مسیر اقتصاد/ در اوایل قرن بیستم «کمربند سبز شهری» متأثر از اندیشه‌های «ابنزر هاوارد» در کتاب «باغ‌شهرهای فردا» بر سر زبان‌ها افتاد. بعد از آن سیاست کمربند سبز به عنوان ابزاری برای مهار گسترش شهرها از دهه ۱۹۵۰ رواج گسترده‌ای یافته است. از آن زمان تا کنون همواره یک سوال مطرح می‌شود که «آیا کمربندهای سبز شهری باید آزاد شوند یا خیر»؟ می‌توان گفت این یک بحث داغ و چالش برانگیز در سراسر شهرهای دنیاست.
کاهش حمایت عمومی از کمربند سبز در یک بازه ده ساله
کمربند سبز اولین بار در شهر لندن (۱۹۵۵) به تصویب رسید و پس از آن به یکی از رایج‌ترین ابزارهای کنترل رشد شهرها تبدیل شد. از آن زمان تاکنون باوجود تغییرات قابل توجه اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی در انگلستان، سیاست کمربند سبز به عنوان یک سیاست ملی در این کشور بدون تغییر باقی مانده است. البته باید در نظر داشت که حمایت سیاسی بسیار قوی از کمربند سبز در انگلستان وجود دارد به طوری که سه حزب اصلی در بریتانیا در سال ۲۰۱۰ حفاظت از کمربند سبز را در شعارهای انتخاباتی خود گنجانده بودند (حزب محافظه کار؛ حزب کارگر، حزب لیبرال دموکرات). شاید یکی از دلایل این موضوع، پوشش مداوم کمربند سبز در مطبوعات و رسانه‌ها و تبدیل آن به ابزار انتخاباتی برای نمایندگان ملی و محلی باشد.
با این حال، نشانه‌هایی از کاهش حمایت عمومی از کمربند سبز وجود دارد. در سال ۲۰۱۵، در شصتمین سالگرد سیاست‌گذاری کمربند سبز، در یک نظرسنجی از بین کسانی که از آنها پرسیده شد «تا چه حد موافق یا مخالف هستید که زمین‌های کمربند سبز حفظ شود و روی آن ساخت‌وساز اتفاق نیفتد؟»، ۶۴ درصد پاسخ‌دهندگان به شدت با آن موافق بودند. در حالی که در سال ۲۰۰۵، این میزان ۸۴ درصد بوده که نشان دهنده کاهش ۲۰ درصدی حمایت از کمربند سبز در طی یک بازه ده ساله است. در همین راستا مقاله‌ای در روزنامه گاردین (۲۰۱۵)، ناتوانی جوانان در خرید مسکن در شهرهایی مانند لندن را عامل کاهش حمایت از کمربند سبز قلمداد کرد.
وجود ۱۴ کمربند سبز مجزا در انگلستان
یک شایعه رایج در انگلستان این است که کمربندهای سبز در اطراف همه شهرها قرار دارند در حالی که ۱۴ کمربند سبز مجزا در انگلستان تعیین شده که بزرگترین و شناخته شده‌ترین آنها کمربند سبز لندن است که ۴۸۶۰ کیلومترمربع را پوشش می‌دهد. در مقابل، کوچکترین کمربند سبز در انگلستان در اطراف دربی‌شایر قرار دارد و تنها ۷ کیلومترمربع را پوشش می‌دهد. زمین درون کمربند سبز اغلب از مالکان خصوصی خریداری می‌شود. به طور کلی، ۱۳ درصد از انگلستان (۱۶۰۰۰ کیلومتر مربع) به عنوان کمربند سبز طبقه‌بندی می‌شود و مساحت کلیه شهرها در انگلستان نیز حدود ۱۰ درصد از پهنه سرزمین است.
از آغاز کمربند سبز تا کنون آن چیزی که مداوم دستخوش تغییر شده، اهداف کمربند سبز بوده است. در جدول زیر اهداف کمربند سبز از ایده اولیه هاوارد تا چگونگی تغییر سیاست رسمی در انگلستان به طور خلاصه آمده است.
از کمربند سبز تا مناطق محدودیت توسعه ـ کره جنوبی
با الهام از طرح لندن بزرگ، به منظور محدود کردن رشد سئول و سیزده شهر دیگر در کره‌جنوبی کمربندهای سبز بین سال‌های ۱۹۷۱-۷۳ معرفی شدند. در مجموع، ۱۵ کمربند سبز در کره جنوبی ۵.۴ درصد از مساحت این کشور را در سال ۱۹۹۸ پوشش می دادند. در آن زمان کره جنوبی توسط یک رژیم نظامی اداره می شد و مخالفت عمومی با کمربند سبز ممنوع بود. با گذار به دموکراسی از سال ۱۹۸۸، مالکان زمین علیه کمربند سبز دست به اعتراض زدند از همین رو دولت در سال ۱۹۹۹، سیاست مناطق توسعه محدود جدید را اعلام کرد.
بر این اساس مطابق شکل زیر کمربند سبز اطراف هفت شهر برداشته شد (دوایر قرمز). در هشت شهر دیگر، از جمله سئول، کمربندهای سبز از طریق ارزیابی زیست‌محیطی از ۱ تا ۵ درجه‌بندی شد، که برای درجه‌های ۴ و ۵، محدودیت‌های متفاوتی در نظر گرفته شد. به دنبال این تغییرات، برخی از اراضی اطراف شهر سئول از طریق طرح پانزده ساله کلانشهر آزاد شد، اگرچه کماکان مخالفت در رسانه‌ها ادامه داشت.
۶۰ درصد کمربند سبز سئول شامل کوه‌ها و جنگل‌هاست که به شدت توسط شهروندان برای تفریح مورد استفاده قرار می‌گیرد. شش هدف اصلی برای کمربند سبز سئول شامل حذف سکونتگاه‌های غیررسمی حومه شهر، جلوگیری از گسترش شهری، کنترل رشد در داخل کمربند سبز و ترویج رشد برون شهری فراتر از کمربند سبز، کنترل احتکار زمین، حفاظت از زمین‌های کشاورزی و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی است.
به نظر می‌رسد که کمربند سبز، گسترش شهری را در کره جنوبی محدود کرده اما هزینه‌ها و تبعاتی را نیز به همراه داشته است. اولاً تراکم شهری در شهرهای دارای کمربند سبز به طور قابل توجهی افزایش یافته، دوما جهش توسعه رخ داده است به این معنی که توسعه در فراتر از مرزهای کمربند سبز اتفاق افتاده که مغایر با کنترل رشد است. سوما با کمبود مسکن در شهرهای دارای کمربند سبز، افزایش قیمت مسکن در مکان‌های خارج از کمربند سبز و مرز درونی شهر اتفاق افتاده است.
مرز رشد شهری به جای کمربند سبز ـ آمریکا
برخی از کلان‌شهرها در ایالات متحده از نوعی سیاست برای مهار رشد شهری استفاده می‌کنند که مرز رشد شهری[i] یا UGB نامیده می‌شود. UGB خطوطی روی نقشه است که تعیین می‌کند یک منطقه شهری تا چه اندازه می‌تواند گسترش یابد، شبیه به مرز داخلی یک کمربند سبز. تا سال ۱۹۹۹، ۱۰۰ شهر دارای UGB بودند و سه ایالت (اورگان، تنسی و واشنگتن) آنها را اجباری کرده بودند. هنگامی که UGB تعیین شد، فقط زمین‌های داخل آن می‌توانند به کاربری شهری تبدیل شوند.
مثلا UGB شهر پورتلند با مساحت ۹۲۰ کیلومترمربع، در سال ۱۹۷۹ به تصویب رسید و مطابق نقشه زیر تقریباً هر سال گسترش یافته است. این امر تا سال ۲۰۱۴ منجر به افزایش ۱۴ درصدی مساحت تا آن ۱۰۵۰ کیلومترمربع شد. شواهد نشان می‌دهد که در مدیریت رشد شهر پورتلند جمعیت شهرنشین ۵۴ درصد رشد داشته در حالی که مساحت UGB تنها ۱۴ درصد افزایش یافته است.
طبق قانون ایالت اورگان، شهر پورتلند باید در داخل مرز رشد شهری خود برای ۲۰ سال آینده به اندازه کافی زمین داشته باشد. این زمین برای ساخت مسکن، مراکز اشتغال و مناطق خرید برای ساکنان در دسترس است. این بدان معناست که حتی اگر UGB برای دو دهه گسترش نیابد، تمام رشدی که در پورتلند مورد انتظار است می‌تواند در داخل مرز موجود قرار گیرد. با این وجود هر ۶ سال، شورای شهر، پیش‌بینی‌های رشد و روند توسعه را بررسی می‌کند و تصمیم می‌گیرد که آیا مرز UGB را برای برآورده کردن تعهدات ۲۰ ساله خود گسترش دهد یا خیر.
آزادسازی یا تداوم؟فصل مشترک کمربندهای سبز
با مطالعه تجارب مختلف می‌توان نتیجه گرفت که کمربند سبز در بستر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورهای مختلف تعابیر متفاوتی دارد. در پاسخ به سؤال این نوشتار نیز با قاطعیت نمی‌توان گفت که همه کمربندهای سبز شهری آزاد شده‌اند و یا بالعکس. مثلا کمربند سبز لندن در ۶۰ سال گذشته نه تنها آزاد نشده بلکه مساحت آن نیز افزایش پیدا کرده است. در کره‌جنوبی کمربند سبز در ۷ شهر آزاد شده است و در برخی شهرهای آمریکا نیز از نوعی کمربند (UGB) استفاده می‌شوند که انعطاف‌پذیر است و متناسب با رشد جمعیت افزایش پیدا می‌کند. در مجموع در شهرهایی که ایجاد کمربند سبز نارضایتی اجتماعی و اعتراض مالکان را منجر شده است دولت‌ها بر آزادسازی آن اقدام کرده‌اند. اما فصل مشترک کمربند سبز در تجارب مختلف عبارتند از؛
- تغییر مفهوم کمربند سبز از فضای مولد (کشاورزی) و صیانتی صرف به سمت فضای تفریحی و طبیعی
- خرید زمین مالکان خصوصی برای سهولت در کنترل کمربند سبز
- پرهیز از ایجاد کمربند سبز برای همه شهرها در پهنه سرزمین
انتهای پیام/مسکن
