مسیر اقتصاد/ فرآیندهای کاتالیستی از مهم‌ترین عملیات‌های صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در کشورهای توسعه‌یافته یا درحال توسعه به شمار می‌روند. با توجه به این‌که کاتالیست در تولید انواع سوخت‌ها مانند بنزین و گازوئیل و همچنین طیف وسیعی از فرآورده‌های میانی و در ادامه آن یعنی تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز نقش حیاتی دارند، اهمیت آن‌ها روز به روز در حال افزایش است.
بنابراین با توجه به اهمیت کاتالیست‌ها در صنایع مختلف می‌توان آن‌ها را با سه ديدگاه مهم طبقه‌بندي كرد:
- طبقه‌بندي براساس نوع عملکرد (همگن و غیرهمگن)
- طبقه‌بندي براساس نوع مواد سازنده (زئولايتي، فلزي و آلي)
- طبقه‌بندي براساس صنايع مصرف‌کننده (پالايشي، پتروشیمي، محیط زيستي و غیره)[۱]
کاتالیست مهم‌ترين كالای مورد نیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی است
امروزه بیش از ۹۰ درصد مواد شیمیايي حداقل از يک مرحله كاتالیستي در فرآيند تولید عبور مي‌كنند و ۲۰ درصد كل محصولات صنعتي دنیا در زنجیره تولید خود به کاتالیست نیاز دارند[۲]. می‌توان گفت بیش‌تر مصرف كاتالیست‌ها در صنعت نفت و گاز به دو گروه اصلي شامل كاتالیست‌های مربوط به كاهش انتشار آلاينده‌ها و کاتالیست‌های فرآيندی مجتمع‌هاي پالايشي و پتروشیمي اختصاص دارد.
در پالايشگاه‌هاي نفت به‌منظور تبديل نفت خام ورودي به محصولات نهايي همچون گاز مايع[۳]، بنزين، گازوئیل، نفت سفید و غیره از فرآيندهای كاتالیستی مختلفي استفاده می‌شود. هرچه نفت خام به محصولات سبک‌تر مانند بنزين و داراي استاندارد كیفی بالاتر تبديل شود، فرآيندهاي كاتالیستي مورد نیاز بیش‌تر و گسترده‌تر خواهد بود و در نتیجه میزان مصرف كاتالیست‌ها افزايش خواهد يافت. به‌طور معمول واحدهاي عملیاتي پالايشگاه را می‌توان به دو دسته واحدهاي تبديلي مانند كراكینگ بستر سیال (FCC/ RFCC) و واحدهاي كیفي‌سازی مانند تصفیه هیدروژنی[۴] و ایزومریزاسیون[۵] تقسیم‌بندي كرد[۶].
افزايش ظرفیت مجتمع‌هاي پالايش و پتروشیمي افزايش تقاضاي كاتالیست‌هاي را در پی دارد
در حال حاضر ظرفیت پالايش نفت و میعانات گازي كشور حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز و ظرفیت تولید محصولات پتروشیمي در سال ۱۴۰۰ برابر با ۹۰ میلیون تن و عملکرد تولید آن حدود ۶۵ میلیون تن گزارش شده است. افزايش ظرفیت مجتمع‌هاي پالايش و پتروشیمي در كشور طي سال‌های گذشته موجب افزايش تقاضای كاتالیست‌های مورد نیاز كشور شده است. در جدول زیر[۷] پیش‌بیني مجموع حجم و ارزش تقاضاي حال و آتی كاتالیست‌های مورد نیاز كشور در سال ۱۴۰۴ به تفکیک هر يک از بخش‌های مصرف‌كننده آمده است.
با اجرای طرح‌های ارتقاء سالانه حدود ۲۹ هزار تن کاتالیست نیاز است
همان‌طور كه در جدول بالا مشاهده مي‌شود، با توجه به ظرفیت‌های نصب شده موجود و بهره‌برداری از طرح‌های آتی پالایشگاهی و پتروشیمیایی، سالیانه حدود ۲۹ هزار تن كاتالیست به ارزش تقريبي ۶۹۲ میلیون دلار در صنعت پتروپالايش كشور مورد نیاز است[۸].
سالانه حدود ۱۰ هزار تن از کاتالیست‌های FCC و RFCC به ارزش ۶۰ میلیون دلار وارد کشور می‌شود که با اجرای طرح‌های ارتقاء پالایشگاهی و راه‌اندازی واحد RFCC پالایشگاه‌های تهران و اصفهان این میزان واردات در سال‌های آتی افزایش خواهد یافت[۹].
در حال حاضر، این کاتالیست‌ها از طریق واردات و عمدتاً از اتحادیه اروپا، چین و روسیه تأمین می‌شود که این مهم با توجه به تحریم‌های بین‌المللی، باصرف هزینه‌های بسیار زیاد انجام می‌شود[۱۰]. بنابراین با توجه به نقش مهم کاتالیست‌ها در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، بومی‌سازی آن‌ها برای کشور حیاتی و راهبردی است تا علاوه بر تأمین نیاز کشور و در نتیجه عدم توقف صنایع مهم و اشتغال‌زا و جلوگیری از خروج ارز از کشور، بتوان در بازار‌های جهانی کاتالیست‌ها هم سهیم شد.
پی‌نوشت:
[۱] مركز مطالعات زنجیره ارزش در صنعت نفت و گاز
[۲] Catalysts: Petroleum and Chemical Processes, IHS, 2014
[۳] Liquid Petrulim Gas (LPG)
[۴] Hydro Treating
[۵] Isomerization
[۶] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: ۱۵۵۵۱
[۷] گزارش ارزيابي صنعت كاتالیست در ايران، وزارت نفت
[۸] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: ۱۵۵۵۱
[۹] مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری
[۱۰] همان
انتهای پیام/ انرژی
