به گزارش مسیر اقتصاد در جریان برگزاری یازدهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی با عنوان «امنیت غذایی؛ کشاورزی بهره‌ور و تجارت تحریم‌ناپذیر»، نوبت اول داوری طرح‌های سیاستی ارسال شده به دبیرخانه این همایش، یکشنبه ۲۳ دی ماه در خانه اندیشه‌ورزان ایران، با حضور کارشناسان حوزه کشاورزی و امنیت غذایی برگزار شد.
همایش سالانه اقتصاد مقاومتی هر ساله با هدف «بهبود کیفیت تصمیم گیری در کشور» برگزار می‌شود و در آن زمینه برای رصد و پایش مسائل اصلی اقتصاد کشور، تقویت پایه‌های سیاستی مبتنی بر الگوی اقتصاد مقاومتی و ارائه پیشنهادهای عملیاتی برای مقاوم سازی اقتصاد، در یک حوزه موضوعی مشخص و با حضور خبرگان، فراهم می‌گردد. رویکرد این رویداد سالانه، سیاستی و عملیاتی است و خروجی آن جهت بهره‌برداری به دستگاه‌های مسئول ارائه و توسط اندیشکده اقتصاد مقاومتی پیگیری می‌شود. با توجه به رویکرد همایش سالانه اقتصاد مقاومتی، مشارکت در این رویداد به جای مقالات مرسوم، با ارائه «طرح سیاستی» ناظر بر مسائل واقعی کشور در حوزه موضوعی مدنظر انجام می‌شود و خروجی آن یک تصمیم و سیاست مشخص در سطح کلان، تقنین یا اجرا است.
ارزیابی ۲۴ طرح سیاستی منتخب با موضوع «کشاورزی و امنیت غذایی»
داوری طرح‌های سیاستی ارسال شده به این همایش یکشنبه و دوشنبه ۲۳ و ۲۴ دی ماه ۱۴۰۳ در دو بخش صبح و بعد از ظهر برگزار شد.
ارزیابی ۱۲ طرح سیاستی در روز ۲۳ دی با حضور ۸ داور در دو نوبت صبح و بعد از ظهر
در جلسه صبح یکشنبه کمیته داوران طرح‌های سیاستی را ارژنگ جوادی قائم مقام ستاد غذا و کشاورزی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مجتبی پالوج قائم مقام موسسه پژوهش‌های وزارت جهاد کشاورزی، مینا مهرنوش مشاور کسب و کار داور مسابقه میدون و محسن مردی رئیس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی تشکیل دادند. در جلسه بعدازظهر یکشنبه نیز علیرضا توکلی، دبیر کمیته تدوین و نظارت بر الگوی کشت محصولات کشاورزی، حامد نجفی علمدارلو، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، مجتبی خیام نکویی، رئیس سابق سازمان تات و مجتبی پالوج، قائم‌مقام موسسه پژوهش‌های وزارت جهاد کشاورزی داوران طرح‌های ارائه شده بودند.
در دو جلسه صبح و عصر یکشنبه، مجموعا ۱۲ طرح سیاستی ارائه شد که در ادامه عنوان، مسئله و راهکار سیاستی هرکدام از آنها آورده شده است:
عنوان ارائه اول: رصدخانه سطح زیر کشت محصولات کشاورزی
ارائه دهنده: سهیل ایوزخانی
بیان مسئله: عدم وجود یک سیستم جامع و دقیق برای رصد و پایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در ایران، مدیریت کارآمد منابع و برنامه‌ریزی کشاورزی را با چالش مواجه کرده است. این مشکل به‌ویژه در شرایط تغییرات اقلیمی و نیاز به بهره‌وری بالاتر در کشاورزی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. روش‌های سنتی پایش نه‌تنها زمان‌بر و پرهزینه هستند، بلکه دقت لازم را نیز ندارند. بنابراین، نیاز به استفاده از فناوریهای پیشرفته‌ای همچون تصاویر ماهواره‌ای و هوش مصنوعی برای ایجاد یک سامانه پایش دقیق و به‌روز احساس می‌شود.
راهکار سیاستی: مرکز پایش و رصد سطح زیرکشت محصولات کشاورزی با استفاده از زیرساخت گیتا و فناوریهای نوین، با ترکیب تصاویر ماهواره‌ای، الگوریتم‌های یادگیری عمیق، و داده‌های زمینی، نقشه‌های دقیق پراکندگی محصولات کشاورزی را تهیه و تحلیل می‌کند. پس از پردازش و اصلاح نقشه‌ها، داده‌ها در یک داشبورد هوش تجاری ثبت و برای مقایسه و تحلیل تغییرات سالانه استفاده می‌شود. این سامانه می‌تواند ابزار مؤثری برای مدیریت منابع، بهینه‌سازی برنامه‌ریزی کشاورزی و تصمیم‌گیری سیاستی باشد.
عنوان ارائه دوم: سیستم پشتیبان تصمیم آنی و آتی زنجیره ارزش غذا
ارائه دهنده: حسن مافی
بیان مسئله: طرح پیشنهادی گروه آینده‌پژوهان لوتوس به ناکارایی در زنجیره ارزش محصولات کشاورزی ایران می‌پردازد که عامل اصلی آن، نقص اطلاعات در حلقه‌های مختلف زنجیره تولید تا بازار است. این ناکارایی منجر به شکست بازار، کاهش بهره‌وری، و عدم توسعه نظام‌مند کشاورزی شده است. از سوی دیگر، نقش حمایتی و نظارتی دولت در جمع‌آوری داده‌های پایه و توسعه زیرساخت‌های هوشمند با چالش‌هایی مانند گزارش‌دهی نادرست کشاورزان و عدم کارایی پایگاه داده‌های دولتی همراه است. چالش اصلی، فقدان زیرساخت‌های تعاملی داده‌محور برای هدایت زنجیره ارزش کشاورزی است که بهره‌وری، مدیریت منابع، و رقابت‌پذیری محصولات را محدود می‌کند.
راهکار سیاستی:گروه لوتوس سامانه یکپارچه «مزرعه» را برای رفع این چالش طراحی و اجرا کرده است. این سامانه مبتنی بر تحول دیجیتال و هوش مصنوعی، به ارائه خدمات داده‌ای برخط، پیش‌بینی آتی، و پشتیبانی تصمیم‌گیری در سطوح مختلف (مزرعه، شهرستان، استان، و ملی) می‌پردازد. از طریق نسخه‌های اولیه و تجاری سامانه، تاکنون ۹۰ هزار بهره‌بردار کشاورزی تحت پوشش قرار گرفته و در ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی اجرا شده است. این سامانه با تمرکز بر مدیریت داده‌های تولید، رفتار تولیدی، و قیمت‌ها، امکان مدیریت هوشمند منابع و بهبود زنجیره ارزش کشاورزی را فراهم کرده است. همچنین، توسعه فناوریهای مرتبط به بخش خصوصی واگذار شده و دولت نقش نظارتی و حمایتی ایفا می‌کند.
عنوان ارائه سوم: نجات ۳۰۰ هزار تن ضایعات محصولات جالیزی با پرتودهی
ارائه دهنده: سید رضا رفیعی و ایرج فتح اللهی
بیان مسئله: امنیت غذایی یکی از ضرورت‌های اساسی جوامع بشری است که در ایران، به دلیل ضایعات بالای محصولات کشاورزی (حدود ۳۰ درصد از تولیدات سالانه)، با تهدید جدی مواجه شده است. ضایعات گسترده‌ای در محصولاتی مانند سیب‌زمینی و پیاز به‌خصوص در مراحل انبارداری، ذخیره‌سازی استراتژیک، و صادرات به بازارهای خارجی مشاهده می‌شود. این مسئله نه‌تنها به اتلاف منابع اقتصادی کشاورزان منجر می‌شود، بلکه ظرفیت ایران را برای تأمین مواد غذایی داخلی، صادرات به کشورهای دیگر، و پیشرفت در مسیر اقتصاد مقاومتی تضعیف می‌کند. بنابراین، چالش اصلی افزایش طول عمر محصولات کشاورزی، کاهش ضایعات، و بهبود شرایط انبارداری و صادرات است.
راهکار سیاستی:پرتودهی هسته‌ای به عنوان یک فناوری پیشرفته و اثربخش، راهکار اصلی برای افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی، کاهش جوانه‌زنی، و جلوگیری از ضایعات معرفی شده است. این روش، علاوه بر کاهش اتلاف منابع، امکان ذخیره‌سازی مقرون‌به‌صرفه، دسترسی به بازارهای جهانی، و افزایش درآمد ملی را فراهم می‌کند. اجرای این راهکار نیازمند توسعه زیرساخت‌های پرتودهی گاما با استفاده از چشمه‌های کبالت-۶۰ است. طرح مذکور با پیش‌بینی درآمد سالانه ۳۵۰ میلیارد تومان، ظرف ۳ سال به نقطه سر به سر خواهد رسید و در عین حال، به عنوان گامی مؤثر در مسیر اقتصاد مقاومتی و تجارت تحریم‌ناپذیر عمل می‌کند.
عنوان ارائه چهارم: نقش آفرینی جوانان روستایی در تحقق امنیت غذایی
ارائه دهنده: داود صادقی
بیان مسئله: کاهش جمعیت روستایی و بهره‌برداران کشاورزی، افزایش سن فعالان بخش کشاورزی، و مدیریت دولتی گسسته در مناطق روستایی منجر به کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش واردات، و ضعف در تحقق امنیت غذایی شده است. سیاستهای نامنسجم و اقدامات پراکنده نهادهای مختلف در این مناطق، همراه با مهاجرت جوانان به شهرها، به کاهش نقش روستاییان در اقتصاد ملی و تولید کشاورزی انجامیده است.
راهکار سیاستی: تشکیل سازمان‌های مردم‌نهاد روستایی با محوریت جوانان ساکن و مهاجر، راهکاری برای ساماندهی منابع انسانی روستاها است. این سازمان‌ها با مشارکت تمامی افراد تأثیرگذار در روستا، مسئول تدوین و اجرای برنامه‌های پیشرفت همه‌جانبه، کاهش مهاجرت، افزایش انگیزه فعالیت‌های تولیدی، و تقویت هویت کشاورزی خواهند بود. با رسمیت شناختن این تشکل‌ها توسط دولت و واگذاری بخشی از مأموریت‌های دولتی به آنها، می‌توان مدیریت منابع انسانی و اقتصادی روستاها را بهبود بخشید و امنیت غذایی کشور را تقویت کرد.
عنوان ارائه پنجم: پشتیبانی فروش گیاهان دارویی و زعفران در منطقه شهرری
ارائه دهنده: آرش چنگایی
بیان مسئله: طرح با هدف پاسخ به مشکلات اقتصادی، بیکاری و کم‌کاربرد بودن ظرفیت‌های کشاورزی سنتی در منطقه شهر ری و حومه طراحی شده است. چالش اصلی، عدم استفاده بهینه از منابع کشاورزی محلی، روش‌های سنتی و کم‌بازده کشاورزی، و نبود زیرساخت‌های کافی برای فرآوری و بازاریابی محصولات است. این مسائل منجر به بیکاری، مهاجرت از مناطق روستایی، و عدم سودآوری مناسب برای کشاورزان محلی شده است. همچنین، چالش‌های محیط‌زیستی و نیاز به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی برای حضور در بازارهای داخلی و خارجی نیز از دغدغه‌های کلیدی هستند.
راهکار سیاستی:این طرح از طریق آموزش شیوه‌های نوین کشاورزی، توسعه کاشت گیاهان دارویی و زعفران با بازدهی بالا، و تأمین زیرساخت‌های فنی برای بسته‌بندی و برندینگ محصولات، تلاش می‌کند کشاورزی را به صنعتی پایدار و سودآور تبدیل کند. ارائه آموزش‌های تخصصی، پایش‌های آزمایشگاهی، حمایت در مراحل کاشت تا برداشت، و خرید تضمینی محصولات از کشاورزان، محورهای اصلی این راهکار هستند. همچنین، هدف‌گذاری بر صادرات و ارزآوری، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، و ایجاد اشتغال پایدار، به‌ویژه برای زنان و مردان روستایی، از عناصر کلیدی طرح برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی منطقه است.
عنوان ارائه ششم: مدیریت هوشمند زنجیره تامین مرغ گوشتی کشور
ارائه دهنده: علیرضا ذکاوتمند
بیان مسئله: مرغ به‌عنوان کالایی استراتژیک در سبد غذایی خانوارهای ایرانی، نقش مهمی در امنیت غذایی ایفا می‌کند. با وجود اقدامات وزارت جهاد کشاورزی مانند تخصیص یارانه، تأمین نهاده‌ها و راه‌اندازی سامانه‌های توزیع، بازار مرغ همچنان با چالش‌هایی مانند تأخیر در تأمین نهاده‌ها، نوسانات قیمت جوجه یک‌روزه، نقص در سامانه‌های استانی، و نبود مدیریت یکپارچه حمل‌ونقل و مالی مواجه است. این مشکلات، به دلیل عدم شفافیت و نظارت مؤثر، باعث افزایش قیمت تمام‌شده، نارضایتی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، و عدم تحقق اهداف دولت در تنظیم بازار شده است.
راهکار سیاستی: شرکت رهتاب بیستون به عنوان شرکت دانش بنیان در حوزه مدیریت هوشمند بازار کالاهای اساسی و ارائه‌دهنده سکوی هوشمند رهتاب، به منظور رفع چالش‌های فعلی و ایجاد بستر مدیریت یکپارچه و ساماندهی حداکثری زنجیره تامین مرغ گوشتی، یک راهکار جامع ارائه می‌دهد. راهکار پیشنهادی شامل مدیریت هوشمند جوجه یک‌روزه، نظارت بر ناوگان حمل‌ونقل، یکپارچه‌سازی مالی، و ادغام سامانه‌های کشوری و استانی برای شفافیت عملکرد زنجیره تأمین است. اجرای این راهکارها می‌تواند شفافیت جریان کالا، سرمایه و داده‌ها را افزایش داده، قیمت‌ها را متعادل کند، و با کاهش تخلفات و هزینه‌ها، رضایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را به همراه داشته باشد.
عنوان ارائه هفتم: نظام‌بخشی به مراکز پژوهشی با تشکیل دانشگاه‌های کشاورزی
ارائه دهنده: سعید بهشتی
بیان مسئله: توسعه کشاورزی وابسته به دو عنصر اساسی است: منابع انسانی توسعه‌یافته و فناوریهای مناسب. نظام‌های آموزشی، پژوهشی، و ترویجی وظیفه رشد و توسعه این دو عنصر را بر عهده دارند. با وجود وجود این نظام‌ها در کشور، ضعف‌هایی در رشد مطلوب منابع انسانی و فناوری مشاهده می‌شود. سطح پایین دانش کشاورزان و نفوذ کم فناوریهای مدرن در مزارع، بیانگر این چالش است. این وضعیت نشان‌دهنده نیاز به بازبینی و بازسازی بنیادی در نظام‌های آموزشی، پژوهشی و ترویجی کشور است. طرح حاضر با تمرکز بر بخش پژوهش و آموزش عالی کشاورزی، پیشنهادهای اصلاحی برای بهبود عملکرد این بخش ارائه می‌دهد.
راهکار سیاستی: برای ارتقای توانمندی دانشکده‌های کشاورزی در تربیت نیروی انسانی ماهر و افزایش کارایی مراکز پژوهشی وزارت جهاد کشاورزی، پیشنهاد می‌شود حداقل ۱۰ دانشگاه کشاورزی از ادغام دانشکده‌های کشاورزی و مراکز آموزشی-پژوهشی سازمان تات تشکیل شود. تأمین اعتبارات اجرایی این دانشگاه‌ها بر عهده وزارت علوم باشد و اعتبارات پژوهشی از طریق اعطای فاندهای پژوهشی توسط وزارت جهاد کشاورزی یا سایر نهادهای مرتبط تأمین گردد. این ادغام می‌تواند هم‌افزایی میان آموزش و پژوهش ایجاد کرده و به ارتقای کیفیت تحقیقات و آموزش در بخش کشاورزی کمک کند.
عنوان ارائه هشتم: اصلاح سیاستهای حمایتی برای مدیریت مصرف کود و حفاظت از منابع طبیعی
ارائه دهنده: میثم فتحی محب
بیان مسئله: استفاده گسترده از کودهای شیمیایی، به‌ویژه اوره، به‌عنوان منبع اصلی نیتروژن در کشاورزی، به افزایش تولیدات زراعی کمک کرده است؛ اما انحلال سریع این کود در آب و توزیع نامتوازن آن در خاک، مشکلات متعددی از جمله کاهش بهره‌وری نیتروژن، آلودگی منابع آبی و خاک، و رشد نامتوازن محصولات کشاورزی ایجاد می‌کند. سیاست توزیع حمایتی اوره با قیمت پایین، اگرچه نیاز کشاورزان را در کوتاه‌مدت برطرف می‌کند، اما در بلندمدت اثرات منفی بر محیط‌زیست و نظام کشاورزی دارد. علاوه بر این، تأمین یارانه برای این کودها فشار مالی قابل‌توجهی بر دولت وارد کرده و به مسائل جانبی مانند قاچاق و توزیع نامناسب دامن زده است.
راهکار سیاستی: برای بهبود بهره‌وری کشاورزی و کاهش اثرات زیست‌محیطی، پیشنهاد می‌شود سیاستهای حمایتی اصلاح شود و جایگزینی تدریجی کودهای معمولی با کودهای آهسته‌رهش در دستور کار قرار گیرد. این کودها، با آزادسازی تدریجی نیتروژن، نه‌تنها به کاهش آلودگی منابع آبی کمک می‌کنند، بلکه در بلندمدت هزینه‌های کشاورزی را نیز کاهش می‌دهند. در این راستا اصلاح نظام حمایتی، ترویج فناوریهای نوین و مواردی دیگر پیشنهاد می‌گردد.
عنوان ارائه نهم: مدلسازی توان تولید و خلا عملکرد گیاهان راهبردی با هدف امنیت غذایی
ارائه دهنده: زهرا محمدزاده
بیان مسئله: مدلسازی توان تولید و خلأ عملکرد گیاهان زراعی نشان می‌دهد که در بسیاری از مناطق ایران، عملکرد واقعی محصولات استراتژیک نظیر گندم، جو، برنج و چغندرقند به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از پتانسیل عملکرد آنها است. دلایل اصلی این خلأ شامل ضعف در مدیریت منابع، تأثیرات تغییرات اقلیمی، و تخصیص نامناسب منابع آب است. در شرایط فعلی، کمتر از نیمی از ظرفیت تولید واقعی این محصولات محقق می‌شود، درحالی‌که تغییرات اقلیمی در برخی مناطق بهبود عملکرد را ممکن کرده، اما در مناطقی با اقلیم گرم و خشک، شرایط را نامطلوب‌تر کرده است. به‌طور کلی، عدم تطابق میان پتانسیل‌های تولید و بهره‌وری واقعی، علاوه بر کاهش امنیت غذایی، فشارهای مضاعفی بر منابع طبیعی و مالی کشور وارد کرده است.
راهکار سیاستی: برای رفع خلأ عملکرد و بهبود بهره‌وری محصولات زراعی، باید برنامه‌ریزی جامعی در تخصیص منابع و مدیریت کشت انجام شود. استفاده از نتایج پروژه‌های تحقیقاتی مانند گیگا می‌تواند نقشه راهی برای سیاستگذاری در تخصیص منابع آب و اراضی فراهم کند. تمرکز بر مناطقی که پتانسیل تولید بالاتر و نیاز آبی کمتری دارند، به همراه ارتقای فناوریهای کشاورزی و آموزش کشاورزان، می‌تواند گامی مؤثر در افزایش تولید و کاهش فشار بر منابع آبی باشد. اصلاح الگوهای کشت و سرمایه‌گذاری در گیاهان با بهره‌وری بالاتر، علاوه بر کاهش وابستگی به واردات، توانایی کشور در دستیابی به امنیت غذایی پایدار را افزایش خواهد داد.
عنوان ارائه دهم: راهکارهای توجه بیشتر به آبخیزداری در کشور
ارائه دهنده: مراد محمدی و علی شهبازی
بیان مسئله: ایران با قرار گرفتن در کمربند خشک زمین و بارندگی متوسط سالانه ۲۵۰ میلی‌متر (یک‌سوم متوسط جهانی)، با چالش‌های جدی در مدیریت منابع آب و خاک روبرو است. بخش عمده‌ای از بارش‌ها به‌دلیل تبخیر و رواناب از دسترس خارج شده و سیلاب‌های متعدد سالانه خسارات جانی و مالی سنگینی به بار می‌آورند. این مسائل همراه با افت شدید آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، و بیابان‌زایی، تهدیدی جدی برای امنیت زیستی و اقتصادی کشور به شمار می‌روند.
راهکار سیاستی: آبخیزداری به‌عنوان راهکاری جامع، کم‌هزینه و مؤثر می‌تواند نقشی کلیدی در مدیریت پایدار منابع آب و خاک ایفا کند. لازم است اجرای طرح‌های آبخیزداری از طریق تخصیص اعتبارات کافی و تصویب قوانین مرتبط مانند لایحه آبخیزداری تسریع شود. با گسترش گفتمان آبخیزداری مشارکتی و جلب همکاری جوامع محلی، می‌توان بهره‌وری منابع را افزایش داد. توسعه فناوریهای بومی استحصال آب، مشوق‌های مالیاتی برای مشارکت در آبخیزداری، و تقویت نقش آبخیزداری در سیاست‌گذاری‌های کلان از دیگر الزامات تحقق مدیریت پایدار سرزمین و مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی کشور است.
عنوان ارائه یازدهم: بومی سازی فناوری کریسپر و غلبه بر محدودیت اقلیم خشک ایران
ارائه دهنده: مجتبی پویان مهر
بیان مسئله: خشکسالی و شوری خاک از چالش‌های اصلی کشاورزی در ایران هستند که بر کمیت و کیفیت محصولات تأثیر منفی می‌گذارند. فناوری ویرایش ژن کریسپر (CRISPR-Cas9)، به‌عنوان نسل سوم مهندسی ژنتیک، امکان ویرایش دقیق ژن‌های مرتبط با صفات پیچیده را فراهم کرده و نسبت به محصولات تراریخته کم‌خطرتر است. این فناوری در کشورهای پیشرو مانند آمریکا و چین برای تولید گیاهان مقاوم به تنش‌های محیطی و افزایش عملکرد مورد استفاده قرار گرفته است. ایران نیز با توجه به محدودیت‌های منابع طبیعی، نیازمند بهره‌گیری از این فناوری برای ارتقای کشاورزی و امنیت غذایی است.
راهکار سیاستی: تمرکز بر فناوری کریسپر می‌تواند راه‌حلی پایدار برای تولید محصولات مقاوم به خشکی و شوری باشد. دولت باید پروژه‌های ملی برای تولید گیاهان اساسی ویرایش‌شده ژنی تعریف کند و از طریق تأمین بودجه، توسعه زیرساخت‌ها و همکاری‌های علمی، از پیشرفت این فناوری حمایت کند. با توجه به جوان بودن این تکنولوژی، ایران با سرمایه‌گذاری به‌موقع می‌تواند جایگاه خود را در عرصه جهانی تثبیت کند و به خودکفایی در تولید کالاهای اساسی دست یابد. این اقدام نه‌تنها به حل مشکلات کشاورزی کمک می‌کند، بلکه موجب تقویت امنیت غذایی کشور نیز خواهد شد.
عنوان ارائه دوازدهم: اصلاح الگو و ممیزی مصرف انرژی در ایستگاه‌های پمپاژ آب کشاورزی
ارائه دهنده: افشین یوسف گمرکچی
بیان مسئله: عدم وجود یک سیستم جامع و دقیق برای رصد و پایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در ایران، مدیریت کارآمد منابع و برنامه‌ریزی کشاورزی را با چالش مواجه کرده است. این مشکل به‌ویژه در شرایط تغییرات اقلیمی و نیاز به بهره‌وری بالاتر در کشاورزی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. روش‌های سنتی پایش نه‌تنها زمان‌بر و پرهزینه هستند، بلکه دقت لازم را نیز ندارند. بنابراین، نیاز به استفاده از فناوریهای پیشرفته‌ای همچون تصاویر ماهواره‌ای و هوش مصنوعی برای ایجاد یک سامانه پایش دقیق و به‌روز احساس می‌شود.
راهکار سیاستی: مرکز پایش و رصد سطح زیرکشت محصولات کشاورزی با استفاده از زیرساخت گیتا و فناوریهای نوین، با ترکیب تصاویر ماهواره‌ای، الگوریتم‌های یادگیری عمیق، و داده‌های زمینی، نقشه‌های دقیق پراکندگی محصولات کشاورزی را تهیه و تحلیل می‌کند. پس از پردازش و اصلاح نقشه‌ها، داده‌ها در یک داشبورد هوش تجاری ثبت و برای مقایسه و تحلیل تغییرات سالانه استفاده می‌شود. این سامانه می‌تواند ابزار مؤثری برای مدیریت منابع، بهینه‌سازی برنامه‌ریزی کشاورزی و تصمیم‌گیری سیاستی باشد.
ارزیابی ۱۲ طرح سیاستی در روز ۲۴ دی با حضور ۷ داور در دو نوبت صبح و بعد از ظهر
در ادامه در جلسه صبح دوشنبه کمیته داوران طرح‌های سیاستی را حامد نجفی علمدارلو، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، حجت ورمزیاری، مدیر گروه کشاورزی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، حسین عسگری، دبیر کارگروه کشاورزی، سلامت و امنیت غذایی ستاد تحول دولت تشکیل دادند. در جلسه بعدازظهر دوشنبه نیز صدالله دولت، رئیس اسبق شرکت پشتیبانی امور دام کشور، علیرضا پیمان پاک، قائم مقام سابق وزیر جهاد کشاورزی، علی کیانی راد، رئیس موسسه پژوهش های وزارت جهاد کشاورزی، روح الله زحمتکش، رئیس شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر داوران طرح‌های ارائه شده بودند.
در دو جلسه صبح و عصر دوشنبه، مجموعا ۱۲ طرح سیاستی ارائه شد که در ادامه عنوان، مسئله و راهکار سیاستی هرکدام از آنها آورده شده است:
عنوان ارائه اول: توسعه‌ی سرمایه‌گذاری پایدار در بخش کشاورزی ایران
ارائه دهنده: کوهسار خالدی
بیان مسئله: رشد ارزش افزوده‌ی بخش کشاورزی ایران، به‌ویژه در دوره‌های تحریم، نقشی کلیدی در جبران کاهش رشد اقتصادی داشته، اما میانگین رشد آن در سال‌های اخیر کاهش یافته و در برخی سال‌ها منفی بوده است. این کاهش به عوامل متعددی مانند تغییرات مخرب اقلیمی، تخریب منابع پایه، عدم انتقال فناوریهای نوین، و کاهش سرمایه‌گذاری مرتبط است. استهلاک سرمایه‌های مولد کشاورزی و چالش‌های تأمین مالی نیز به این مشکل دامن زده‌اند. در صورت تداوم این روند، امنیت غذایی کشور و شاخص‌های کلان اقتصادی مانند فقر، مهاجرت روستاییان، و وابستگی غذایی به‌طور جدی تهدید می‌شوند.
راهکار سیاستی:برای افزایش رشد پایدار کشاورزی و حفظ منابع پایه، ضرورت دارد ساختار تأمین مالی این بخش به‌طور اساسی بازبینی شود. پیشنهاد می‌شود «سازمان سرمایه‌گذاری کشاورزی ایران» به‌عنوان نهادی متمرکز برای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، و نظارت بر سرمایه‌گذاری، در بدنه وزارت جهاد کشاورزی تشکیل شود. این سازمان می‌تواند از طریق ادغام نهادهای موجود و با تصویب مجلس یا هیئت دولت، به بهبود فرآیند تأمین مالی کشاورزی کمک کند. چنین نهادی با هدف ارتقای بهره‌وری سرمایه‌گذاری، به‌ویژه در مواجهه با چالش‌های اقلیمی، امکان تحقق امنیت غذایی پایدار را فراهم خواهد کرد.
عنوان ارائه دوم: پیشگیری از خرد شدن و تغییرکاربری اراضی کشاورزی
ارائه دهنده: سید مسعود حسینی
بیان مسئله: تخریب و خرد شدن اراضی کشاورزی ایران به‌عنوان چالشی جدی برای امنیت غذایی و توسعه پایدار، ناشی از سیاستهای نامنسجم، تغییرات اقلیمی، و مشکلات مدیریتی است. تنها ۱۵% از مساحت کشور مستعد فعالیت‌های کشاورزی است که با کاهش مستمر سطح زیر کشت به دلیل خرد شدن اراضی، تغییر کاربری، و ساخت‌وسازهای بی‌رویه مواجه است. پراکندگی و کوچکی اراضی، پایین‌تر از میانگین جهانی، مانع بهره‌وری و مکانیزاسیون شده است. این روند علاوه بر کاهش تولید، موجب افزایش فقر، مهاجرت، و ناپایداری کشاورزی شده و در صورت عدم چاره‌اندیشی، احتمال وقوع بحران ملی وجود دارد.
راهکار سیاستی: راهکارهای پیشنهادی شامل جرم‌انگاری تغییر کاربری غیرمجاز، پایش هوشمند اراضی با فناوریهای نوین، و تخصیص بودجه برای یکپارچه‌سازی اراضی است. همچنین، اصلاح نظام ارث و مالکیت با لحاظ اراضی کشاورزی به‌عنوان واحدی غیرقابل تفکیک، تدوین سند آمایش کشاورزی برای مدیریت استفاده از اراضی مرغوب، و ممنوعیت تغییر کاربری در طرح‌های توسعه ضروری است. ایجاد ضمانت‌های اجرایی برای حفظ اراضی و تشکیل شورای ملی برای بررسی طرح‌های بزرگ توسعه‌ای، به همراه اجرای قوانین بازدارنده می‌تواند مانع ادامه این روند مخرب و تضمین‌کننده امنیت غذایی و پایداری کشاورزی کشور باشد.
عنوان ارائه سوم: مدیریت بازار با مشارکت بخش خصوصی بدون مداخله دولت
ارائه دهنده: مهدی کاظم نژاد
بیان مسئله: یکی از معضلات پایدار بخش کشاورزی ایران، مداخله بیش‌ازحد دولت در مکانیسم بازار محصولات کشاورزی است. این مداخلات علیرغم صرف هزینه‌های کلان و اجرای سیاستهای حمایتی، موجب نارضایتی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، و فعالان بازار شده است. تجربه نشان می‌دهد که مدیریت بازار توسط دولت به‌عنوان یک چالش دیرپا، ناکارآمدی و تضادهای آماری در خصوص تولید، واردات و سایر شاخص‌ها را تشدید کرده است. بنابراین، ضرورت بازنگری در شیوه مدیریت بازار محصولات کشاورزی با کاهش مداخلات دولتی و بهره‌گیری از توانمندی‌های بخش خصوصی بیش‌ازپیش احساس می‌شود.
راهکار سیاستی:پیشنهاد می‌شود مدیریت بازار محصولات منتخب کشاورزی با فرماندهی واحد (توسط شورای قیمت‌گذاری) و حداقل مداخله دولت، به بخش غیردولتی واگذار شود. دولت نقش نظارتی داشته و قیمت، شاخص اصلی تنظیم بازار باشد. در این طرح، وظایف بخش‌های دولتی و غیردولتی تفکیک و در قالب محورهای کلیدی با ده مزیت ارائه می‌شود. اجرای این رویکرد علاوه بر کارآمدسازی حمایت‌ها، تعارضات دیرین بین سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان، و تجار درباره داده‌های آماری را مرتفع کرده و به تنظیم‌گری کارآمد بازار محصولات کشاورزی کمک خواهد کرد.
عنوان ارائه چهارم: بررسی اثر بخشی ساختارهای نهادی بر تغییرات کاربری زمین
ارائه دهنده: رضا میرزابیاتی
بیان مسئله: زمین به‌عنوان یکی از منابع طبیعی اصلی، اساس زندگی و اکوسیستم بشری را تشکیل می‌دهد. بااین‌حال، رشد جمعیت و مهاجرت گسترده به شهرها موجب تغییرات عمده در کاربری زمین شده است. قوانین مانند قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها، تغییر کاربری را تنها در موارد خاص و با اخذ مجوز ممکن می‌سازد. با وجود این، ضعف در تطبیق قوانین، اجرای ضعیف وظایف نهادی، و تلاش برای کسب سود از طریق تغییر کاربری، آسیب‌های جدی به اراضی زراعی و مسکونی وارد کرده است. این تغییرات عمدتاً به دلیل نبود مدیریت مؤثر و ساختارهای نهادی ناکارآمد تشدید شده‌اند.
راهکار سیاستی:برای رفع چالش‌ها، پیشنهاد می‌شود یک نهاد تخصصی حکمرانی و مدیریت زمین ایجاد شود که با استفاده از زیرساخت‌های نرم‌افزاری یکپارچه، کاربری‌های زمین را از سطح ملی تا محلی تعریف و نظارت کند. این نهاد می‌تواند تخصیص دقیق کاربری زمین را بر اساس سرانه‌های قانونی تضمین کرده و از تغییرات غیرمجاز جلوگیری کند. نظارت جامع، استفاده از داده‌کاوی، و تطبیق قوانین با نیازهای روز، به حفاظت بهتر از اراضی و کنترل تغییرات کاربری کمک خواهد کرد.
عنوان ارائه پنجم: گذار از برنامه‌ریزی سنتی بخش کشاورزی به ابزارهای سیاستی
ارائه دهنده: مجید حسنی مقدم
بیان مسئله: برنامه‌ریزی سنتی در بخش کشاورزی به دلیل ساختار ناکارآمد و عدم تعامل با فعالان زنجیره تولید تا بازار، اهداف خود را تحقق نمی‌بخشد. این برنامه‌ها به‌جای فرصت‌محوری، صرفاً زمان‌محور بوده و ارتباط مؤثری با مجریان و ذینفعان برقرار نمی‌کنند. همچنین، ضعف در آشنایی تدوین‌کنندگان با بستر اجرایی و نبود استراتژی تأمین مالی، از دیگر مشکلات است. نتیجه این کاستی‌ها، اتلاف منابع و عدم تحقق اهداف حکمرانی در کشاورزی است.
راهکار سیاستی: به‌منظور ارتقای بهره‌وری و پایداری، دو رویکرد محورهای برنامه‌ای و ابزارهای سیاستی پیشنهاد می‌شود. ابزارهای سیاستی مانند کشاورزی قراردادی، با رویکرد ترکیبی، سیاستهای مختلف حکمرانی را یکپارچه می‌سازند و نقش‌ها و قواعد بازی را مشخص می‌کنند. محورهای برنامه‌ای، با احصا و تبیین چالش‌های اصلی، مشارکت ذینفعان در سطوح مختلف را تسهیل کرده و با شاخص‌های نظارتی، تحقق اهداف را افزایش می‌دهند. موضوعاتی نظیر تجاری‌سازی، مکانیزاسیون، مدیریت ضایعات و استانداردسازی نمونه‌هایی از این محورها هستند.
عنوان ارائه ششم: طراحی بسته‌های سیاستی انعطاف‌پذیر تنظیم‌کننده بازار مرغ در ایران
ارائه دهنده: پژمان عوض پور
بیان مسئله: اتخاذ سیاستهای شتاب‌زده و بی‌توجه به اثرات آنها بر تمامی حلقه‌های زنجیره تأمین، موجب ناپایداری و نوسانات عرضه و تقاضا در بخش کشاورزی، به‌ویژه صنعت طیور، می‌شود. این ناپایداری‌ها به ناترازی‌های جدی در بازار و اختلال در فعالیت‌های زنجیره تأمین منجر خواهد شد. برای دستیابی به ثبات در بازار، ضروری است که سیاست‌گذاران، پیش از اجرا، اثرات سیاست‌ها را ارزیابی کنند و از تصمیم‌گیری‌های ناگهانی بپرهیزند.
راهکار سیاستی: رویکرد شبیه‌سازی زنجیره تأمین، ابزاری کارآمد برای ارزیابی کمی تأثیر سیاستهای کلان بر زنجیره تأمین مواد غذایی است. هدف این رویکرد، توانمندسازی تصمیم‌گیران در تحلیل اثرات سیاستهای عملیاتی و راهبردی بر کارایی، عدالت، و پایداری زنجیره تأمین، به‌ویژه در صنعت طیور، است. این ابزار می‌تواند به ایجاد تصمیمات مبتنی بر داده و تقویت انعطاف‌پذیری در زنجیره کمک کند.
عنوان ارائه هفتم: گسترش تولید قراردادی در صنعت مرغ گوشتی ایران
ارائه دهنده: محمدعلی ارفعی
بیان مسئله: صنعت مرغ گوشتی ایران، با سرانه مصرف ۳۰ کیلوگرم و تولید ۲.۶ میلیون تن در سال، نقش کلیدی در تأمین پروتئین کشور دارد. با این حال، ساختار پراکنده و کوچک‌مقیاس این صنعت، همراه با چالش‌هایی مانند کمبود نهاده‌های اساسی و برنامه‌ریزی ناکارآمد، موجب نوسانات قیمتی و کاهش بهره‌وری شده است. باوجود توسعه شرکت‌های زنجیره‌ای تمام‌مالکیتی، این رویکرد می‌تواند به انحصار و تضعیف مرغداران مستقل منجر شود. تولید قراردادی، روشی موفق در کشورهای پیشرو، می‌تواند ارتباط حلقات زنجیره را تقویت کرده، بهره‌وری را افزایش داده و تاب‌آوری صنعت را در برابر نوسانات اقتصادی ارتقا دهد.
راهکار سیاستی:برای گسترش تولید قراردادی در ایران، دولت باید با تنظیم سیاستهای حمایتی، توسعه مگافارم‌ها را محدود کرده و قراردادهای استاندارد و قانونی را ترویج دهد. همچنین، اجرای آزمایشی این مدل در استان‌های منتخب، همراه با آموزش و ارائه تسهیلات مالی بر اساس سهم تولید قراردادی، ضروری است. سازمان‌دهی مرغداران در قالب تعاونی‌ها و تجمیع سرمایه برای همکاری با زنجیره‌ها نیز از دیگر اقدامات پیشنهادی است. این سیاست‌ها می‌توانند ضمن حفظ سرمایه‌های ملی، صنعت مرغ گوشتی را به سمت پایداری، بهره‌وری بیشتر، و عدالت اقتصادی هدایت کنند.
عنوان ارائه هشتم: خرید محصولات اساسی کشاورزی و افزایش ضریب خوداتکایی داخلی
ارائه دهنده: کیوان فرهنگ آسا
بیان مسئله: سیاست تعیین نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی از ابزارهای کلیدی دولت برای حمایت از کشاورزان و کاهش وابستگی به واردات است. با وجود این، چالش‌هایی مانند افزایش ضریب خوداتکایی، مدیریت واردات، و تأمین منابع مالی خرید محصولات اساسی همچنان باقی است. در سال جاری، تأمین حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان برای خرید ۹ محصول اساسی پیش‌بینی شده، اما با کاهش منابع پایدار، تأخیر در پرداخت‌ها و تمرکز تأمین بودجه در دوره‌ای کوتاه، خطر ناترازی و فشار مالی بر کشاورزان جدی است. همچنین، تحریم‌ها و مشکلات ارزی می‌توانند تأمین مالی را بیش از پیش دشوار کنند.
راهکار سیاستی: برای تضمین تأمین منابع و کاهش تأخیر در پرداخت‌ها، اجرای طرح واردات مشروط به خرید داخلی و جذب محصولات کشاورزی توسط شرکت‌های دولتی پیشنهاد می‌شود. عرضه محصولات در بورس کالا با قیمت توافقی و پرداخت زیان ناشی از خرید توسط دولت نیز می‌تواند منابع را بهینه تخصیص دهد. علاوه بر این، توسعه کشت قراردادی همراه با مشوق‌های مالی و نظارت دولت می‌تواند ضمن جذب محصولات داخلی، تولید بذر و کیفیت محصولات را در بلندمدت افزایش دهد. این راهکارها علاوه بر حمایت از کشاورزان، توازن بازار و ارتقای خوداتکایی را به همراه خواهد داشت.
عنوان ارائه نهم: مشکلات تامین مالی صنعت مواد غذایی در شرایط محدودیت تسهیلات
ارائه دهنده: سید محمد نبی زاده
بیان مسئله: در سال‌های اخیر، صنعت مواد غذایی با مشکلات جدی در تأمین مالی، به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک و متوسط، مواجه بوده است. این مشکل ناشی از کاهش محسوس تسهیلات جاری در این صنعت است که با سیاست کنترل مقداری ترازنامه بانک مرکزی از سال ۱۳۹۹ تشدید شده است. این سیاست با محدود کردن تسهیلات‌دهی بانک‌ها و نبود تخصیص بهینه، شرکت‌های کوچک و فاقد روابط قدرتمند را در معرض پدیده برون‌رانی قرار داده است. در نتیجه، بنگاه‌های کوچک و متوسط صنعت مواد غذایی، که نقش حیاتی در تأمین امنیت غذایی کشور دارند، آسیب بیشتری از این محدودیت‌ها متحمل شده‌اند.
راهکار سیاستی: بانک مرکزی باید با رویکردی فعالانه تخصیص تسهیلات را به سمت بنگاه‌های نیازمند، به‌ویژه در صنعت مواد غذایی، هدایت کند. اصلاح دستورالعمل سرمایه در گردش برای تضمین دسترسی شرکت‌های کوچک و متوسط به تسهیلات و بهره‌گیری از ابزارهایی مانند تأمین مالی زنجیره‌ای و تأمین مالی زیر خط می‌تواند بخشی از این مشکل را حل کند. همچنین، اجرای سیاست‌هایی مانند بند پیشران، با استفاده از خطوط اعتباری بانک مرکزی، می‌تواند منابع جدیدی را برای پروژه‌های کلیدی صنعت مواد غذایی فراهم سازد و به کاهش بحران تأمین مالی در این بخش کمک کند.
عنوان ارائه دهم: فرصت شکل گیری هاب غلات و کود با توسعه کریدور شمال جنوب
ارائه دهنده: فرشاد عواطفی هویدا
بیان مسئله: جنگ روسیه و اوکراین با ایجاد اختلال در صادرات جهانی غلات و کود، اهمیت مسیرهای جایگزین برای تأمین امنیت غذایی را افزایش داده است. ایران، با قرار گرفتن میان مراکز تولید و مصرف غلات و کود و برخورداری از زیرساخت‌های ریلی مناسب، ظرفیت تبدیل شدن به هاب منطقه‌ای و جهانی در این حوزه را دارد. امکان واردات و ترانزیت سالانه ۲۰ میلیون تن غلات و کود از روسیه به ایران و صادرات آن به کشورهای همسایه و فرامنطقه‌ای، فرصتی استثنایی برای کشور فراهم می‌کند که علاوه بر تقویت پیوندهای اقتصادی، ایران را به بازیگری کلیدی در امنیت غذایی جهانی تبدیل می‌کند.
راهکار سیاستی: برای تحقق این هدف، ابتدا نیاز به تدوین نگاشت نهادی است که وظایف هر دستگاه را مشخص کند و یک نهاد متولی برای هماهنگی بین‌دستگاهی و رفع موانع تعیین شود. این نهاد باید با شرکای بین‌المللی همکاری کرده و مشکلات نقل و انتقال پول، گمرک، حمل‌ونقل و لایروبی مسیرهای دریایی را رفع کند. همچنین، تعریف اهداف کمی و کیفی برای ترانزیت، فرآوری و ذخیره‌سازی غلات و کود و ایجاد کمیته‌های تخصصی برای شناسایی و حل مسائل، از الزامات کلیدی این طرح است تا ایران بتواند جایگاه راهبردی خود در منطقه را تثبیت کند.
عنوان ارائه یازدهم: ارتقاء بهره‌وری ملی در بخش کشاورزی با کاهش هزینه‌های لجستیک
ارائه دهنده: روح الله مهدوی
بیان مسئله: ایران با وجود داشتن ظرفیت‌های کشاورزی بالا، هزینه‌های بالای خرید محصولات کشاورزی از درآمد خانوارهای ایرانی را تجربه می‌کند. این امر ناشی از هزینه‌های بالای لجستیک و نسبت بالای قیمت محصولات کشاورزی به محصولات صنعتی در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه‌های لجستیک در ایران دو برابر میانگین جهانی است، که فشار بر مصرف‌کنندگان و نیاز به یارانه‌های سنگین دولت برای حفظ امنیت غذایی را ایجاد می‌کند. این مسائل، باعث کاهش بهره‌وری و بازدهی در بخش کشاورزی و در نتیجه افزایش هزینه‌های ملی در این حوزه می‌شود.
راهکار سیاستی: برای کاهش هزینه‌های لجستیک و افزایش درآمدهای ملی، پیشنهاد می‌شود که اصلاحاتی در بخش حمل و نقل صورت گیرد. از جمله این اصلاحات می‌توان به کاهش مالیات‌های بخش حمل و نقل برای کاهش قیمت ناوگان، تسهیل حضور شرکت‌های اینترنتی در این حوزه، و فعال‌سازی پارک‌های لجستیک کشاورزی اشاره کرد. همچنین، هدفمند کردن یارانه‌ها در بخش کشاورزی می‌تواند به بهبود کارایی و کاهش فشار مالی بر دولت کمک کند. این اقدامات موجب کاهش هزینه‌ها، ارتقای بهره‌وری، و افزایش رقابت‌پذیری محصولات کشاورزی خواهد شد.
عنوان ارائه دوازدهم: راهکارهای افزایش سرانه مصرف گوشت قرمز
ارائه دهنده: افشین صدر دادرس
بیان مسئله: سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران طی سال‌های اخیر به‌طور مداوم کاهش یافته و اکنون بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی و کشورهای همسایه است. این کاهش، علاوه بر تأثیرات منفی بر سلامت جامعه، امنیت غذایی و اشتغال در بخش دامپروری را نیز تهدید می‌کند. وابستگی به واردات نهاده‌های دامی برای تولید گوشت مرغ و کاهش مصرف گوشت قرمز داخلی، امنیت غذایی کشور را به مخاطره انداخته و رونق تولید ملی را تضعیف کرده است.
راهکار سیاستی:برای بازگرداندن سرانه مصرف گوشت قرمز به سطح ۱۳ کیلوگرم دهه ۹۰، اصلاح سیاست‌ها ضروری است. این اصلاحات شامل خرید تضمینی گوشت داخلی، اختصاص یارانه برای مصرف گوشت قرمز، تأمین نهاده‌های دامی، تسهیل صادرات دام زنده و حذف قوانین بازدارنده تولید است. همچنین، تغییر نظام بهره‌برداری مراتع و واگذاری حقوق بلندمدت به دامداران می‌تواند تولید داخلی را تقویت کند. این اقدامات با تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ملی، مصرف گوشت قرمز را افزایش خواهد داد.
انتهای پیام/ کشاورزی
