مسیر اقتصاد/ کشورهای مختلف جهان، متناسب با سیاست و توسعه صنعتی داخلی، به توسعه صنعت پتروشیمی اقدام کرده‌اند. ایران نیز در توسعه صنعت پتروشیمی رشد قابل قبولی داشته و در حال حاضر پس از عربستان، دومین صنعت پتروشیمی منطقه غرب آسیا را در اختیار دارد. با وجود این، صنعت پتروشیمی ایران با وضعیت مطلوب فاصله دارد و با مسائلی همچون کمبود تولید مواد میان‌دستی روبه‌رو است.
صادرات ۱۱ میلیارد دلاری محصولات کاربردی صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۰
پتروشیمی‌های کشور در سال ۱۴۰۰، ۳۵.۷ میلیون تن محصول نهایی قابل فروش به ارزش ۲۳ میلیارد دلار تولید کرده‌اند. ۲۵.۵ میلیون تن از این محصولات به ارزش ۱۴.۵ میلیارد دلار صادر شده و ۱۰.۲ میلیون تن به ارزش ۸.۲ میلیارد دلار در بورس کالا عرضه شده است.
همچنین، از صادرات ۱۴.۵ میلیارد دلاری، تنها حدود ۱۱ میلیارد دلار به صادرات محصولات کاربردی در صنایع پایین دستی همچون پلیمر‌ها تعلق دارد و مابقی شامل صادرات گاز مایع، ریفورمیت و دیگر محصولات است که در واحدهای پتروشیمی حاصل می‌شوند.
با توجه به اینکه بخشی از محصولات کاربردی صنعت پتروشیمی در کشور تولید نمی‌شود، نیاز صنایع پایین دستی از طریق واردات مرتفع می‌گردد. در سال ۱۴۰۰، حدود ۷۶۶ هزارتن به ارزش ۱.۷ میلیارد دلار محصول نیز از طریق واردات تأمین شده است.[۱]
۷۰ درصد از محصولات وارداتی، توجیه اقتصادی تولید داخلی دارند
بر اساس نظر شرکت ملی پتروشیمی ایران، حدود ۷۰ درصد از محصولات وارداتی، توجیه اقتصادی تولید داخلی دارند و مابقی توجیه اقتصادی ندارد. البته باید این موضوع را در نظر گرفت که به دلیل تحریم، واردات بخشی از محصولات صنعت پتروشیمی همچون آکریلونیتریل و سوپرجاذب‌ها با مشکلاتی همراه بوده و میزان واردات آن‌ها کمتر از نیاز داخلی است.
علاوه بر این، بخشی از محصولات تولید داخل کمتر از نیاز داخلی تولید می‌شوند و این موضوع موجب رقابت‌های سنگین در بورس کالا و عرضه محصولاتی همچون پلی‌اتیلن ترفتالات و پلی‌پروپیلن با قیمت‌هایی بالاتر از قیمت جهانی شده است. در این شرایط رقابت‌پذیری تولیدکنندگان محصولات نهایی همچون ظروف یکبار مصرف، نسبت به تولیدکنندگان جهانی کاهش چشم‌گیری خواهد داشت.
به صورت کلی توسعه تهاجمی صنعت پتروشیمی و تولید همه محصولات در حجم بالا، راهبرد درستی نیست و توسعه این صنعت باید مبتنی بر سیاست صنعتی و مطالعات بازار باشد؛ در صورتی که سیاست صنعتی مناسبی طراحی شود، تولید محصولات صنعت پتروشیمی حتی با نرخ بازگشت سرمایه بسیار پایین نیز توجیه اقتصادی پیدا می‌کند.
ضمن اینکه محصولاتی همچون پلی‌اتیلن محصولات نهایی صنعت پتروشیمی هستند و صرفاً می‌توانند توسط صنایع تولیدکننده کالاهای مصرفی مورد استفاده قرار گیرند؛ در صورت عدم توسعه صنایع پایین‌دستی همچون تولیدکنندگان لوله و مخزن آب، این محصولات باید صادر شوند.
متولی برنامه‌ریزی و تعیین سیاست صنعتی در کشور، وزارت صمت است و با تعیین تقاضای محصولات صنعت پتروشیمی می‌تواند نقشه راه توسعه صنعت پتروشیمی را مشخص کند و وزارت نفت نیز با تخصیص خوراک و برنامه‌ریزی مشخص، به تأمین نیاز صنایع پایین‌دستی اقدام کند.
اولویت‌های توسعه محصولات زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی
تا زمانی که برنامه مشخصی برای توسعه صنعتی در کشور وجود نداشته باشد، برای توسعه صنعت پتروشیمی باید بر روی سه موضوع زیر متمرکز شد و آن‌ها را در اولویت قرار داد:
۱) از واردات ۱.۷ میلیارد دلاری محصولات زنجیره ارزش، نزدیک به ۱ میلیارد دلار به واردات محصولات پایین دستی پروپیلن اختصاص دارد. علاوه‌بر این بسیاری از صنایع پایین‌دستی به دلیل عدم تأمین پروپیلن و محصولات زنجیره ارزش آن توسعه پیدا نکرده‌اند و با ظرفیتی بسیار کمتر از ظرفیت اسمی فعالیت می‌کنند.[۲]
۲) دسته دیگری از محصولات همچون پلی‌اتیلن ترفتالات، به دلیل کمبود تولید در کشور و عدم واردات، با رقابت‌های بسیار سنگین در بورس کالا عرضه می‌شوند. این موضوع موجب می‌شود که قیمت عرضه داخلی این محصولات بیش از قیمت صادراتی آن باشد.
۳) همچنین، برخی از واحدهای پایین‌دستی به دلیل عدم تأمین مواد اولیه میان‌دستی با ظرفیتی کمتر از ظرفیت اسمی در حال فعالیت هستند. به عنوان نمونه، واحدهای پلی استایرن به دلیل کمبود مواد اولیه استایرن مونومر با کمتر از نیمی از ظرفیت اسمی در حال فعالیت هستند. علاوه‌بر این، محصولاتی همچون پلی استایرن انبساطی کمتر از میزان داخلی تولید می‌شود.[۳]
در نهایت می‌توان گفت که توسعه زنجیره ارزش پروپیلن همچون آکریلونیتریل، سوپرجاذب‌ها و پلی‌کربنات، تولید محصولات ملتهب در بورس‌کالا همچون پلی‌اتیلن ترفتالات و تأمین مواد اولیه میان‌دستی همچون استایرن مونومر باید در اولویت صنعت پتروشیمی قرار بگیرد و این صنعت بدون تعیین سیاست صنعتی، نیازی به توسعه تهاجمی در بخش‌های مختلف همچون زنجیره ارزش متانول ندارد.
پی‌نوشت:
[۱] آمار تولید و فروش محصولات پتروشیمی؛ کتاب سال صنعت پتروشیمی ۱۴۰۰
[۲] گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با عنوان « الگوی توسعه زنجیره ارزش پروپیلن در ایران»
[۳] گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با عنوان « الگوی توسعه زنجیره ارزش بنزن، تولوئن و زایلن‌ها در ایران»
انتهای پیام/ انرژی
