنند تا با انجام اکتشافات منظم در مناطق معدنی، ذخایر جدید کشف شود.
- توسعه زیرساخت‌های معدنی: توسعه زیرساخت‌های معدنی نظیر راه‌ها، شبکه حمل‌ونقل و فرآوری مواد، از الزامات کلیدی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی است. بدون این زیرساخت‌ها، معادن با پتانسیل بالا نیز نمی‌توانند بهره‌برداری کامل داشته باشند.
انتهای پیام/ تولید
