به گزارش مسیر اقتصاد بعد از بحران کرونا و جنگ روسیه و اوکراین مفهوم تاب‌آوری در برابر بحران‌های جهانی مطرح شد و توجه به تولید داخل اهمیت فزاینده‌ای یافت و کشورهای جهان به منظور تامین امنیت غذایی اولویت را تولید محصولات اساسی در داخل خاک خود و حمایت از کشاورزی قرار دادند.
محصولات اساسی اصلی‌ترین تامین‌کننده مواد مغذی جمعیت هر کشوری است. از بین محصولات اساسی گندم، جو، ذرت دانه‌ای، کلزا و سویا به خاطر تامین اکثر مواد مغذی مورد نیاز انسان از قبیل کربوهیدارت‌ها، پروتئین‌ها، چربی‌ها و ویتامین‌ها در اولویت قرار گرفته‌اند و به عنوان محصولات اساسی منتخب در این گزارش نام برده شده‌اند.
در این مطلب به بررسی وضعیت تولید و تجارت محصولات اساسی منتخب در ایران و ۴ کشور منتخب چین، هند، روسیه و ترکیه پرداخته می‌شود و سپس به خلاصه‌ای از نوع سیاست‌هایی که کشورهای منتخب در سال‌های اخیر برای رشد تولید بازار محور اتخاذ کرده‌اند اشاره می‌شود.
ایران و کشورهای منتخب در مجموع ۴۵ درصد از گندم جهان در سال ۲۰۲۱ را تولید کردند
همانند ایران تولید گندم در کشورهای منتخب نیز بیشترین تولید را بین سایر محصولات اساسی دارد و در مجموع ایران و کشورهای منتخب حدود ۳۵۶ میلیون تن گندم در ۹۷ میلیون هکتار از زمین‌های سطح زیر کشت خود تولید می‌کنند، که نشان می‌دهد متوسط بهره‌وری در این ۵ کشور ۳.۷ تن در هر هکتار است.
در سایر مواد غذایی اساسی کشور های منتخب وضعیت متفاوتی در تولید و سطح زیرکشت دارند به عنوان مثال در کشور چین سطح زیر کشت ذرت دانه‌ای بیشتر از سایر محصولات اساسی منتخب است و توجه ویژه‌تری به کشت این محصول داشته‌اند.
چین واردکننده بزرگ دانه‌های روغنی است
در دو سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ صادرات گندم روسیه روند افزایشی داشته است؛ صادرات دانه‌های کلزا توسط هند با وجود کاهش صادرات در سال ۲۰۲۱ قابل توجه است و هند را از بزرگ‌ترین صادرکنندگان این دانه روغنی قرار می‌دهد.
چین و ترکیه سهم بزرگی در صادرات محصولات منتخب ندارند، چین با وجود تولید و سطح زیرکشت بالا در بین کشورهای منتخب به دلیل جمعیت زیاد، واردکننده حدود ۱۰۰ میلیون تن دانه سویا و ۳۰ میلیون تن ذرت دانه‌ای است. در عوض چین سعی کرده است ضریب خودکفایی گندم و جو را افزایش دهد و از این دو محصول کمتر وارد کند.
سیاست‌های غیرقیمتی حمایت از کشاورزی راهکار افزایش امنیت غذایی
در کشورهای در حال توسعه افـزايش رشـد جمعيت قبل از هرچيز موجب افزايش تقاضا براي مواد غـذايی مـی‌شـود و از سوی ديگر افزايش درآمد به دليل كشش درآمدی نسبتاً زياد مواد غذايی بخصوص در كشورهای در حال توسعه به طور مستقيم مصرف و تقاضا را بالا می‌برد.
اثر توأم اين دو متغير اساسی توسـعه را بـا دوگانگی مواجه می‌سازد و چنانچه بخش كشاورزی به صورت فزاينده قادر بـه توليـد غذای مورد نياز شود، منابع كمياب توليد می‌توانند در جهت توسعه زيرساخت‌ها به كـار روند. از طرف ديگر چنانچه كشـاورزی نتوانـد ايـن وظيفه اصلی را ايفا كند، منابع كمياب به ويژه ارز، صـرف واردات مـواد غـذايی اساسـی می‌شود و در اين صورت روند توسعه به كندی می‌گرايد.
بنابراین دخالت دولت‌ها در بخش كشاورزی به دليل تأمين امنيت غـذايی امری اجتنـاب ناپـذير اسـت. اينكه حمايت چيست و چگونه بايد اعمال شود بايد به طـور تخصصی در هر كشوری بررسی و سپس اعمال گردد. اگر سياست‌های حمايتی به طـور دقيق برنامه‌ريزی نشوند و گروههای هدف دقيقاً مشخص نباشند دارای پيامدهای منفـی گسترده‌ای خواهد بود كه دامنه آن از كاهش كيفيت و افزايش ضايعات گرفته تا تأثير بـر متغيرهای عمده و كلان اقتصاد چون كسری بودجه و افزايش تـورم ادامـه مـی‌يابـد كـه تأثير آن بر گروههای كم درآمد جامعه بيشتر از ساير اقشار خواهد بود.
در چند دهه اخیر كشورهای منتخب و سایر کشورهای جهان در راستای پيوستن به سازمان تجارت جهانی و الزامات آن اقـدامات زيادی بـرای اجـرای درسـت سياسـت‌هـا در پـيش گرفتـه‌انـد مثـل اصـلاحات اداری، واقعی‌سازی سياست‌ها و تدوين چارچوب سياستی چندساله. اين كشورها حمايت‌های خود را بـه سـمت حمايـت‌هـای غيرقيمتـی يـا پرداخـت‌هـای بودجه‌ای كه تحريفی در قيمت بازار و تجارت ايجاد نمی‌كنند برده‌اند تا هم بـا الزامـات كاهشی سازمان تجارت جهانی هم گام باشند و هم به حمايت بخـش كشـاورزی خـود ادامه دهند.
پرداخت‌های بیمه‌ای راهکار ترکیه برای حمایت از تولید محصولات اساسی کشاورزی
سیستم حمایتی کشاورزی در ترکیه تحت عنوان حوضه های کشاورزی شکل گرفته برای افزایش، حمایت، سازماندهی، تخصصی کردن و یکپارچه‌سازی در مناطق کشاورزی ترکیه اجرا شد در این سیستم حمایتی حق بیمه بر اساس الگوی کشت هر منطقه پرداخت می‌شود، محصول گندم در همه حوضه‌های کشاورزی بیمه می‌شود و ریسک درآمدی کشاورزان را کاهش می‌دهد.
در این سیاست با ابزار بیمه بر انتخاب کشاورز در هر حوضه کشاورزی تاثیر گذاشته‌اند به این صورت که ریسک کاشت محصولاتی که تحت پوشش بیمه در آن مناطق نیستند را افزایش داده است و در عوض کشاورزان را ترغیب به کشت محصولات اساسی که برای هر حوضه کشاورزی مشخص شده است کرده‌اند.[۱]
پی‌نوشت:
[۱] گزارش سایت رسمی فائو(fao.org)
انتهای پیام/ کشاورزی
