به گزارش مسیر اقتصاد در ۲۵ دسامبر ۲۰۲۳، اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) در حاشیه نشست شورای عالی اقتصادی اوراسیا توافقنامه تجارت آزاد (FTA) با ایران را امضا کردند. FTA تعرفه واردات تقریباً ۹۰ درصد از محصولات را حذف می‌کند که بیش از ۹۵ درصد تجارت دوجانبه بین طرفین را تشکیل می‌دهد. انتظار می‌رود که FTA حجم تجارت را افزایش دهد زیرا توافق موقت بین اوراسیا و ایران که در سال ۲۰۱۹ اجرایی شد، توانست تجارت متقابل را دو برابر کند و کل تجارت از ۲.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ به ۶.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت.
همچنین، توافقنامه تجارت آزاد شرایط انحصاری را برای تولیدکنندگان کشاورزی اتحادیه اوراسیا برای عرضه کالاهای اساسی به بازار ایران مانند غلات، ذرت، گاو و گوشت بره فراهم می‌کند.
آخرین جزییات از تجارت ایران و کشورهای اتحادیه اوراسیا
توافق موقت اوراسیا و ایران تنها شامل ۳۶۰ قلم کالا از ۱۲ هزار قلم کالا می‌شد. انتظار می‌رود که FTA جدید کل تجارت را به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار طی پنج تا هفت سال افزایش دهد. ایران یک بازار تقریبا بسته بوده و میانگین تعرفه واردات آن ۳۰ درصد است. بر اساس FTA، میانگین تعرفه به ۴.۵ درصد کاهش می‌یابد. این امر باعث کاهش ۳۸۰ میلیون دلاری در عوارض می‌شود. برای کالاهای ایرانی میانگین تعرفه از ۶.۶ درصد به ۰.۸ درصد کاهش می‌یابد.
EAEU برای بیش از ۱۲۰ کالا در بخش کشاورزی تعرفه ترجیحی می‌دهد، در حالی که ترجیحات ایران تنها حدود ۱۰۰ موقعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ترجیحات ایران برای بزرگترین اقلام وارداتی از جمله حدود ۴۰ درصد محصولات کشاورزی مانند جو و ذرت اعمال نخواهد شد. بیشترین ترجیحات مربوط به برنج و گندم بوده که سهم آنها در واردات ایران بسیار ناچیز است. در عین حال، اتحادیه اقتصادی اوراسیا تعرفه‌ها را بر ۴۰ کالا از جمله موارد کلیدی برای ایران حذف خواهد کرد.
محاسبات داده‌های مرکز تجارت بین المللی نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۱ کل تجارت ایران با اوراسیا ۵۰۴۱ میلیون دلار بوده است. صادرات ایران به ۱۶۲۰ میلیون دلار و واردات آن معادل ۳۴۲۱ میلیون دلار رسید. ایران تراز تجاری مثبتی با ارمنستان، بلاروس و قرقیزستان دارد. البته تجارت ایران با بلاروس و قرقیزستان ناچیز است. در سال ۲۰۲۱، صادرات و واردات ایران از ارمنستان به ترتیب ۴۳۸ و ۶۵ میلیون دلار بوده است.
نمودار ۱: تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۲۱
صادرات قزاقستان به ایران از ۲۷۵ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ به ۳۱۸ میلیون دلار افزایش یافت. در این میان، سهم غلات از کل صادرات ۹۷ درصد است. در همین مدت واردات قزاقستان از ایران از ۱۶۶ به ۲۱۰ میلیون دلار افزایش یافت. همچنین، صادرات روسیه به ایران از ۱.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ به ۳.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۹، صادرات روسیه عمدتاً محصولات کشاورزی (بیش از ۸۰ درصد) شامل غلات، تخمه آفتابگردان، روغن سویا، گوشت و سبزیجات خوراکی می‌شد. در همین مدت واردات روسیه از ایران از ۳۹۱ میلیون دلار به ۹۷۲ میلیون دلار افزایش یافت.
عمده تجارت ایران در اوراسیا با روسیه (۸۰ درصد کل تجارت) است و پس از آن ارمنستان (۱۰ درصد)، قزاقستان (۸.۷ درصد)، بلاروس (۰.۶ درصد) و قرقیزستان (۰.۵ درصد) قرار دارند. جالب اینکه سهم ایران در کل تجارت کشورهای اوراسیا همچنان ناچیز است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۱، این شاخص برای قزاقستان ۰.۴ درصد و برای روسیه ۰.۵ درصد بود.
اهمیت مبادلات بخش غلات بین ایران و اوراسیا
در سال ۲۰۲۲، کل واردات ایران تقریباً ۵۹ میلیارد دلار بوده و در این میان، واردات غلات کشور به ۸.۵ میلیارد دلار یا ۱۴.۵ درصد کل واردات رسید. واردات چربی‌ها و روغن‌های حیوانی و گیاهی و دانه‌های روغنی به ترتیب ۲.۷ میلیارد دلار (۴.۶ درصد) و ۲.۱ میلیارد دلار (۳.۶ درصد) بوده است. بازار ایران همچنین فرصت خوبی برای تولیدکنندگان شکر و شیرینی، گوشت، پنبه، سبزیجات و بسیاری دیگر از محصولات غذایی است.
نمودار ۲: واردات غلات ایران بر اساس کشورها
تجزیه و تحلیل ساختار غلات وارداتی و تامین کنندگان اصلی، فرصت‌های صادراتی مهمی را برای تولیدکنندگان اوراسیا نشان می‌دهد. ایران علاوه بر گندم که یکی از محصولات اصلی صادراتی به بازار ایران از روسیه و قزاقستان است، مقادیر قابل توجهی ذرت و برنج وارد می‌کند. به ویژه در سال ۲۰۲۲، واردات ذرت ایران از امارات ۲۲۶۳ میلیون، روسیه ۱۴۲ میلیون، انگلستان ۳۱۰ میلیون، ترکیه ۲۲۷ میلیون، آلمان ۲۶ میلیون دلار بوده است. قزاقستان ذرت به ایران صادر نکرد، اما گندم و جو را به ترتیب به ارزش ۱۰۷ و ۱۶ میلیون دلار صادر کرد. همچنین، تامین کنندگان برنج ایران شامل هند (۱۱۱۱ میلیون دلار) و پاکستان (۶۶۸ میلیون دلار) بود.
صنعت خودرو پیشگام در تقویت تجارت دوجانبه
ایران نیز می‌تواند از FTA بهره‌مند شود زیرا می‌تواند مشوق خوبی برای صنعت خودروسازی کشور باشد. طبق گزارش رسانه‌های ایران، صنعت خودروسازی کشور نتایج امیدوارکننده‌ای از خود نشان می‌دهد. در سال ۲۰۲۲، سازمان بین‌المللی سازندگان وسایل نقلیه موتوری، ایران را از نظر رشد خودروسازی در رتبه ششم جهان قرار داد. به طور خاص، خودروسازی در ایران در سال ۲۰۲۲ با ۱۹ درصد افزایش همراه بود، زیرا این کشور در سال مذکور ۱.۰۶۴ میلیون دستگاه خودرو تولید کرد، در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۸۹۴ هزار دستگاه رسید.
گاهی تاثیر تحریم‌ها باعث کاهش عرضه وسایل نقلیه می‌شوند و قیمت‌ها را افزایش می‌دهد، زیرا بزرگترین صنعت غیرانرژی کشور برای تامین نهاده‌های حیاتی با چالش رو به رو می‌شود. شایان ذکر است صنعت خودروی ایران بزرگترین بخش خارج از نفت و گاز کشور است که ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده و حدود ۵۰۰ هزار کارگر در آن مشغول به کار هستند. تولید خودرو در سال ۲۰۱۷ به ۱.۵ میلیون دستگاه رسید، که یکی از بالاترین سطوح تا کنون بوده است. اما پس از آن، به زیر ۱ میلیون در سال کاهش یافت. برای مقابله با بحرانی که ناشی از قیمت‌ها بود، این کشور ممنوعیت واردات خودرو را مورد بازبینی قرار داد و واردات تعداد محدودی خودروی جدید از چین را مجاز کرد و در حال بررسی مجوز واردات خودروهای دست دوم است.
پیش از توافقنامه تجارت آزاد، اعلام شده بود که دومین خودروساز بزرگ ایران، سایپا، در پی امضای توافقنامه‌ای برای صادرات ۴۵ هزار دستگاه خودرو به روسیه است. بازار این کشور به دلیل تحریم‌ها و خروج بسیاری از برندهای اروپایی و ژاپنی همچنان برای تولیدکنندگان ایران جذاب است. سپس، ایران قراردادی به ارزش ۴۵۰ میلیون دلار برای صادرات ۴۵ هزار دستگاه خودروی سایپا به بلاروس در سه سال آینده را امضا کرد.
تاثیر اوراسیا بر روابط تهران و مسکو
روابط دوجانبه روسیه و ایران عامل مهمی در پیشبرد همکاری‌های تجاری است. به باور کارشناسان،، روسیه و ایران جهان‌بینی ژئوپلیتیکی مشابهی دارند که سیستم‌های ایدئولوژیک و قدرت آتلانتیک به رهبری ایالات متحده را به چالش می‌کشد و بین‌المللی‌گرایی مستقل را بر مداخله‌گرایی لیبرال ترجیح می‌دهد. روسیه تامین کننده مهم سیستم‌های تسلیحاتی، تجهیزات نظامی و فناوری پیشرفته برای ایران است. به دنبال درگیری در اوکراین، همکاری‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی و فناوری بین کشورها گسترش و تعمیق یافت.
در این راستا، روسیه و ایران قراردادهای مهم بسیاری امضا کردند. در ۱۷ مه ۲۰۲۳، قرارداد بین دولتی روسیه و ایران مبنی بر همکاری در تامین مالی طراحی، ساخت و تامین کالا و خدمات برای ایجاد راه آهن رشت – آستارا به امضا رسید. راه آهن رشت – آستارا در ایران به طول ۱۶۲ کیلومتر، آخرین بخش ناتمام مسیر غرب کریدور شمال – جنوب است. عدم تکمیل این بخش باعث بسته شدن راه آهن سراسری روسیه، آذربایجان و ایران از اوست لوگا و سن پترزبورگ به بندر عباس در خلیج فارس می‌شود.
نمودار ۳: واردات ایران بر اساس محصولات منتخب
در ژوئیه ۲۰۲۲، گازپروم و شرکت ملی نفت ایران یادداشت تفاهمی در مورد همکاری استراتژیک امضا کردند. این سند شامل بررسی احتمال تعامل در توسعه میادین گاز و نفت در ایران، سوآپ برای گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی، اجرای پروژه‌های بزرگ و کوچک برای تولید گاز طبیعی مایع، ساخت و ساز خطوط لوله گاز و همکاری علمی، فنی و فناوری است. بنابراین، قرارداد آزاد تجاری امضا شده یک گام دیگر به سوی مشارکت سیاسی و اقتصادی همه‌جانبه بین روسیه و ایران است.
مزایای توافقنامه تجارت آزاد با ایران بر قزاقستان
با این حال، اعضای EAEU، به ویژه قزاقستان، می‌توانند از FTA بهره‌مند شوند. نخست، حجم واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی ایران به دلیل نزدیکی جغرافیایی، فرصت بزرگی برای قزاقستان است. تولیدکنندگان قزاقستان می‌توانند از راه آهن قزاقستان-ترکمنستان-ایران یا بنادر دریای خزر استفاده کنند. ترجیحات FTA و اتصال زیرساختی تولیدکنندگان قزاقستان را در بازار ایران رقابتی‌تر می‌کند. تکمیل کریدور شمال-جنوب فرصت تجاری دیگری برای تولیدکنندگان کشور است. قزاقستان باید عرضه محصولات غذایی خود را متنوع و به صادرات ذرت، دانه‌های روغنی، گوشت و محصولات لبنی توجه کند.
دوم، توافقنامه تجارت آزاد می‌تواند به فرصتی برای افزایش تجارت متقابل بین قرقیزستان و ایران تبدیل شود که برای قزاقستان به عنوان یک کشور ترانزیتی نیز مفید است. سوم، قزاقستان باید علاوه بر واردات محصولات کشاورزی، نیازهای صنعتی و فناوری ایران را تحلیل کرده و بر توسعه و عرضه محصولات با فناوری پیشرفته تمرکز کند.
بنابراین، تقویت تجارت اوراسیا، نفوذ به بازار ایران و استفاده کامل از فرصت‌های آزاد تجاری، قزاقستان و سایر اعضای اوراسیا را ملزم می‌کند تا رقابت‌پذیری را با سرمایه‌گذاری در تولید و ظرفیت‌های فناوری کسب‌وکارهای محلی خود بهبود بخشند. تولیدکنندگان ایرانی نیز می‌توانند از FTA بهره‌مند شوند و عرضه محصولات کشاورزی و صنعتی مانند خودرو را افزایش دهد و رقابت را در بازار EAEU تشدید کند. در مجموع، حجم بالاتر تجارت دوجانبه بر هر دو طرف تأثیر مثبت خواهد گذاشت و به توسعه اقتصادی آنها کمک خواهد کرد.
منبع: اوراسیا ریسرچ
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
