مسیر اقتصاد/ در شرایطی که بازار ارز در اقتصاد ایران با التهابات زیادی همراه شده، شناخت نرخ‌هایی که اکنون در این بازار وجود دارد، یکی از الزامات سیاستگذاری در این حوزه است. نکته قابل تامل اینکه هرکدام از نرخ‌های موجود به دلایلی ایجاد شده‌اند و این تصور که میتوان تمامی آن‌ها را حذف کرد و سیاست ارز تک نرخی را حاکم کرد، با شرایط فعلی اقتصاد ایران همخوانی ندارد.
در بازار ارز ایران چند نرخ رسمی و غیر رسمی وجود دارد؟
در ادامه ۶ نرخ اصلی که اکنون در بازار ارز ایران وجود دارد توضیح داده شده است.
نرخ سامانه سنا: این نرخ، میانگین نرخ معامله اسکناس توسط صرافی‌های دارای مجوز از سوی بانک مرکزی ذیل مصارف سرفصل‌های ۱ تا ۲۳ ارز خدماتی است که در صرافی‌های ذیل بازار متشکل ارزی معامله می‌شود. این نرخ در «سامانه سنا» ثبت و اعلام می‌شود.
نرخ تسعیر بانک‌ها و مؤسسات مالی: این نرخ که در پایان هرسال توسط بانک مرکزی تعیین و اعلام می‌شود، به‌منظور تسعیر دارایی‌های خارجی بانک‌ها و تنظیم صورت‌های مالی سالیانه استفاده می‌شود و به طور معمول ۲۰ درصد کمتر از نرخ رسمی ارز در سامانه سناست.
نرخ سامانه نیما: سامانه نیما از سال ۱۳۹۷ به‌منظور تسهیل معاملات حواله ارزی میان صادرکنندگان غیرنفتی و واردکنندگان ایجاد شد. نرخ این سامانه به دلیل محدودیت‌های نرخ‌گذاری و حجم بالای عرضه ارز توسط صادرکنندگان کلان، کمتر از نرخ بازار غیررسمی است و به دلیل تفاوت میان نرخ حواله و اسکناس، این نرخ حدود ۱۰ درصد کمتر از نرخ سامانه سناست.
نرخ سامانه معاملات الکترونیکی ارز (ETS): سامانه معاملات الکترونیکی ارز در سال ۱۳۹۹ به‌منظور تعمیق معاملات ارزی در بازار بین‌بانکی ارز، افزایش کارایی و سرعت تأمین مالی و ایجاد ثبات در بازار ارز ایجاد شد. این سامانه که «رویترز داخلی» نیز نامیده شده است، به بستری برای تأمین کسری منابع ارزی بانک‌ها و مدیریت بازار ارز بین‌بانکی تبدیل شده است.[۱] نرخ این سامانه که اندکی کمتر از نرخ سامانه نیماست، از سال ۱۴۰۱ و به دنبال هدفمندی یارانه کالاهای اساسی، مبنای تأمین ارز واردات کالاهای مذکور قرار گرفته است.
نرخ معاملات توافقی اسکناس: در خردادماه ۱۴۰۱، بانک مرکزی مجوز خرید ارز صادرکنندگان (به شکل اسکناس) توسط صرافی‌ها به نرخ توافقی و فروش آن به متقاضیان حقیقی ذیل سرفصل ۲۴ ارز خدماتی را صادر کرد. بر این اساس، نرخ توافقی که بالاتر از نرخ سامانه سنا و پایین‌تر از نرخ بازار غیررسمی است، شکل گرفت. برخلاف نرخ سامانه سنا که یک نرخ در کلیه صرافی‌ها اعلام می‌شود، نرخ توافقی ارز به‌صورت رقابتی شکل می‌گیرد و می‌تواند در هر صرافی متفاوت باشد. اما تفاوت چندانی با نرخ واحد اعلامی ندارد.
نرخ بازار غیررسمی: نرخ‌هایی که قبلاً بدان پرداخته شد، نرخ معاملاتی است که در بازار رسمی و قانونی ارز انجام می‌شود. اما علاوه بر بازار رسمی، یک بازار غیررسمی نیز وجود دارد که در اغلب موارد بستر شکل‌گیری معاملات غیررسمی و غیرقانونی مانند قاچاق، سفته‌بازی و خروج سرمایه است. به دلیل عدم نظارت بانک مرکزی بر این بازار و تأثیرپذیری آن از عوامل غیراقتصادی و هیجانی، نرخ این بازار بالاترین نرخ در میان سایر نرخ‌های ارز است و همچنین بر سایر نرخ‌ها تأثیرگذار است. در حال حاضر فضای مجازی به‌خصوص کانال‌های تلگرام بستر اصلی اعلام نرخ ارز در بازار غیررسمی است.
ابهامات شناسایی نرخ ارز در بازار غیر رسمی
نرخ ارز در بازار غیررسمی نیز از دو منظر قابل دسته‌بندی است:
- از منظر زمان تسویه، نرخ‌ها به دو دسته نقدی و فردایی تقسیم می‌شوند. نرخ معاملات نقدی مربوط به معاملاتی است که در آن‌ها ارز به‌صورت نقدی و در همان زمان معامله جابجا می‌شود. نرخ معاملات فردایی نیز مربوط به معاملاتی است که در آن‌ها ارز جابجا نمی‌شود یا تحویل ارز به‌روزهای دیگری موکول می‌شود و معامله گران بر اساس پیش‌بینی خود از تحولات نرخ ارز در روزهای آینده، مابه‌التفاوت نرخ پیش‌بینی‌شده و نرخ نقدی را مبادله می‌کنند. این نرخ می‌تواند بسته به پیش‌بینی معامله گران از آینده، کمتر یا بیشتر از نرخ نقدی باشد.
- از منظر محل تسویه مبادلات ارزی، نرخ‌های متفاوتی شکل می‌گیرد. در سال‌های اخیر به دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی و محدودیت در جابجایی پول به روش بانکی، صرافی‌ها به کانال‌های اصلی تسویه مبادلات و انتقال حواله ارزی تبدیل شدند. این مبادلات در کشورهایی مانند امارات متحده عربی، افغانستان و عراق که حجم عمده تجارت و مبادلات ارزی با ایران را داشتند، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. بر همین اساس، شهرهایی نظیر دوبی در امارات، هرات در افغانستان و سلیمانیه در عراق به گلوگاه اصلی تسویه مبادلات ارزی ایران تبدیل شدند و به همین دلیل نرخ‌هایی که در بازار غیررسمیِ این شهرها شکل می‌گیرد، در کنار نرخ بازار غیررسمی تهران دارای اهمیت و تأثیر متقابل است. در این میان به دلیل اهمیت امارات در مبادلات تجاری ایران و سهولت نقل‌وانتقال حواله‌های ارزی در بانک‌ها و صرافی‌های این کشور، نقش درهم امارات در تسویه ارزی مبادلات تجاری قابل‌توجه است و با وجود تأثیرپذیری شبکه صرافی‌های امارات از تحریم‌های مالی، نرخ مبادله درهم و ریال به مهم‌ترین عامل تعیین نرخ ارز غیررسمی در بازار تهران تبدیل شده است. نکته دیگر، اختلاف میان نرخ بازار غیررسمی در هرات، تهران و سلیمانیه است. معمولاً نرخ بازار تهران حدود ۲ درصد گران‌تر از نرخ هرات و نرخ سلیمانیه نیز به همین مقدار گران‌تر از نرخ تهران است. علت این مسئله، چرخه انتقال غیرقانونی اسکناس ارز از هرات به تهران و سپس به سلیمانیه است که موجب اضافه شدن هزینه انتقال ارز به نرخ آن می‌شود.[۲] در بازار تهران نیز به دلیل مرجع بودن برخی از صرافی‌ها و اماکن خاص در تعیین نرخ بازار غیررسمی، نرخ‌های بعضاً متفاوتی شکل می‌گیرد.
پینوشت:
[۱] پایگاه اقتصاددان؛ شناسه خبر: ۲۶۵۹۴
[۲] ایسنا؛ شناسه خبر: ۹۷۰۷۱۰۰۵۸۹۹
انتهای پیام/ پول و بانک
قاچاق سفته بازی خروج سرمایه یا پول هایی که برای آشوبگری میاد کدام ؟؟؟