مسیر اقتصاد/ جهش نرخ ارز در سال‌های اخیر از مهمترین دلایل ایجاد بی‌ثباتی در اقتصاد و افزایش قیمت تمام شده محصولات تولیدی بوده است. هرچند مدیریت صحیح متغیرهای پولی و بهبود شرایط خلق پول بانکی می‌تواند تاحدودی به بهبود شرایط تورمی در اقتصاد ایران کمک کند، اما بدون جلوگیری از نوسانات ارزی، تحقق این هدف غیرممکن است. وقوع نوسانات و جهش‌های ارزی نیز از یک سو متاثر از تحریم‌ها و عدم ایجاد مسیرهای رسمی تجارت خارجی با شرکای تجاری است و از سوی دیگر ریشه در خروج سرمایه دارد.
خروج سرمایه سالانه ۱۶ میلیارد دلاری عامل اصلی جهش‌های ارزی است
بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی، تنها در ۹ ماهه سال ۱۴۰۱، خالص حساب سرمایه کشور بیش از ۱۶ میلیارد و ۱۸۲ میلیون دلار منفی بوده است. به این ترتیب در این بازه زمانی به طور خالص بیش از ۱۶ میلیارد دلار ارز از کشور خارج شده است و در ازای آن چیزی به کشور وارد نشده است.
بر اساس جدول فوق در طول ۵ سال ۱۳۹۷ تا پایان نه ماهه ۱۴۰۱، خالص حساب سرمایه ایران منفی ۴۲ میلیارد دلار بوده است. این درحالیست که این میزان خروج سرمایه حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کل صادرات غیرنفتی کشور در این بازه را شامل میشود. این بدان معنی است که خروج سرمایه موجب شده است اقتصاد ایران از منافع حدود ۲۰ از صادرات کالای غیرنفتی بی بهره بماند. نکته دیگر اینکه بر اساس نظر کارشناسان، احتمال اینکه آمار واقعی خروج سرمایه از اقتصاد ایران بیشتر از آمارهای رسمی باشد زیاد است.
خروج سرمایه دلیل مهم جهش‌های ارزی
یکی از دلایل اصلی جهش‌های ارزی، روند گسترده خروج سرمایه از کشور است که اثرات آن در مواردی همچون خرید گسترده ملک در کشورهای همسایه از سوی ایرانیان نمایان است. بر اساس آمارهای کشور ترکیه، در حال حاضر شهروندان ایرانی، بعد از کشور روسیه و بالاتر از عراق، بیشترین خرید خانه را در این کشور به خود اختصاص داده‌اند. شرایط در دیگر کشورهای همسایه و منطقه ازجمله گرجستان و ارمنستان نیز تقریبا مشابه است و سالانه بخش زیادی از حاصل کار و تلاش مردم ایران، در قالب خروج سرمایه به کشورهای متعددی ازجمله در اروپا، آمریکا و کانادا سرازیر میشود.
آزادی خروج سرمایه موجب میشود تقاضای ارز از میزان عرضه آن پیشی بگیرد و منابع ارزی ایران که در اثر تحریم‌ها محدود شده است، کفاف تامین تقاضا را ندهد.
خروج سرمایه چگونه تعادل بازار ارز را برهم می‌زند؟
برای خروج سرمایه افراد باید بتوانند ریال خود در داخل کشور را به منابع ارزی قابل استفاده در خارج از کشور تبدیل نمایند و این به معنی افزایش تقاضای ارز است. در شرایط عادی اقتصادی عرضه ارز از طریق صادرکنندگان انجام میشود و تقاضای ارز نیز به طور عمده به واردکنندگان اختصاص دارد. در این شرایط چنانچه صادرات و واردات کشور تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشته باشد، بازار ارز نیز با تلاطم و نوسان مواجه نمی‌گردد. اما چنانچه افرادی به طور گسترده امکان خروج سرمایه و ارز از کشور را داشته باشند و برای آن اقدام کنند، تعادل عرضه و تقاضا در بازار ارز برهم می‌خورد و میزان عرضه ارز از سوی صادرکنندگان، توان پاسخگویی به تقاضای افزایش یافته را نخواهد داشت؛ نتیجه این روند نیز چیزی جز افزایش نرخ ارز در بازار نیست.
در کشورهای پیشرفته به طور کلی این امکان برای شهروندان فراهم نیست که بتوانند با پرداخت پول ملی کشورشان، دارایی‌شان را در قالب ارز دیگر کشورها، از اقتصاد خارج کنند و به کشور دیگری منتقل کنند و صرفا مجرمان و شبکه‌های قاچاق و پولشویی با دور زدن قوانین و ساختارهای رسمی اقدام به چنین کاری می‌کنند، اما در ایران هر شهروند عادی می‌تواند به سادگی به شبکه صرافی‌های رسمی مراجعه کند و با پرداخت ریال، دارایی‌های خود را در قالب ارزهای مختلف و متنوع، به دیگر کشورها منتقل کند.
کنترل جریان سرمایه مهمترین اقدام یک کشور تحت تحریم
به طور خاص برای ایران که بیش از یک دهه است با تحریم‌های مالی و بانکی آمریکا مواجه است و مهمترین اثر این تحریم‌ها کاهش منابع ارزی ایران و محدود ساختن دسترسی به این منابع است، کنترل جریان سرمایه از اولویت بیشتری برخوردار است.
در واقع از آنجا که تحریم‌ها منابع ارزی و دسترسی به آن را محدود کرده، انتظار می‌رود با جلوگیری از خروج سرمایه و هزینه دار کردن آن، دست کم تا جای ممکن از افزایش تقاضای ارز در داخل جلوگیری به عمل آید. چنین اقدامی برای هر کشور تحت تحریمی ضروری است و انتظار می‌رود در ایران نیز چنین اقدامی در اولویت قرار بگیرد.
انتهای پیام/ پول و بانک
