به گزارش مسیر اقتصاد در جریان برگزاری یازدهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی با عنوان «امنیت غذایی؛ کشاورزی بهرهور و تجارت تحریمناپذیر»، نوبت اول داوری طرحهای سیاستی ارسال شده به دبیرخانه این همایش، یکشنبه ۲۳ دی ماه در خانه اندیشهورزان ایران، با حضور کارشناسان حوزه کشاورزی و امنیت غذایی برگزار شد.
همایش سالانه اقتصاد مقاومتی هر ساله با هدف «بهبود کیفیت تصمیم گیری در کشور» برگزار میشود و در آن زمینه برای رصد و پایش مسائل اصلی اقتصاد کشور، تقویت پایههای سیاستی مبتنی بر الگوی اقتصاد مقاومتی و ارائه پیشنهادهای عملیاتی برای مقاوم سازی اقتصاد، در یک حوزه موضوعی مشخص و با حضور خبرگان، فراهم میگردد. رویکرد این رویداد سالانه، سیاستی و عملیاتی است و خروجی آن جهت بهرهبرداری به دستگاههای مسئول ارائه و توسط اندیشکده اقتصاد مقاومتی پیگیری میشود. با توجه به رویکرد همایش سالانه اقتصاد مقاومتی، مشارکت در این رویداد به جای مقالات مرسوم، با ارائه «طرح سیاستی» ناظر بر مسائل واقعی کشور در حوزه موضوعی مدنظر انجام میشود و خروجی آن یک تصمیم و سیاست مشخص در سطح کلان، تقنین یا اجرا است.
ارزیابی ۱۲ طرح سیاستی منتخب با موضوع «کشاورزی و امنیت غذایی»
نوبت اول داوری طرحهای سیاستی ارسال شده به این همایش یکشنبه ۲۳ دی ماه ۱۴۰۳ در دو بخش صبح و بعد از ظهر برگزار شد. در جلسه صبح کمیته داوران طرحهای سیاستی را ارژنگ جوادی قائم مقام ستاد غذا و کشاورزی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مجتبی پالوج قائم مقام موسسه پژوهشهای وزارت جهاد کشاورزی، مینا مهرنوش مشاور کسب و کار داور مسابقه میدون و محسن مردی رئیس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی تشکیل دادند. در جلسه بعدازظهر نیز علیرضا توکلی، دبیر کمیته تدوین و نظارت بر الگوی کشت محصولات کشاورزی، حامد نجفی علمدارلو، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، مجتبی خیام نکویی، رئیس سابق سازمان تات و مجتبی پالوج، قائممقام موسسه پژوهشهای وزارت جهاد کشاورزی داوران طرحهای ارائه شده بودند.
در دو جلسه صبح و عصر، مجموعا ۱۲ طرح سیاستی ارائه شد که در ادامه عنوان، مسئله و راهکار سیاستی هرکدام از آنها آورده شده است:
عنوان ارائه اول: رصدخانه سطح زیر کشت محصولات کشاورزی
ارائه دهنده: سهیل ایوزخانی
بیان مسئله: عدم وجود یک سیستم جامع و دقیق برای رصد و پایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در ایران، مدیریت کارآمد منابع و برنامهریزی کشاورزی را با چالش مواجه کرده است. این مشکل بهویژه در شرایط تغییرات اقلیمی و نیاز به بهرهوری بالاتر در کشاورزی، اهمیت بیشتری پیدا میکند. روشهای سنتی پایش نهتنها زمانبر و پرهزینه هستند، بلکه دقت لازم را نیز ندارند. بنابراین، نیاز به استفاده از فناوریهای پیشرفتهای همچون تصاویر ماهوارهای و هوش مصنوعی برای ایجاد یک سامانه پایش دقیق و بهروز احساس میشود.
راهکار سیاستی: مرکز پایش و رصد سطح زیرکشت محصولات کشاورزی با استفاده از زیرساخت گیتا و فناوریهای نوین، با ترکیب تصاویر ماهوارهای، الگوریتمهای یادگیری عمیق، و دادههای زمینی، نقشههای دقیق پراکندگی محصولات کشاورزی را تهیه و تحلیل میکند. پس از پردازش و اصلاح نقشهها، دادهها در یک داشبورد هوش تجاری ثبت و برای مقایسه و تحلیل تغییرات سالانه استفاده میشود. این سامانه میتواند ابزار مؤثری برای مدیریت منابع، بهینهسازی برنامهریزی کشاورزی و تصمیمگیری سیاستی باشد.
عنوان ارائه دوم: سیستم پشتیبان تصمیم آنی و آتی زنجیره ارزش غذا
ارائه دهنده: حسن مافی
بیان مسئله: طرح پیشنهادی گروه آیندهپژوهان لوتوس به ناکارایی در زنجیره ارزش محصولات کشاورزی ایران میپردازد که عامل اصلی آن، نقص اطلاعات در حلقههای مختلف زنجیره تولید تا بازار است. این ناکارایی منجر به شکست بازار، کاهش بهرهوری، و عدم توسعه نظاممند کشاورزی شده است. از سوی دیگر، نقش حمایتی و نظارتی دولت در جمعآوری دادههای پایه و توسعه زیرساختهای هوشمند با چالشهایی مانند گزارشدهی نادرست کشاورزان و عدم کارایی پایگاه دادههای دولتی همراه است. چالش اصلی، فقدان زیرساختهای تعاملی دادهمحور برای هدایت زنجیره ارزش کشاورزی است که بهرهوری، مدیریت منابع، و رقابتپذیری محصولات را محدود میکند.
راهکار سیاستی:گروه لوتوس سامانه یکپارچه «مزرعه» را برای رفع این چالش طراحی و اجرا کرده است. این سامانه مبتنی بر تحول دیجیتال و هوش مصنوعی، به ارائه خدمات دادهای برخط، پیشبینی آتی، و پشتیبانی تصمیمگیری در سطوح مختلف (مزرعه، شهرستان، استان، و ملی) میپردازد. از طریق نسخههای اولیه و تجاری سامانه، تاکنون ۹۰ هزار بهرهبردار کشاورزی تحت پوشش قرار گرفته و در ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی اجرا شده است. این سامانه با تمرکز بر مدیریت دادههای تولید، رفتار تولیدی، و قیمتها، امکان مدیریت هوشمند منابع و بهبود زنجیره ارزش کشاورزی را فراهم کرده است. همچنین، توسعه فناوریهای مرتبط به بخش خصوصی واگذار شده و دولت نقش نظارتی و حمایتی ایفا میکند.
عنوان ارائه سوم: نجات ۳۰۰ هزار تن ضایعات محصولات جالیزی با پرتودهی
ارائه دهنده: سید رضا رفیعی و ایرج فتح اللهی
بیان مسئله: امنیت غذایی یکی از ضرورتهای اساسی جوامع بشری است که در ایران، به دلیل ضایعات بالای محصولات کشاورزی (حدود ۳۰ درصد از تولیدات سالانه)، با تهدید جدی مواجه شده است. ضایعات گستردهای در محصولاتی مانند سیبزمینی و پیاز بهخصوص در مراحل انبارداری، ذخیرهسازی استراتژیک، و صادرات به بازارهای خارجی مشاهده میشود. این مسئله نهتنها به اتلاف منابع اقتصادی کشاورزان منجر میشود، بلکه ظرفیت ایران را برای تأمین مواد غذایی داخلی، صادرات به کشورهای دیگر، و پیشرفت در مسیر اقتصاد مقاومتی تضعیف میکند. بنابراین، چالش اصلی افزایش طول عمر محصولات کشاورزی، کاهش ضایعات، و بهبود شرایط انبارداری و صادرات است.
راهکار سیاستی:پرتودهی هستهای به عنوان یک فناوری پیشرفته و اثربخش، راهکار اصلی برای افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی، کاهش جوانهزنی، و جلوگیری از ضایعات معرفی شده است. این روش، علاوه بر کاهش اتلاف منابع، امکان ذخیرهسازی مقرونبهصرفه، دسترسی به بازارهای جهانی، و افزایش درآمد ملی را فراهم میکند. اجرای این راهکار نیازمند توسعه زیرساختهای پرتودهی گاما با استفاده از چشمههای کبالت-۶۰ است. طرح مذکور با پیشبینی درآمد سالانه ۳۵۰ میلیارد تومان، ظرف ۳ سال به نقطه سر به سر خواهد رسید و در عین حال، به عنوان گامی مؤثر در مسیر اقتصاد مقاومتی و تجارت تحریمناپذیر عمل میکند.
عنوان ارائه چهارم: نقش آفرینی جوانان روستایی در تحقق امنیت غذایی
ارائه دهنده: داود صادقی
بیان مسئله: کاهش جمعیت روستایی و بهرهبرداران کشاورزی، افزایش سن فعالان بخش کشاورزی، و مدیریت دولتی گسسته در مناطق روستایی منجر به کاهش تولیدات کشاورزی، افزایش واردات، و ضعف در تحقق امنیت غذایی شده است. سیاستهای نامنسجم و اقدامات پراکنده نهادهای مختلف در این مناطق، همراه با مهاجرت جوانان به شهرها، به کاهش نقش روستاییان در اقتصاد ملی و تولید کشاورزی انجامیده است.
راهکار سیاستی: تشکیل سازمانهای مردمنهاد روستایی با محوریت جوانان ساکن و مهاجر، راهکاری برای ساماندهی منابع انسانی روستاها است. این سازمانها با مشارکت تمامی افراد تأثیرگذار در روستا، مسئول تدوین و اجرای برنامههای پیشرفت همهجانبه، کاهش مهاجرت، افزایش انگیزه فعالیتهای تولیدی، و تقویت هویت کشاورزی خواهند بود. با رسمیت شناختن این تشکلها توسط دولت و واگذاری بخشی از مأموریتهای دولتی به آنها، میتوان مدیریت منابع انسانی و اقتصادی روستاها را بهبود بخشید و امنیت غذایی کشور را تقویت کرد.
عنوان ارائه پنجم: پشتیبانی فروش گیاهان دارویی و زعفران در منطقه شهرری
ارائه دهنده: آرش چنگایی
بیان مسئله: طرح با هدف پاسخ به مشکلات اقتصادی، بیکاری و کمکاربرد بودن ظرفیتهای کشاورزی سنتی در منطقه شهر ری و حومه طراحی شده است. چالش اصلی، عدم استفاده بهینه از منابع کشاورزی محلی، روشهای سنتی و کمبازده کشاورزی، و نبود زیرساختهای کافی برای فرآوری و بازاریابی محصولات است. این مسائل منجر به بیکاری، مهاجرت از مناطق روستایی، و عدم سودآوری مناسب برای کشاورزان محلی شده است. همچنین، چالشهای محیطزیستی و نیاز به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی برای حضور در بازارهای داخلی و خارجی نیز از دغدغههای کلیدی هستند.
راهکار سیاستی:این طرح از طریق آموزش شیوههای نوین کشاورزی، توسعه کاشت گیاهان دارویی و زعفران با بازدهی بالا، و تأمین زیرساختهای فنی برای بستهبندی و برندینگ محصولات، تلاش میکند کشاورزی را به صنعتی پایدار و سودآور تبدیل کند. ارائه آموزشهای تخصصی، پایشهای آزمایشگاهی، حمایت در مراحل کاشت تا برداشت، و خرید تضمینی محصولات از کشاورزان، محورهای اصلی این راهکار هستند. همچنین، هدفگذاری بر صادرات و ارزآوری، جذب سرمایهگذاری بخش خصوصی، و ایجاد اشتغال پایدار، بهویژه برای زنان و مردان روستایی، از عناصر کلیدی طرح برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی منطقه است.
عنوان ارائه ششم: مدیریت هوشمند زنجیره تامین مرغ گوشتی کشور
ارائه دهنده: علیرضا ذکاوتمند
بیان مسئله: مرغ بهعنوان کالایی استراتژیک در سبد غذایی خانوارهای ایرانی، نقش مهمی در امنیت غذایی ایفا میکند. با وجود اقدامات وزارت جهاد کشاورزی مانند تخصیص یارانه، تأمین نهادهها و راهاندازی سامانههای توزیع، بازار مرغ همچنان با چالشهایی مانند تأخیر در تأمین نهادهها، نوسانات قیمت جوجه یکروزه، نقص در سامانههای استانی، و نبود مدیریت یکپارچه حملونقل و مالی مواجه است. این مشکلات، به دلیل عدم شفافیت و نظارت مؤثر، باعث افزایش قیمت تمامشده، نارضایتی تولیدکنندگان و مصرفکنندگان، و عدم تحقق اهداف دولت در تنظیم بازار شده است.
راهکار سیاستی: شرکت رهتاب بیستون به عنوان شرکت دانش بنیان در حوزه مدیریت هوشمند بازار کالاهای اساسی و ارائهدهنده سکوی هوشمند رهتاب، به منظور رفع چالشهای فعلی و ایجاد بستر مدیریت یکپارچه و ساماندهی حداکثری زنجیره تامین مرغ گوشتی، یک راهکار جامع ارائه میدهد. راهکار پیشنهادی شامل مدیریت هوشمند جوجه یکروزه، نظارت بر ناوگان حملونقل، یکپارچهسازی مالی، و ادغام سامانههای کشوری و استانی برای شفافیت عملکرد زنجیره تأمین است. اجرای این راهکارها میتواند شفافیت جریان کالا، سرمایه و دادهها را افزایش داده، قیمتها را متعادل کند، و با کاهش تخلفات و هزینهها، رضایت تولیدکنندگان و مصرفکنندگان را به همراه داشته باشد.
عنوان ارائه هفتم: نظامبخشی به مراکز پژوهشی با تشکیل دانشگاههای کشاورزی
ارائه دهنده: سعید بهشتی
بیان مسئله: توسعه کشاورزی وابسته به دو عنصر اساسی است: منابع انسانی توسعهیافته و فناوریهای مناسب. نظامهای آموزشی، پژوهشی، و ترویجی وظیفه رشد و توسعه این دو عنصر را بر عهده دارند. با وجود وجود این نظامها در کشور، ضعفهایی در رشد مطلوب منابع انسانی و فناوری مشاهده میشود. سطح پایین دانش کشاورزان و نفوذ کم فناوریهای مدرن در مزارع، بیانگر این چالش است. این وضعیت نشاندهنده نیاز به بازبینی و بازسازی بنیادی در نظامهای آموزشی، پژوهشی و ترویجی کشور است. طرح حاضر با تمرکز بر بخش پژوهش و آموزش عالی کشاورزی، پیشنهادهای اصلاحی برای بهبود عملکرد این بخش ارائه میدهد.
راهکار سیاستی: برای ارتقای توانمندی دانشکدههای کشاورزی در تربیت نیروی انسانی ماهر و افزایش کارایی مراکز پژوهشی وزارت جهاد کشاورزی، پیشنهاد میشود حداقل ۱۰ دانشگاه کشاورزی از ادغام دانشکدههای کشاورزی و مراکز آموزشی-پژوهشی سازمان تات تشکیل شود. تأمین اعتبارات اجرایی این دانشگاهها بر عهده وزارت علوم باشد و اعتبارات پژوهشی از طریق اعطای فاندهای پژوهشی توسط وزارت جهاد کشاورزی یا سایر نهادهای مرتبط تأمین گردد. این ادغام میتواند همافزایی میان آموزش و پژوهش ایجاد کرده و به ارتقای کیفیت تحقیقات و آموزش در بخش کشاورزی کمک کند.
عنوان ارائه هشتم: اصلاح سیاستهای حمایتی برای مدیریت مصرف کود و حفاظت از منابع طبیعی
ارائه دهنده: میثم فتحی محب
بیان مسئله: استفاده گسترده از کودهای شیمیایی، بهویژه اوره، بهعنوان منبع اصلی نیتروژن در کشاورزی، به افزایش تولیدات زراعی کمک کرده است؛ اما انحلال سریع این کود در آب و توزیع نامتوازن آن در خاک، مشکلات متعددی از جمله کاهش بهرهوری نیتروژن، آلودگی منابع آبی و خاک، و رشد نامتوازن محصولات کشاورزی ایجاد میکند. سیاست توزیع حمایتی اوره با قیمت پایین، اگرچه نیاز کشاورزان را در کوتاهمدت برطرف میکند، اما در بلندمدت اثرات منفی بر محیطزیست و نظام کشاورزی دارد. علاوه بر این، تأمین یارانه برای این کودها فشار مالی قابلتوجهی بر دولت وارد کرده و به مسائل جانبی مانند قاچاق و توزیع نامناسب دامن زده است.
راهکار سیاستی: برای بهبود بهرهوری کشاورزی و کاهش اثرات زیستمحیطی، پیشنهاد میشود سیاستهای حمایتی اصلاح شود و جایگزینی تدریجی کودهای معمولی با کودهای آهستهرهش در دستور کار قرار گیرد. این کودها، با آزادسازی تدریجی نیتروژن، نهتنها به کاهش آلودگی منابع آبی کمک میکنند، بلکه در بلندمدت هزینههای کشاورزی را نیز کاهش میدهند. در این راستا اصلاح نظام حمایتی، ترویج فناوریهای نوین و مواردی دیگر پیشنهاد میگردد.
عنوان ارائه نهم: مدلسازی توان تولید و خلا عملکرد گیاهان راهبردی با هدف امنیت غذایی
ارائه دهنده: زهرا محمدزاده
بیان مسئله: مدلسازی توان تولید و خلأ عملکرد گیاهان زراعی نشان میدهد که در بسیاری از مناطق ایران، عملکرد واقعی محصولات استراتژیک نظیر گندم، جو، برنج و چغندرقند بهطور قابلتوجهی پایینتر از پتانسیل عملکرد آنها است. دلایل اصلی این خلأ شامل ضعف در مدیریت منابع، تأثیرات تغییرات اقلیمی، و تخصیص نامناسب منابع آب است. در شرایط فعلی، کمتر از نیمی از ظرفیت تولید واقعی این محصولات محقق میشود، درحالیکه تغییرات اقلیمی در برخی مناطق بهبود عملکرد را ممکن کرده، اما در مناطقی با اقلیم گرم و خشک، شرایط را نامطلوبتر کرده است. بهطور کلی، عدم تطابق میان پتانسیلهای تولید و بهرهوری واقعی، علاوه بر کاهش امنیت غذایی، فشارهای مضاعفی بر منابع طبیعی و مالی کشور وارد کرده است.
راهکار سیاستی: برای رفع خلأ عملکرد و بهبود بهرهوری محصولات زراعی، باید برنامهریزی جامعی در تخصیص منابع و مدیریت کشت انجام شود. استفاده از نتایج پروژههای تحقیقاتی مانند گیگا میتواند نقشه راهی برای سیاستگذاری در تخصیص منابع آب و اراضی فراهم کند. تمرکز بر مناطقی که پتانسیل تولید بالاتر و نیاز آبی کمتری دارند، به همراه ارتقای فناوریهای کشاورزی و آموزش کشاورزان، میتواند گامی مؤثر در افزایش تولید و کاهش فشار بر منابع آبی باشد. اصلاح الگوهای کشت و سرمایهگذاری در گیاهان با بهرهوری بالاتر، علاوه بر کاهش وابستگی به واردات، توانایی کشور در دستیابی به امنیت غذایی پایدار را افزایش خواهد داد.
عنوان ارائه دهم: راهکارهای توجه بیشتر به آبخیزداری در کشور
ارائه دهنده: مراد محمدی و علی شهبازی
بیان مسئله: ایران با قرار گرفتن در کمربند خشک زمین و بارندگی متوسط سالانه ۲۵۰ میلیمتر (یکسوم متوسط جهانی)، با چالشهای جدی در مدیریت منابع آب و خاک روبرو است. بخش عمدهای از بارشها بهدلیل تبخیر و رواناب از دسترس خارج شده و سیلابهای متعدد سالانه خسارات جانی و مالی سنگینی به بار میآورند. این مسائل همراه با افت شدید آبهای زیرزمینی، فرونشست زمین، و بیابانزایی، تهدیدی جدی برای امنیت زیستی و اقتصادی کشور به شمار میروند.
راهکار سیاستی: آبخیزداری بهعنوان راهکاری جامع، کمهزینه و مؤثر میتواند نقشی کلیدی در مدیریت پایدار منابع آب و خاک ایفا کند. لازم است اجرای طرحهای آبخیزداری از طریق تخصیص اعتبارات کافی و تصویب قوانین مرتبط مانند لایحه آبخیزداری تسریع شود. با گسترش گفتمان آبخیزداری مشارکتی و جلب همکاری جوامع محلی، میتوان بهرهوری منابع را افزایش داد. توسعه فناوریهای بومی استحصال آب، مشوقهای مالیاتی برای مشارکت در آبخیزداری، و تقویت نقش آبخیزداری در سیاستگذاریهای کلان از دیگر الزامات تحقق مدیریت پایدار سرزمین و مقابله با بحرانهای زیستمحیطی کشور است.
عنوان ارائه یازدهم: بومی سازی فناوری کریسپر و غلبه بر محدودیت اقلیم خشک ایران
ارائه دهنده: مجتبی پویان مهر
بیان مسئله: خشکسالی و شوری خاک از چالشهای اصلی کشاورزی در ایران هستند که بر کمیت و کیفیت محصولات تأثیر منفی میگذارند. فناوری ویرایش ژن کریسپر (CRISPR-Cas9)، بهعنوان نسل سوم مهندسی ژنتیک، امکان ویرایش دقیق ژنهای مرتبط با صفات پیچیده را فراهم کرده و نسبت به محصولات تراریخته کمخطرتر است. این فناوری در کشورهای پیشرو مانند آمریکا و چین برای تولید گیاهان مقاوم به تنشهای محیطی و افزایش عملکرد مورد استفاده قرار گرفته است. ایران نیز با توجه به محدودیتهای منابع طبیعی، نیازمند بهرهگیری از این فناوری برای ارتقای کشاورزی و امنیت غذایی است.
راهکار سیاستی: تمرکز بر فناوری کریسپر میتواند راهحلی پایدار برای تولید محصولات مقاوم به خشکی و شوری باشد. دولت باید پروژههای ملی برای تولید گیاهان اساسی ویرایششده ژنی تعریف کند و از طریق تأمین بودجه، توسعه زیرساختها و همکاریهای علمی، از پیشرفت این فناوری حمایت کند. با توجه به جوان بودن این تکنولوژی، ایران با سرمایهگذاری بهموقع میتواند جایگاه خود را در عرصه جهانی تثبیت کند و به خودکفایی در تولید کالاهای اساسی دست یابد. این اقدام نهتنها به حل مشکلات کشاورزی کمک میکند، بلکه موجب تقویت امنیت غذایی کشور نیز خواهد شد.
عنوان ارائه دوازدهم: اصلاح الگو و ممیزی مصرف انرژی در ایستگاههای پمپاژ آب کشاورزی
ارائه دهنده: افشین یوسف گمرکچی
بیان مسئله: عدم وجود یک سیستم جامع و دقیق برای رصد و پایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در ایران، مدیریت کارآمد منابع و برنامهریزی کشاورزی را با چالش مواجه کرده است. این مشکل بهویژه در شرایط تغییرات اقلیمی و نیاز به بهرهوری بالاتر در کشاورزی، اهمیت بیشتری پیدا میکند. روشهای سنتی پایش نهتنها زمانبر و پرهزینه هستند، بلکه دقت لازم را نیز ندارند. بنابراین، نیاز به استفاده از فناوریهای پیشرفتهای همچون تصاویر ماهوارهای و هوش مصنوعی برای ایجاد یک سامانه پایش دقیق و بهروز احساس میشود.
راهکار سیاستی: مرکز پایش و رصد سطح زیرکشت محصولات کشاورزی با استفاده از زیرساخت گیتا و فناوریهای نوین، با ترکیب تصاویر ماهوارهای، الگوریتمهای یادگیری عمیق، و دادههای زمینی، نقشههای دقیق پراکندگی محصولات کشاورزی را تهیه و تحلیل میکند. پس از پردازش و اصلاح نقشهها، دادهها در یک داشبورد هوش تجاری ثبت و برای مقایسه و تحلیل تغییرات سالانه استفاده میشود. این سامانه میتواند ابزار مؤثری برای مدیریت منابع، بهینهسازی برنامهریزی کشاورزی و تصمیمگیری سیاستی باشد.
انتهای پیام/ کشاورزی