مسیر اقتصاد/ بحث درباره بنزین در روزهای اخیر دوباره شدت گرفته است. فارغ از نگاه‌های سیاسی، شناخت وضعیت میدانی و محتوایی در بحث بنزین اهمیت ویژه‌ای دارد. در واقع مسئله اصلی، قیمت بنزین نیست، بلکه قیمت بنزین به عنوان راهکار درباره مسئله اصلی که «ناترازی بنزین» است، مطرح میشود. در گزارش حاضر تلاش شده است مسئله ناترازی بنزین به طور شفاف بیان شود و راهبردهای مقتضی ارائه گردد.
ناترازی حدود ۱۰ میلیون لیتری بنزین در کشور
در سال ۱۴۰۲، به ترتیب حدود ۱۱۸ و ۱۱۷ میلیون لیتر در روز بنزین تولید و مصرف شده که با فرض ادامه روند رشد مصرف نسبت به سالهای گذشته، پیش‌بینی میشود میزان مصرف این فرآورده در سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۲۸ میلیون لیتر در روز افزایش پیدا کند که در این صورت، کشور با ناترازی حدود ۱۰ میلیون لیتری بنزین و هزینه بیش از ۲ میلیارد دلاری واردات بنزین مواجه خواهد بود.
مصرف بنزین تا سال ۱۴۱۰ به حدود ۱۵۴ میلیون لیتر در روز افزایش می‌یابد
بنزین تنها فرآورده پالایشگاهی است که تولید آن از مصرفش کمتر است. مصرف بنزین در سال ۱۳۹۷ حدود ۸۹ میلیون لیتر در روز بوده، در حالی‌که مقدار تولید آن در همان سال حدود ۸۱ میلیون لیتر در روز بوده است. این میزان از مصرف موجب شد تا کشور نیاز به واردات بنزین داشته باشد. اما با افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس، تولید بنزین کشور در سال ۱۳۹۸ به حدود ۹۷ میلیون لیتر در روز افزایش یافت و ایران به صادرکننده بنزین تبدیل شد. در نمودار زیر میانگین مصرف بنزین طی سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲ آمده است.
هر چند که مصرف بنزین در پی شیوع کرونا، در سالهای ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ کاهش یافت اما بررسی روند آن در بازه زمانی سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰، میانگین نرخ رشد ۶ درصدی را نشان می‌دهد و در صورت ادامه‌ی این روند رشد، پیش‌بینی میشود که مصرف بنزین تا سال ۱۴۱۰ به حدود ۱۵۴ میلیون لیتر در روز افزایش یابد.
عدم سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیربنایی ریشه مسئله ناترازی بنزین
یکی از ریشه‌های اصلی ناترازی بنزین عدم توجه و سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیربنایی است. به‌عنوان نمونه پالایشگاه‌سازی یکی از بخش‌های زیربنایی محسوب میشود. اما در سه دهه اخیر به آن توجه نشد و بعد از ساخت پالایشگاه بندرعباس، پالایشگاه نفت خام دیگری در کشور احداث نشده است. البته پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در دهه اخیر ساخته شد و این پالایشگاه حدود ۴۰ میلیون لیتر بنزین کشور را تأمین میکند و کشور را تا سال ۱۴۰۱ از ناترازی بنزین نجات داد.
علاوه بر مسأله عدم ساخت پالایشگاه نفت خام در سه دهه اخیر، عوامل مختلفی دیگری نیز در افزایش مصرف بنزین و تشدید این ناترازی دخالت دارند که میتوان به الگوی نامناسب تخصیص بنزین، قاچاق سوخت، عدم توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی، افزایش خودروهای فرسوده در سطح کشور، تولید خودروهای با مصرف سوخت بالاتر از استانداردهای جهانی و غیره اشاره کرد.
راهبردهای پیشنهادی رفع مسئله ناترازی بنزین در کشور
راهبردهای رفع ناترازی بنزین تنها از مسیر راهکارهای قیمتی نیست، بلکه راهبردهای غیرقیمتی و زیربنایی نیز وجود دارد که باید پیگیری شود. برخی از راهبردها در این زمینه ارائه شده است:
- «ارتقاء کمی و کیفی پالایشگاه‌های نفت خام موجود»
- «احداث پالایشگاه‌های جدید با رویکرد تولید مواد شیمیایی و پلیمری»
- «احداث پالایشگاه‌های مقیاس کوچک»
- «تنوع بخشی به سبد سوخت کشور»
- «واردات و تولید خودروهای هیبریدی و برقی»
- «اسقاط خودروهای فرسوده»
- «کاهش مصرف سوخت خودروهای داخلی با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید»
انتهای پیام/ انرژی
حل مشکل آلودگی، خشکسالی و تورم و ناترازی سوخت و انرژی سوخت و پایین بودن حقوقها
متاسفانه شرایط اقتصادی برای مردم دشوار شده و این موضوع امنیت مردم و حاکمیت را تهدید می¬کند.
از طرفی اگر قیمت بنزین و دیگر حاملهای انرژی بالا رود ، مردم متحمل فشار اقتصادی میشوند، اما از سوی دیگر، اگر قیمت گذاری به همین روش کنونی بماند، آسیب و زیان آن برای مردم و کشور بسیار بیشتر است (به دلایل زیر). راه حل:
این منابع متعلق به همه مردم است، پیشنهاد میکنم برای اینکه مردم در صرفه جویی منابع مشارکت بیشتری کنند: ۱- دولت صرفه جویی را از بودجه خود و نهادهای حاکمیتی شروع کند. ۲- بخشی از درآمد صادراتی آنها با مشارکت بخش خصوصی با قیمت جهانی، مستقیما به مردم برسد و بخشی دیگر بصورت شفاف در بودجه دولتی، صرف رفاه و پیشرفت کشور گردد.
به همین خاطر با سهمیه بندی (ارائه سهمیه به هر کد ملی ) و اصلاح تدریجی و پلکانی شدن قیمت بنزین و دیگر حاملهای انرژی در بازار بهینه‌سازی و خرید و فروش سهمیه توسط مردم موافقم. اگر درست و حساب شده اجرا شود، این نتایج را در پی دارد: ۱- حل مشکل مصرف بالا و غیر بهینه و ناترازی سوخت ۲- کاهش کسری بودجه دولت که منشا اصلی تورم است ۳- به کاهش ترافیک خیابانها و آلودگی شدید هوا و در نتیجه، بحران عظیم خشکسالی (افزایش بارندگی پس از هر دوره کاهش رفت و آمد و مصرف سوخت ، مثلا سال ۹۸ و ۹۹ و عید نوروز سالهای گذشته استان تهران یکی از نشانه های این موضوع است) و مرگ و میر فراوان ناشی از آن منجر میشود ۴-اصلاح قیمت باعث بهینه سازی مصرف انرژی و جایگزینی خودروهای فرسوده و سرمایه گزاری و اشتغال بیشتر و افزایش سطح دستمزدها می گردد ۵- به عدالت اجتماعی بیشتر می¬انجامد
در صورتی که فقط سهمیه دریافت شده از دولت قابل فروش باشد، میتوان از دلالی هم جلوگیری کرد.
در زمینه دیگر حاملهای انرژی و کالاها هم سهمیه قابل مبادله به مردم داده شود . اینکار همچنین باعث اصلاح الگوی مصرف میگردد و مردم نتیجه برنامه ریزی و صرفه جویی را بطور مستقیم دریافت کنند.
باید همه به دولت کمک کنیم شرایط و علت این کار را برای مردم توضیح دهد، و این اصلاحات را با کمک کارشناسان با تجربه و یک برنامه جامع به سرانجام برساند، پیش از آنکه دیرتر شود و از روی انفعال و اجبار بخواهد کاری انجام دهد. اگر در این اصلاحات تاخیر کنیم، در اثر به هدر روی منابع و قاچاق، شرکتها، تامین کنندگان و منابع کشور ورشکسته شده و دچار قحطی خواهیم شد.
البته در کنار اصلاح و بروز بودن قیمت انرژی و سوخت، بهتر است سیاستهای تکمیلی دیگری مانند کوپن یا کارت مواد غذایی و سهمیه حمل و نقل عمومی و حذف قیمت گذاری دستوری انجام گیرد.
کیفیت خودروها چقدر تاثیر دارد
کیفیت خودروهای داخلی در کشور ما پایینتر است و بیشتر افراد آنرا علت اصلی مصرف بالای بنزین میدانند.
- اما این پرسشها مطرح است که علت ناترازی گاز و برق چیست؟ آن هم مقصر خودروسازان است؟
- آیا خودروهای خارجی موجود در ایران ( مثلا مزدا ، هیوندا و خودروهای چینی) هم مصرف پایینی دارند؟
بهترین ماشیهای دنیا هم توی خیابونهای پر ترافیک و حرج و مرج ایران ( با این فرهنگ رانندگی) مصرفشون بالا هست و حدود ۲ برابر میزان اعلامی کارخونه هست
درسته که ماشیای داخلی بی کیفیت هستن ولی علت اصلی مصرف بالای سوخت و آلودگی شدید هوا و در نتیجه خشکسالی و مرگ و میر ناشی از آلودگی همین ترافیک شدیده و مصرف غیر بهینه سوخت و انرژیه ( بنزین، گاز و برق و...)
اما مصرف بنزین خودرو پراید و تیبا در ترافیک سنگین حدود ۱۰ لیتر است
مصرف خودرو هیوندای I20 و رنو کپچر بعنوان خودروهای کم مصرف خارجی در همین شرایط ترافیک شدید خیابانها ( و نه خیابانهای پاریس و کیفیت بنزین آنجا) نیزحدود ۱۰ میباشد، اگر چه خودروهای سمند و پژو بیشتر است. پس علت چیز دیگری است
علت اصلی مصرف بالا ، ترافیک سنگین خیابانها و علت ترافیک.....
حتی اگر همه خودروهای مملکت هم برقی بودن باز هم این مشکلات حل نمیشدن، چونکه برخلاف تصور خیلیا برق لازم برای شارژ خودرو خیلی خیلی بالاتر از تصور عامه هست و این میزان برق برای این همه استفاده غیر بهینه از خودرو اونقدر زیاد هست که خیلی بیشتر از الان کمبود برق و همینطور آلودگی ناشی از سوخت نیروگاهها خواهیم داشت.
همه این مشکلات بخاطر اینه که با سیاست گذاری غلط اقتصادی و انرژی و و قیمت دستوری انرژی ، مردم انگیزه ای برای مصرف بهینه ندارن ، یعنی نفع اقتصادی براشون نداره، برعکس،صاحبان خودرو انگیزه بالا برای مصرف بیشتر دارند
علت اصلی ترافیک، مصرف بالای انرژی و سوخت و در نتیجه آلودگی هوا و خشکسالی، قیمت دستوری آن است که باعث شده هیچکس انگیزه ای اقتصادی برای صرفه جویی و مصرف بهینه نداشته باشد، راه حل آن: پرداخت سهمیه قابل مبادله انرژی و سوخت بر اساس کد ملی بسیار به سود همه مردم و دولت است و بسیاری از معضلات اقتصادی و زیست محیطی کشور را حل میکند