مسیر اقتصاد/ در سال‌های اخیر بروز نوسانات ارزی در بستر بازار غیررسمی و تحریک انتظارات تورمی از یکسو و برخی اختلال‌ها در بازار رسمی ارز از سوی دیگر موجب شد حجم معاملات بازار غیررسمی ارز افزایش یابد و نرخ این بازار به عامل شکل‌دهنده به انتظارات تورمی و علامت‌دهی به سایر فعالان و بازارها تبدیل شود.
شرایط بازار رسمی و غیررسمی ارز
بازار ارز به‌عنوان بستر معاملات ارزی و شکل‌گیری نرخ ارز دارای اهمیت ویژه‌ای است. این بازار در حال حاضر به دو بخش بازار رسمی و بازار غیررسمی تقسیم می‌شود. بازار رسمی همواره مورد تأیید بانک مرکزی قرار داشته و سیاست‌گذار ارزی همواره کوشیده است این بازار به مرکز مبادلات ارزی مجاز برای فعالان اقتصادی و نرخ شکل‌گرفته در آن به نرخ ارز مرجع در اقتصاد تبدیل شود.
در کنار بازار رسمی، بازار غیررسمی نیز وجود دارد که دربرگیرنده کلیه مبادلاتی است که به دلایل مختلف از جمله فرار از شفافیت، غیرمجاز بودن یا اختلال‌های موجود در بازار رسمی، امکان شکل‌گیری در بازار رسمی را ندارد.
مرجعیت نرخ بازار غیررسمی ارز چه چالش‌هایی به وجود آورده است؟
با وجود تلاش سیاست‌گذار ارزی بر مرجعیت بازار رسمی ارز، در سال‌های اخیر به دلایل مختلف، نرخ ارز در بازار غیررسمی به نرخ مرجع در اقتصاد تبدیل‌شده و مبنای علامت‌دهی به سایر بازارها و فعالان اقتصادی و شکل‌گیری چشم‌انداز آن‌ها از آینده متغیرهای اقتصادی قرارگرفته است.
این امر موجب شده از یکسو در هنگام بروز شوک‌های ارزی و نوسان پردامنه نرخ ارز در بازار غیررسمی، سایر بازارهای دارایی و کالا و خدمات و به‌تبع آن متغیرهای مهم اقتصادی نیز به‌طور مستقیم و غیرمستقیم دچار بی‌ثباتی شود و با منفی شدن انتظارات تورمی، نوعی نا اطمینانی نسبت به متغیرهای کلان اقتصادی در میان تجار ایجاد شود و از سوی دیگر با توجه به عدم شفافیت بازار غیررسمی برای بانک مرکزی، این بانک در کنترل بازار و نرخ ارز و نظارت بر مبادلات ارزی با چالش و محدودیت روبرو شود.
ویژگی‌ها و تفاوت‌های بازار رسمی و غیررسمی ارز
بازار رسمی و غیررسمی ارز دارای ویژگی‌ها و تفاوت‌های متعددی با یکدیگر هستند که به‌طور خلاصه در جدول زیر منعکس شده است:
مهم‌ترین تفاوت بازار غیررسمی ارز نسبت به بازار رسمی در آن است که بازار غیررسمی ارز عوامل هیجانی و انتظاری در بازار غیررسمی ارز غلبه بیشتری نسبت به عوامل حقیقی نظیر معاملات تجاری دارد و بازیگران این بازار نیز عمدتاً تحت تأثیر عوامل هیجانی نظیر اخبار سیاسی در این بازار معامله می‌کنند.
این عامل موجب می‌شود دامنه نوسان نرخ ارز در بازار غیررسمی بسیار بیشتر از بازار رسمی باشد و در هنگام وقوع شوک‌های ارزی نیز نرخ بازار غیررسمی ارز با جهش بیشتری نسبت به نرخ بازار رسمی روبرو شود.
چرا بازار رسمی نتوانسته به مرجع مبادلات حقیقی و مجاز ارزی تبدیل شود؟
با توجه به آنچه در توصیف بازار رسمی و غیررسمی بیان شد، چند عامل موجب می‌شود بازار رسمی نتواند به مرجع مبادلات حقیقی و مجاز ارزی تبدیل شود:
- اختلال در بازار رسمی از جمله فاصله زیاد میان تخصیص و تأمین ارز که منجر به انتقال تقاضا به بازار غیررسمی می‌شود.
- عدم انطباق نقشه تجاری و ارزی موجب می‌شود ترکیب ارزهای نامتعادل شود و کیفیت ارزها کاهش یابد و بنابراین عرضه و تقاضای ارز نتواند تطبیق کند.
- شکاف عرضه و تقاضا در زمان‌های خاص و عدم امکان پاسخگویی به آن در بازار رسمی موجب انتقال تقاضاست.
- غیرشفاف بودن، آزادی و سیالیت و سودآوری بازار غیررسمی ارز موجب می‌شود بخشی از معاملات ارزی دارای انحراف از مسیر رسمی در بازار غیررسمی و در بستر غیر شفاف انجام شود.
راهکارهای مرجع شدن بازار رسمی ارز
در راستای ایجاد مرجعیت در بازار رسمی و نرخ آن و کاهش حجم بازار غیررسمی ارز، راهبردهای زیر پیشنهاد می‌شود:
- با اصلاح فرایندهای ارزی در داخل کشور -از ثبت سفارش تا تأمین ارز- به‌ویژه کاهش فاصله تخصیص و تأمین ارز، می‌توان از انتقال تقاضای ارز به بازار غیررسمی و بروز شوک از این منظر جلوگیری کرد.
- با استفاده از ظرفیت قراردادهای متنوع ارزی (سواپ، فیوچر و…)، می‌توان منابع ارزی ایجاد شده در زمان‌های وفور را به متقاضیان ارز در بازه‌های زمانی کمبود ارز در طول سال منتقل کرد و از این طریق، از نوسان ارز در بازه‌های فزونی تقاضا بر عرضه جلوگیری نمود.
- به‌منظور کاهش حجم معاملات غیرحقیقی ناشی از تحریک انتظارات تورمی در بازار غیررسمی، لازم است از طریق ابزارهای مختلف از جمله حکمرانی ریال، سودآوری و سیالیت بازار غیررسمی کاهش یابد و ریسک معاملات غیرحقیقی در این بازار افزایش یابد.
انتهای پیام/ پول و بانک
