مسیر اقتصاد/ یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد در اقتصاد کشورها جهت تامین مالی دولت، اسناد خزانه است. اگرچه کاربرد اصلی این ابزار، تامین نقدینگی مورد نیاز دولت ها بر مبنای قرض از مردم است، اما به جهت برخی ویژگی های خاص مربوط به این اوراق، کاربردهای دیگری نیز میتوان برای آن متصور بود که در ادامه به آن اشاره می شود.
شیوه انتشار این اوراق در ایالات متحده آمریکا به عنوان دارنده بزرگترین بازار بدهی در سطح جهان، بدین گونه است که این اوراق نسبت به مبلغ اسمی آنها به تنزیل فروخته شده و دارنده اوراق از محل اختلاف مبلغ اسمی و مبلغ خرید منتفع می گردد؛ سررسید اوراق عموماً کمتر از یک سال بوده و سود اوراق معاف از مالیات می باشد.
هدف دولت از این استقراض غالباً جبران کسری بودجه کوتاه مدت و موقت بوده و نقدشوندگی و نرخ این اوراق بستگی به اعتبار دولت در نزد سرمایه گذاران دارد. از این جهت باتوجه به وجود رابطه معکوس نرخ بهره و قیمت این اوراق، هر چه اعتبار دولت در بازار بیشتر و رتبه اعتباری اوراق توسط موسسات اعتبارسنجی بالاتر ارزیابی شود، دولت میتواند با هزینه کمتر اقدام به جذب نقدینگی بیشتری نماید.
از دیگر کاربردهای این اوراق میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
- مدیریت و پوشش ریسک توسط سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی: اوراق خزانه به واسطه ریسک نکول کمی که دارند، توسط بسیاری از سرمایه گذاران جهت متنوع سازی پرتفوی خود و پوشش ریسک سایر ابزارهای ریسکی نظیر سهام و مشتقات مورد استفاده قرار می گیرند.
- مدیریت متغیرهای پولی توسط نهادهای نظارتی مانند بانک مرکزی: نقدشوندگی و محبوبیت این اوراق در نزد سرمایه گذاران، این امکان را برای بانک مرکزی فراهم می آورد تا با خرید و فروش این اوراق در بازار، اقدام به اعمال سیاستهای انبساطی و انقباضی برای تنظیم برخی متغیرهای پولی نظیر حجم نقدینگی، نرخ بهره و … نماید.
- فراهم آوردن فرصت سرمایه گذاری کوتاه مدت بدون ریسک: باتوجه به ماهیت این اوراق، سرمایه گذاران ریسک گریزی که عمده بازار را تشکیل می دهند، قادر خواهند بود بواسطه سرمایه گذاری در این اوراق، ضمن حفظ ارزش پول خود در برابر تورم، از درآمد قابل حصولی در کمتر از یک سال نیز منتفع گردند.
- افزایش انضباط مالی دولت: باتوجه به اینکه طرف سرمایه گذار در اوراق بدهی دولتی، مردم و سرمایه گذاران بخش خصوصی است، دولت برای اینکه هزینه ی تامین مالی خود را در دفعات بعدی کاهش دهد، باید حداکثر سعی خود را در تنظیم درآمد و مخارج و پرهیز از نکول اوراق انجام داده تا رتبه اعتباری اوراق که به پشتوانه اعتبار دولت تعیین می شود، کاهش پیدا نکرده و بتواند تامین مالی کم هزینه ای را انجام دهد.
- کاهش وابستگی به استقراض از بانک مرکزی: در کشورهایی که بانک مرکزی از دولت مستقل نبوده و سیاستهای پولی در سایه ی سیاستهای مالی دولت تنظیم می شوند، انتشار اوراق خزانه راهکاری برای کاهش این وابستگی به شمار می آید.
با این وجود اگرچه کارکرد اسناد خزانه متعارف میتواند نقش بسزایی در تامین مالی و جبران کسری بودجه دولت بازی کند، اما از آنجا که این اوراق بر مبنای عقد قرض انجام می شود، زیاده ای که صاحبان اوراق از محل خرید نسبت به کسر بدست می آورند مصداق ربا شناخته شده، امکان بکارگیری این ابزار به شیوه متعارف در اقتصاد اسلامی میسر نیست.
در یادداشت بعدی به تعریف و کاربردهای اسناد خزانه اسلامی پرداخته خواهد شد.
