مسیر اقتصاد/ در سال‌های اخیر سیاستگذاری در حوزه نهادهای عمومی غیردولتی در برخی موارد به دلیل عدم شفافیت و فقدان اطلاعات، با مشکلات بسیاری همراه بوده و تلاش قانونگذار در تعیین محدوده مشخصی برای فعالیت نهادهای مذکور، در عمل به موفقیت چندانی دست پیدا نکرده است. در صورتی که دستیابی به اطلاعات درخصوص مالکیت و سهامداری نهادهای عمومی غیردولتی در بازارهای مختلف و شرکت‌های زیرمجموعه فضای سیاستگذاری در حوزه نهادهای مذکور را شفاف و امکان رصد اجرای قانون را فراهم می‌کند. در این راستا سهم نهادهای عمومی غیردولتی و دولت در بازار پالایش نفت مورد بررسی قرار گرفته و سهامداران هرکدام از پالایشگاه‌های بزرگ کشور تعیین شده است.
بیشترین ظرفیت پالایش نفت خام کشور در اختیار دولت است
نهادهای مالک صنعت پالایش نفت کشور شامل دولت، سازمان تامین اجتماعی، سهام عدالت، صندوق بازنشستگی، وظیفه، پس‌انداز و از کار افتادگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام شده، صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا) و هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی هستند که بیشترین ظرفیت پالایش نفت خام کشور در اختیار دولت است.
دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی سهامدار پالایشگاه‌های نفت آبادان، امام خمینی، کرمانشاه و پالایشگاه میعانات گازی خلیج فارس است. دولت مالک ۱۰۰ درصدی پالایشگاه نفت آبادان است که بالاترین ظرفیت اسمی پالایش نفت خام (۳۹۰ هزار بشکه در روز) را در بین ۱۰ شرکت پالایش نفت داراست. همچنین ۱۰۰ درصد واحدهای ممتاز صندوق سرمایه‌گذاری پالایشی یکم در اختیار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی است و بر همین اساس، مدیریت صندوق مذکور کاملا در اختیار دولت است. گفتنی است ۴ درصد سهام پالایشگاه‌های تهران، تبریز، بندرعباس و اصفهان در پورتفوی صندوق پالایشی یکم است.
سازمان تامین اجتماعی از طریق شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تأمین (تاپیکو) و بانک رفاه کارگران به صورت غیرمستقیم، سهامدار شرکت‌های نفت ستاره خلیج فارس، پالایشگاه بندرعباس و پالایشگاه اصفهان است. همچنین شرکت صبا تامین زیرمجموعه سازمان تامین اجتماعی، سهامدار بانک‌های ملت و تجارت است و از این طریق، سهامدار جزء پالایشگاه‌های تبریز و تهران به شمار می‌آید.
پالایشگاه امام خمینی در قالب رَدِ دیون به سازمان تأمین اجتماعی واگذار شده است
گفتنی است سازمان تامین اجتماعی به صورت مستقیم اکثریت سهام دو پالایشگاه لاوان و امام خمینی را در اختیار دارد که سهم سازمان مذکور از پالایش نفت خام در کشور از طریق ۲ پالایشگاه مذکور، بیش از ۱۵۰ هزار بشکه خواهد بود. گفتنی است که پالایشگاه امام خمینی براساس مصوبه سران قوا در سال ۱۴۰۱ و در راستای اجرای قانون بودجه سال ۱۴۰۱، در قالب رَدِ دیون به سازمان تأمین اجتماعی واگذار شد.
براساس مصوبه سال ۱۳۸۶ ستاد مرکزی سهام عدالت، سهام ۹ پالایشگاه به پورتفوی سهام عدالت (شرکت‌های سرمایه‌پذیر) تخصیص پیدا کرد. در مصوبه سال ۱۳۹۶ شورای عالی اجرای سیاست‌های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی، ۳ پالایشگاه نفت کرمانشاه، آبادان و امام خمینی (ره) از پورتفوی سهام عدالت خارج شده و پالایشگاه‌های تهران، تبریز، بندرعباس، اصفهان، لاوان و شیراز در پورتفوی سهام عدالت باقی ماندند.
سهام عدالت در ۶ پالایشگاه کشور، حداقل یک کرسی هیئت مدیره دارد
همانطور که در نمودار زیر مشخص است، سهام عدالت مالک مستقیم ۶۹ درصد سهام پالایشگاه نفت تهران است و از طریق بانک‌ها نیز به صورت غیرمستقیم در پالایشگاه مذکور سهام دارد. به این ترتیب که بانک‌های تجارت، صادرات و ملت به ترتیب ۵، ۵ و ۳ درصد در شرکت پالایش نفت تهران سهامدار هستند و ۴۰ درصد سهام بانک‌های تجارت و صادرات و ۳۰ درصد سهام بانک ملت در اختیار سهام عدالت است و به این ترتیب مجموع سهامداری مستقیم و غیرمستقیم سهام عدالت در پالایش نفت تهران به حدود ۷۴ درصد می‌رسد.
گفتنی است ترکیب هیئت مدیره پالایشگاه مذکور، ۴ نفر نماینده سهام عدالت و یک نفر نماینده دولت (شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی) است. سهام عدالت در پالایشگاه‌های تبریز، بندرعباس و لاوان حدود ۲۰ درصد و در پالایشگاه‌های اصفهان و شیراز ۱۲ درصد سهم دارد. بر این اساس، سهام عدالت در ۶ پالایشگاه کشور، حداقل یک کرسی هیئت مدیره دارد.
۱۳ درصد سرمایه‌گذاری غدیر در اختیار شرکت سرمایه‌گذاری تجاری شستان ساتا
صندوق‌های بازنشستگی و بیمه نیروهای مسلح ذیل سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح قرار می‌گیرند و به ترتیب مالک ۱۸ و ۱۴ درصدی هلدینگ سرمایه‌گذاری غدیر هستند. همچنین شرکت سرمایه‌گذاری تجاری شستان زیرمجموعه ساتا، ۱۳ درصد سرمایه‌گذاری غدیر را در اختیار دارد. هلدینگ سرمایه‌گذاری غدیر مالک ۵۶ درصدی گروه گسترش نفت و گاز پارسیان است که گروه مذکور به ترتیب ۵۰، ۱۵ و ۵۴ درصد پالایشگاه‌های نفت تبریز، بندرعباس و شیراز را در اختیار دارد.
صندوق بازنشستگی، وظیفه، پس‌انداز و ازکارافتادگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام شده به صورت مستقیم و غیرمستقیم مالک برخی از شرکت‌های پالایش نفت است. صندوق مذکور، مالک مستقیم ۲۰ درصد سهام پالایشگاه لاوان و ۱۹ درصد پالایشگاه شیراز است. مالکیت غیرمستقیم صندوق بازنشستگی بانک‌های ادغام شده بر شرکت‌های پالایش نفت از طریق سرمایه‌گذاری غدیر و شرکت توسعه و مدیریت سرمایه صبا صورت می‌گیرد. به این ترتیب که صندوق مذکور مالک ۲۱ درصدی هلدینگ سرمایه‌گذاری غدیر است، هلدینگ مذکور مالک عمده گروه نفت و گاز پارسیان است.
همچنین صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌ها مالک حدود ۶۰ درصد سهام شرکت سرمایه‌گذاری بانک‌های ادغام شده است که ۱۰۰ درصد سهام شرکت توسعه و مدیریت سرمایه صبا را در اختیار دارد. شرکت مذکور مالک ۲.۵ درصد گروه نفت و گاز پارسیان و ۱.۵ درصد سرمایه‌گذاری غدیر است و به این ترتیب به صورت غیرمستقیم نیز سهامدار شرکت‌های پالایش نفت است.
هلدینگ سرمایه‌گذاری غدیر مالک گروه نفت و گاز پارسیان است
صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از طریق شرکت سرمایه‌گذاری اهداف مالک غیرمستقیم شرکت‌های پالایش نفت است. بر اساس نمودار زیر، شرکت سرمایه‌گذار اهداف مالک ۳۳ درصدی نفت ستاره خلیج فارس است که سومین پالایشگاه بزرگ کشور از نظر ظرفیت اسمی است. شرکت سرمایه‌گذاری اهداف به صورت غیرمستقیم نیز سهامدار شرکت‌های پالایش نفت است. شرکت مذکور مالک ۱۰۰ درصدی شرکت پتروشیمی فردا است که ۱۶ درصد پتروشیمی فناوران، ۶۹ درصد نفت سپاهان و ۱۰۰ پالایش نفت جی را در اختیار دارد. نفت سپاهان و پالایش نفت جی، به ترتیب ۳ و ۵ درصد سهام پالایشگاه نفت اصفهان را در اختیار دارند.
شرکت سرمایه‌گذاری اهداف مالک ۷۷ درصد شرکت توسعه مالی مهر آیندگان است که شرکت مذکور، حدود ۵ درصد سرمایه‌گذاری غدیر را داراست. سرمایه‌گذاری غدیر مالک گروه نفت و گاز پارسیان است که مالکیت عمده ۲ پالایشگاه کشور را در اختیار دارد.
تشکیل هیئت امنای صرفه جویی ارزی که به صورت یک نهاد عمومی غیردولتی فعالیت می‌کند، در سال ۱۳۷۸ تصویب شده است. تعداد اعضای هیئت مذکور ۵ نفر است که توسط وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منصوب می‌شوند. هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی مالک ۱۰۰ درصدی شرکت آوای پردیس سلامت است که شرکت مذکور، ۱۵ درصد پالایشگاه نفت اصفهان را در اختیار دارد.
دولت و نهادهای عمومی غیردولتی مالکیت پالایشگاه‌های بزرگ کشور را در اختیار دارند
بررسی ساختار مالکیت نهادهای عمومی غیردولتی و دولت در صنعت پالایشی نشان می‌دهد که نهادهای عمومی غیردولتی به صورت غیرمستقیم و از طریق برخی شرکت‌های سرمایه‌گذاری زیرمجموعه خود، مالکیت پالایشگاه‌های کشور را در اختیار دارند.
دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سازمان تامین اجتماعی از طریق شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تأمین (تاپیکو)، سهام عدالت، سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا) از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری تجاری شستان و غدیر، صندوق بازنشستگی و از کارافتادگی بانک‌های ملی و بانک‌های ادغام شده از طریق شرکت سرمایه‌گذاری غدیر، صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از طریق شرکت سرمایه‌گذاری اهداف و هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی از طریق شرکت آوای پردیس سلامت از بازیگران اصلی بازار پالایش نفت هستند.
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۹۲۷۱
انتهای پیام/ دولت و حکمرانی
