مسیر اقتصاد/ پس از چندین ماه مذاکره و رفت‌وآمد هیأت‌های ایرانی و روسی، سرانجام بانک مرکزی ایران اعلام کرد که یکی از سلسله اقدامات تحریم‌ناپذیر این نهاد در تعامل با کشور روسیه انجام شد و سامانه‌های پیام‌رسان مالی دو کشور (سپام ایران و SPFS روسیه) به یکدیگر متصل شدند.
امکان رد و بدل شدن پیام بین بانک‌های ایرانی با بیش از ۱۰۰ بانک خارجی
بعد از امضای قرارداد اتصال سامانه‌های پیام‌رسان مالی بین ایران و روسیه، معاونت امور بین‌الملل بانک مرکزی ایران اعلام کرد: «سال گذشته سند اقدام مشترک بین بانک‌های مرکزی ایران و روسیه به امضاء رسید و امروز اولین اقدام از این سند عملیاتی شد. با امضای این قرارداد سامانه‌های پیام‌رسان مالی دو کشور به هم متصل شده و این امکان فراهم می‌شود که بانک‌های عضو سامانه پیام‌رسان مالی بومی ایران (سپام)، با همه بانک‌های کشور روسیه، تبادل پیام‌های استاندارد بانکی داشته باشند.»
بر این اساس همه بانک‌های ایرانی خارج از کشور و همچنین تمام بانک‌های خارجی متصل به پیام‌رسان مالی روسیه که شامل ۱۰۶ بانک غیر از بانک‌های روسی در ۱۳ کشور جهان است، امکان تعامل با بانک‌های ایرانی در قالب رد و بدل کردن پیام بانکی را می‌یابند.
گفتنی است در سال ۱۳۹۸ رئیس وقت بانک مرکزی از برقراری ارتباط بانکی بین ایران و روسیه به وسیله پیام‌رسان مالی سپام خبر داد اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۸ صرفاً یک بانک تک شعبه‌ای روسی به پیام‌رسان مالی سپام ایران متصل شده و عملیاتی شدن این ارتباط نیز در سال ۱۴۰۰ محقق شد. این درحالی است که براساس همکاری جدید ایران و روسیه، عملاً دو پیام‌رسان مالی ایران و روسیه به یکدیگر متصل شده و بنابراین از طریق یک بستر نرم‌افزاری واسط، همه بانک‌های عضو سپام و همه بانک‌های عضو سامانه SPFS روسیه می‌توانند به صورت متقابل با یکدیگر پیام ردوبدل کنند.
پیام‌رسان مالی یکی از زیرساخت‌های پرداخت بین‌الملل
به طور کلی هر پرداخت بین‌المللی نیازمند سه زیرساخت اصلی است:
- روابط کارگزاری بانکی
- بستر تبادلات بانکی (سازوکار تسویه و پایاپای)
- پیام‌رسانی مالی
در صورت وجود سه زیرساخت مذکور امکان تعاملات بانکی بین‌الملل به طور کامل فراهم خواهد شد. از بین زیرساخت‌های یادشده انعقاد قرارداد کارگزاری سهم مهم‌تری دارد؛ چرا که با وجود برقراری روابط کارگزاری بانکی و فراهم‌شدن زمینه ارائه خدماتی مانند افتتاح حساب بانکی، واریز و برداشت از این حساب، گشایش اعتبار اسنادی، استفاده از حواله بانکی و مواردی از این قبیل، استفاده از بستر تبادلات بانکی و پیام‌رسانی مالی معنا می‌یابد و دارای کارکرد عملیاتی خواهد بود.
اگرچه بدون استفاده از پیام‌رسان مالی نیز امکان وجود تعاملات بانکی حتی در سطح بین‌الملل با استفاده از روش‌های متعارف مانند تلگراف، ایمیل‌های رمزنگاری شده و غیره وجود دارد[۱] اما در سال‌های اخیر استفاده از این ابزار به منظور افزایش سرعت و کاهش هزینه انتقال پیام، پیروی همه بانک‌های عضو از یک استاندارد یکسان و تعریف شده و همچنین قابلیت استناد به این پیام در دعاوی حقوقی در صورت بروز مشکل، اجتناب‌ناپذیر شده است.
با این حال بعد از افشاء شدن جاسوسی از سوئیفت توسط آمریکا، کشورهای مستقل جهان شروع به تحریم و کاهش استفاده از آن و راه‌اندازی بستر جدید پیام‌رسانی مالی بومی کردند؛ تجربه‌های موفق در این زمینه سامانه‌های پیام‌رسانی مالی CIPS چین (با عضویت ۸۰۷ نهاد مالی غیرچینی) و SPFS روسیه (با عضویت ۱۰۶ نهاد مالی غیرروسی) هستند که در حال حاضر کشورهای زیادی در دنیا بدون نگرانی از جاسوسی و سوءاستفاده از تراکنش‌های مالی خود، از آن استفاده می‌کنند.
سامانه پیام‌رسانی مالی سپام ایران نیز با هدف اتصال شبکه بانکی داخل کشور به یک پیام‌رسان بومی و با استقلال کامل از سوئیفت، تجربه داخلی موفقی بود و نقش مهمی در ارائه خدمات بانکداری الکترونیک با سرعت بالا و هزینه پایین داشته است.
اتصال سامانه‌های پیام‌رسان مالی به تنهایی کافی نیست
تجربه یک دهه گذشته نشان می‌دهد معضل اصلی نظام بانکی ایران در دوره تحریم، عدم تمایل بانک‌های خارجی به انعقاد قرارداد کارگزاری به عنوان پایه و اساس هرگونه تعامل بانکی بوده و بانک‌هایی که حاضر به پذیرش این ریسک شده‌اند، حتی بدون وجود دو زیرساخت دیگر (بستر تبادلات بانکی و پیام‌رسان مالی) توانسته‌اند ارتباط بانکی با بانک‌های ایرانی برقرار کرده و تعامل مثبتی در این زمینه شکل بگیرد.
بنابراین اگرچه اقدام بانک مرکزی در خصوص اتصال پیام‌رسان‌های بانکی ملی دو کشور ایران و روسیه، امری مثبت و روبه جلو و البته بی‌سابقه محسوب می‌شود و یک تابوشکنی از سوئیفت است، اما این نکته نیز باید مورد توجه قرار گیرد که تعامل بانکی ایران با سایر بانک‌هایی که عضو سامانه پیام‌رسان مالی سپام ایران و SPFS روسیه هستند، به روابط کارگزاری بانکی نیز نیازمند است. ضمن اینکه معضل اصلی روابط بانکی ایران و روسیه در حال حاضر کمبود منابع ارزی ایران در کشور روسیه است که برای رفع آن باید از ظرفیت‌هایی مانند افزایش صادرات کالا، جذب گردشگران روس و صادرات خدمات فنی مهندسی استفاده کرد.
در همین راستا پیشنهاد می‌شود بانک مرکزی ایران با شناسایی بانک‌های خارجی که عضو سامانه‌های مزبور بوده و وابستگی زیادی به سیستم مالی جهان (تحت سلطه آمریکا) ندارند، مذاکرات و اقدامات لازم در خصوص انعقاد قرارداد کارگزاری به منظور بهره‌برداری بیشتر از فرصت پیش‌آمده را فراهم نماید. برقراری رابطه کارگزاری مستقل بین بانک‌های ایرانی و بانک‌های خارجی عضو این سامانه، زمینه افزایش سازوکارهای رسمی پرداخت بین‌الملل را فراهم خواهد کرد.
پی‌نوشت:
[۱] پیام‌رسانی مالی بانک‌های ایرانی با اغلب بانک‌های خارجی در دوره تحریم، با استفاده از روش‌های سنتی انجام می‌شد.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
