مسیر اقتصاد/ در حال حاضر فرآورده‌های سنگین نفتی در ایران حدود ۳۰ درصد از محصولات پالایشی را تشکیل می‌دهند. این فرآورده‌ها که بیش‌تر شامل نفت کوره هستند، از ته مانده تقطیر نفت خام در برج‌های تقطیر اتمسفریک، تقطیر در خلاء و واحد کاهش گرانروی به دست می‌آیند. بیش‌تر مصرف این فرآورده‌های سنگین در نیروگاه‌ها و سوخت کشتی است که با توسعه میادین و خطوط لوله سراسری گاز در کشور، مصارف نیروگاهی تا حد زیادی با گاز طبیعی جایگزین شده است. البته مصرف نفت کوره در دنیا هم به علت تغییر الگوی مصرف، از سال ۲۰۰۰ تا کنون ۴۰ درصد کاهش یافته است. از طرفی با اعمال استاندارد جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی[۱] از سال ۲۰۲۰، پیش‌بینی می‌شود که سهم نفت کوره از سوخت کشتی‌ها از ۸۰ درصد به ۳۰ درصد کاهش یابد.
تغییر «الگوی پالایش نفت» ناشی از افزایش تقاضا برای فرآورده‌های سبک
در اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ در اثر افزایش تقاضا برای فرآورده‌های سبک مانند بنزین، سوخت دیزل و کاهش مصرف فرآورده‌های سنگین نفتی، الگوی پالایش نفت جهان دستخوش تغییرات عمده‌ای شد. این تغییرات با بهبود کیفیت فرآورده‌ها، به ویژه افزایش عدد اکتان بنزین‌ها و عدد ستان سوخت‌های دیزلی همراه بود.
سنگین بودن نفت خام ایران، موجب شده پالایشگاه‌های کشور دو برابر پالایشگاه‌های جهان، ته‌مانده سنگین تولید کنند. بر اساس نمودار‌های زیر ته‌مانده سنگین پالایشگاه‌های ایران و جهان به ترتیب ۲۲.۹۰ و ۱۰.۳۰ درصد است که نشان از تولید دو برابری محصولات سنگین پالایشگاهی کشور نسبت به جهان است.
پایین بودن سودآوری صنعت پالایش کشور یکی از نتایج مهم تولید فرآورده‌های سنگین است. بر اساس آمار[۲] بیش‌ترین سهم تولید برش‌های سنگین مربوط به پالایشگاه‌های آبادان و بندرعباس در حدود ۳۵.۷ و ۲۲.۶ درصد و کمترین مربوط به پالایشگاه‌های تهران و اراک با درصد‌های ۱۶.۴ و ۱۴.۲ است.
بنابراین توجه به تولید محصولات سبک‌تر، باکیفیت‌تر و با ارزش‌‌‌افزوده بیش‌تر ضرورت و اهمیت دارد و به همین دلیل باید در کنار اجرای طرح‌های آپگریدینگ به طرح‌های پالایشگاهی با ضریب پیچیدگی بالا با هدف تولید محصولات سبک‌تر و الفینی و همچنین کاهش ته‌مانده تقطیر نیز توجه کرد.
ضرورت کاهش تولید محصولات سنگین پالایشگاهی از نگاه برنامه هفتم توسعه
مقایسه سبد خوراک محصولات پالایشی بین سال‌های ۹۶ تا ۹۹ نشان می‌دهد علی‌رغم وجود قوانین و مقرراتی همچون ماده ۵۹ قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی مصوب ۱۳۸۹، همچنان سهم فرآورده‌های سنگین از جمله نفت کوره در حدود ۲۳ درصد از سبد محصولات پالایشی ثابت مانده است.
ماده ۴۵ برنامه هفتم توسعه، اشاره می‌کند که «دولت مکلف است در راستای افزایش کیفیت فرآورده‌های نفتی و تطابق با استاندارد‌ها و الزامات قانونی داخلی و بین‌المللی، سازوکار‌های مورد نیاز برای ارتقای کیفی فرآورده‌های تولیدی و کاهش تولید فرآورده‌های سنگین را به نحوی تدوین نماید که تا پایان برنامه، ترکیب و کیفیت فرآورده‌های نفتی تولید شده توسط شرکت‌های پالایش نفت از استانداردهای لازم برخوردار باشد». همچنین بر اساس ماده ۴۲ این برنامه، نسبت تولید نفت کوره به کل تولید محصولات پالایشگاهی تا پایان سال ۱۴۰۶، ۱۲.۹ درصد هدف‌گذاری شده است.
بنابراین ضروری است که با ایجاد سازوکار‌هایی همچون جریمه از طریق کاهش تخفیف ۵ درصد خوراک و عوارض محیط زیستی برای پالایشگاه‌ها، به سمت کاهش فرآورده‌های سنگین در سبد محصولات پالایشی حرکت کرد.
پی‌نوشت:
[۱] International Maritime Organization (IMO)
[۲] ملالی، احمد رضا، بررسی وضعیت فعلی و بهبود صنعت پالایش ایران، صنعت پالایش ایران، تیر ۱۴۰۱
انتهای پیام/ انرژی
