۳ عامل گرانی حمل بار جاده‌ای در ایران

مسیر اقتصاد/ گرانی حمل بار جاده‌ای در ایران، بر خلاف وجود زیرساخت‌های قابل قبول و ارائه سوخت یارانه‌ای، حاکی از ساختار معیوب نظام حمل بار است. این ساختار ناکارآمد علاوه بر تحمیل هزینه عدم بهره‌وری به مردم، فرصت تولید و صادرات بسیاری از کالاها را از بین می‌برد که محاسبه آن به سادگی امکان پذیر نیست.

اثر ساختار بازار حمل و نقل در افزایش قیمت حمل کالا

تصور عمومی آن است که افزایش عرضه در هر بازاری، به کاهش قیمت منجر خواهد شد. اما در بازار حمل و نقل ایران به دلیل ساختار متفاوت و استقرار نظام اعلام بار که وظیفه توزیع یکسان بار بین کل ناوگان را بر عهده دارد، مازاد ناوگان، به افزایش قیمت منجر شده است. زیرا از طرفی بار توزیع شده بین ناوگان بسیار کمتر از ظرفیت حمل آن در طول سال است و از طرفی نرخ کرایه حمل بار که توسط سازمان راهداری تعیین می‌شود، باید قابلیت جبران هزینه‌های ناوگان و جلب رضایت کامیون‌داران را داشته باشد.

بدین ترتیب به دلیل ساختار بازار حمل و نقل و اختلال تقاطع بین عرضه و تقاضا، تنها بر نرخ کرایه که از سوی سازمان راهداری بر اساس فرمول تن-کیلومتر تعیین می‌شود، افزوده خواهد شد.

گرانی عوامل تولید در بخش حمل بار

دومین عاملی که در خصوص بالا بودن هزینه‌ حمل بار جاده‌ای در ایران می‌توان متصور بود، بالا بودن قیمت عوامل تولید است. عوامل تولید خدمات حمل بار جاده‌ای عبارتند از ناوگان به عنوان سرمایه، گازوئیل و راننده به عنوان نیروی انسانی که در حالت مطلوب باید توسط شرکت حمل و نقل به کار گرفته و به متقاضیان حمل بار ارائه شوند.

بررسی قیمت عوامل مذکور نشان می‌دهد به غیر از قیمت گازوئیل که به صورت یارانه‌ای با نرخ لیتری ۳۰۰ تومان عرضه می‌شود، سایر عوامل با قیمتی گران عرضه می‌شود. شرکت‌های حمل و نقل نیز در وضعیت فعلی عمدتا بجای مدیریت و برنامه‌ریزی حمل و نقل، صرفا نقش یک بازاریاب را داشته و به واسطه رانت امتیاز صدور بارنامه، تنها بر هزینه‌های حمل بار افزوده‌اند.

پایین بودن بهره‌وری کل، مهم‌ترین عامل گرانی حمل بار در ایران

سومین و مهمترین عامل گرانی حمل و نقل در ایران، پایین بودن بهره‌وری است. بهره‌وری نظام حمل و نقل، برآیندی از بهره‌وری تک تک عوامل تولید است که با وزن‌دهی به هر‌کدام از عوامل بر اساس ارزش آنها محاسبه می‌شود. یکی از مهمترین شاخص‌های بهره‌وری که همبستگی مثبت با بهره‌وری همه عوامل تولید دارد، درصد سفرهای خالی ناوگان است.

بنا بر داده‌های طرح مبدا-مقصد سازمان راهداری، این شاخص در ایران برابر ۵۰ درصد است[۱] و به ازای هر ۲۲۰ کیلومتر جابجایی ناوگان، تنها به میزان ۱۰۰ کیلومتر، بار جابجا می‌شود[۲]. در حالی که در اتحادیه اروپا تنها ۲۰ درصد از سفر ناوگان به صورت خالی انجام می‌شود.[۳]

موارد مذکور از مهمترین عوامل گرانی حمل و نقل بار جاده‌ای در ایران است که باعث دو برابر شدن سهم هزینه حمل کالا از قیمت مصرف کننده در ایران در مقایسه با کشورهای صنعتی شده است.

پینوشت:

[۱] گزارش «بررسی و تدوین راهکارهاي اجرایی افزایش بهرهوري در حملونقل داخلی کالا از طریق افزایش سهم شرکتهاي حملونقل در مدیریت ناوگان» دانشگاه فردوسی مشهد و اداره کل حمل‌ونقل و پایانه‌هاي خراسان رضوي

[۲] حدیث حسابی، گزارش فراتحليل (۱) حمل و نقل جاده‌ای، مرکز پژوهش‌های مجلس،۱۳۹۸

[۳] European Union, Eurostat, road transport performed by empty vehicles by type of operation,2020

انتهای پیام/حمل و نقل