مسیر اقتصاد/ نبود سازِکار مناسب برای تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی مورد نیاز صنایع، می‌تواند پایداری فروش و رشد این صنایع را که از ارکان اصلی اقتصاد کشورها به‌شمار می‌روند، با چالش‌های جدی مواجه کند. رقابت‌های شدید در خرید نهاده‌ها، ایجاد تقاضای کاذب توسط سودجویان، شکل‌گیری بازارهای موازی غیررسمی با نرخ‌های سود بالا و غیرشفاف، افزایش قیمت نهاده‌ها و حتی عرضه نهاده‌های پتروشیمیایی با قیمتی بالاتر از بازارهای جهانی، از جمله پیامدهای نبود سازِکار مناسب برای تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی به‌شمار می‌روند.
به‌طور کلی این سازِکارها همان‌طور که در شکل زیر نمایش داده شده است در دو دسته‌ی اصلی شامل بسترهای عرضه و ابزارهای تنظیمی تعریف می‌شوند. بسترهای عرضه، مسیری برای عرضه نهاده‌های پتروشیمیایی به پایین‌دست و ابزارهای تنظیمی، مکمل این بسترها برای تنظیم‌گری بازار نهاده‌های پتروشیمیایی است.
از میان سازِکارهای نمایش داده شده در شکل فوق، قراردادهای مستقیم میان پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی که در ادامه توضیح داده خواهد شد؛ به‌عنوان رایج‌ترین روش عرضه نهاده‌های پتروشیمیایی شناخته می‌شود.
تأمین بهینه نهاده‌های پتروشیمیایی، محرک رشد صنایع پایین‌دستی
قراردادهای مستقیم، راهکار صنایع پایین‌دستی برای تأمین پایدار مواد اولیه
بسیاری از صنایع پایین‌دستی از طریق قراردادهای مستقیم با پتروشیمی‌ها، مواد اولیه مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند. این قراردادها معمولاً بر اساس حجم تولید، نوع قیمت‌گذاری و شرایط پرداخت خاص میان خریدار و تولیدکننده تنظیم می‌شوند. مواد اولیه‌ای مانند اتیلن، پروپیلن، بوتادین و بنزن اغلب از طریق قراردادهای مستقیم معامله می‌شوند. چرا که این مواد در تولید مشتقات مختلف پتروشیمی کاربرد فراوانی دارند. همچنین محصولات واسطه‌ای همچون پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و پلی‌استایرن به‌دلیل الزامات خاص و نیاز به کنترل کیفیت، معمولاً از طریق قراردادهای مستقیم به فروش می‌رسند.
مزایای قراردادهای مستقیم شامل تأمین پایدار مواد اولیه، ارائه تخفیف‌های ویژه به‌دلیل خریدهای عمده و انعطاف‌پذیری در شرایط قرارداد است. همچنین برخی از شرکت‌های پایین‌دستی، قراردادهای سفارشی با شرایط خاصی همچون حجم، برنامه‌های تحویل و قیمت‌گذاری منعقد می‌کنند. این توافقات به مدیریت ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمت و اختلالات در زنجیره تأمین کمک می‌کند.
انعطاف‌پذیری و محدودیت‌ها در قراردادهای مستقیم تأمین مواد اولیه
قراردادهای مستقیم ممکن است به صورت بلندمدت (چندساله) یا کوتاه‌مدت (چندماهه) منعقد شوند. قراردادهای بلندمدت عموماً برای تثبیت قیمت‌ها و تأمین پایدار مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرند، در حالی‌که قراردادهای کوتاه‌مدت معمولاً برای پاسخگویی به نیازهای فوری یا در شرایط ناپایدار بازار تنظیم می‌شوند.
از آنجا که قراردادهای مستقیم خارج از چارچوب‌هایی نظیر بورس کالا منعقد می‌شوند، از انعطاف‌پذیری بیش‌تری در زمینه‌هایی مانند روش پرداخت (نقدی، اعتباری یا ترکیبی)، زمان و مکان تحویل کالا، شرایط حملونقل و بیمه برخوردار هستند. با این حال، این قراردادها ممکن است چالش‌هایی نیز به همراه داشته باشند؛ از جمله ایجاد وابستگی زیاد به یک تأمین‌کننده خاص که در صورت بروز اختلال در تأمین مواد اولیه، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. همچنین، قراردادهای بلندمدت ممکن است مانع از بهره‌گیری شرکت‌ها از فرصت‌های ناشی از تغییرات مثبت در بازار، مانند کاهش قیمت‌ها شوند.
مروری بر مفاد قراردادهای مستقیمِ میان پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی
قراردادهای مستقیم میان شرکت‌های پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی معمولاً شامل بند‌های کلیدی متعددی است که به‌منظور تضمین یک زنجیره تأمین کارآمد تدوین می‌شوند. برخی از این موارد در ذیل آمده است:
- شرایط قیمت‌گذاری: سازِکارهای قیمت‌گذاری که می‌توانند ثابت، متغیر یا مرتبط با شاخص‌های بازار باشند، در این بخش تعیین می‌شوند.
- حل اختلاف: فرایندهای مورد توافق برای رفع اختلافات احتمالی، از جمله داوری یا مراجعه به مراجع قضایی، در این بند تنظیم می‌گردند.
- محرمانگی و عدم افشا: مقررات مربوط به حفاظت از اطلاعات حساس مبادله شده بین طرفین در این بند مشخص می‌شود.
- تعیین کمیت و کیفیت: این بند از قراردادها مشخص‌کننده کمیت، کیفیت و برنامه تحویل نهاده‌های پتروشیمیایی هستند.
- شرایط تحویل: شامل شرایط مربوط به حملونقل، جابجایی و تحویل محصولات و همچنین شرایط تجاری بین‌المللی است.
- فورس ماژورها: بندهایی که از حقوق طرفین، در صورت وقوع حوادث غیرمترقبه نظیر بلایای طبیعی محافظت می‌کنند.
- مدت و فسخ: بازه زمانی قرارداد و شرایطی که به طرفین اجازه فسخ قرارداد را می‌دهد، در این بخش گنجانده می‌شود.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «سازِکارهای تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی در صنایع پایین‌دستی»
انتهای پیام/ انرژی
