مسیر اقتصاد/ يک پالايشگاه مجموعه‌ای از واحدهای فرآيندی به هم پيوسته است که با تعداد واحدها، ظرفيت، نوع فرآیند‌ها و فناوري‌هاي مورد استفاده معرفی می‌شود. هدف این واحدها، تبديل انواع نفت خام يا ميعانات گازی به طيف گسترده‌ای از فرآوردههای نفتی است. این فرآوردههای توليد شده در پالايشگاه‌ها، به عنوان سوخت يا خوراک ساير واحدهای پتروشيميايی مورد استفاده قرار می‌گيرند.
انتخاب نوع فرآیند یکی از عوامل تأثیر‌گذار در تولید نوع و کیفیت محصولات است. فرآيندهاي پالايشی در پالایشگاه‌ها به سه دسته فرآيندهاي جداسازي (نظیر تقطیر)، فرآيندهاي تبديلی (نظیر انواع شکست) و فرآيندهاي بهبود کيفيت محصولات (نظیر فرآیندهای گوگرد‌زدایی) تقسيم می‌شوند. پالایش نفت خام و فرآیندهای آن در واقع انجام یک سری تغییرات فیزیکی و شیمیایی بر روی محصول ورودی پالایشگاه یعنی نفت خام و تبدیل آن به فرآوردههای نفتی مورد تقاضای بازار و باکیفیت است.
توجه بیش‌تر به فرآیندهای تبدیلی در پی تغییر سبد تقاضا، استانداردهای جدید و شاخص API
با تغییر سبد تقاضای فرآوردههای پالایشی دنیا در طی زمان، تقاضای فرآوردههای سنگینی مانند نفت کوره کاهش یافته و نیاز به فرآوردههای سبکی همچون بنزین و گازوئیل افزایش یافته و البته این موضوع با تنظیم استانداردهای جدید مانند استاندارد سازمان جهانی کشتیرانی[۱] تشدید شده است. این امر منجر به افزایش سهم فرآیندهای تبدیلی یا به عبارتی دیگر افزایش طرح‌های ارتقاء[۲] کمیت و کیفیت فرآوردههای پالایشگاهی نفت خام و افزایش هزینه‌ها شده است.
با انجام طرح‌های ارتقاء، امنیت تأمین سوخت و دستیابی به فرآوردههای ضروری مانند کک سوزنی که در صنایع فولاد و آلومینیوم نقش دارد، بالا خواهد رفت و از طرف دیگر، سبب افزایش تنوع فرآوردههای تولیدی پالایشگاهی هم می‌شود که این موضوع افزایش سود پالایشگاه‌ها و کاهش تحریم‌ها را به دنبال خواهد داشت.
بر اساس شاخص مؤسسه نفت آمريكا[۳]، متوسط API نفت خام ایران برابر ۳۳ است که به معنای سنگین بودن نفت خام کشور است. در واقع این شاخص نسبت معكوس با چگالی دارد یعنی هر چه عدد شاخص API بالاتر باشد، نفت خام سبک‌تر و ارزش بیش‌تری در بازار دارد. لذا با توجه سنگین بودن حدود ۵۰ درصد نفت خام کشور، توجه بیش‌تر به فرآیندهای تبدیلی پالایشگاهی به منظور پاسخ به تقاضای کشور و بازار ضروری است.
خوراک و نوع فرآوردههای مورد تقاضا، نوع فرآیند تبدیلی را مشخص می‌کنند
فرآیندهای شکست ترکیبات سنگین به سبک در پالایشگاه‌ها (فرآیندهای تبدیلی) را می‌توان به چهار دسته کلی فرآیند شکست حرارتی، فرآیند شکست کاتالیستی، فرآیند هیدروکراکینگ و فرآیند هیدروکانورژن تقسیم‌بندی نمود که انتخاب نوع فرآیند تبدیلی بر اساس خوراک، نوع فرآوردههای مورد تقاضا، مکان پالایشگاه و غیره متفاوت خواهد بود.
در شکل زیر دسته‌بندی فرآیندهای تبدیلی پالایشگاهی آمده است:
اهمیت فرآیند ککینگ تأخیری در تولید کک سوزنی و اسفنجی و کاهش فرآوردههای سنگین
مسئله کک سوزنی و اسفنجی که خوراک لازم به منظور تولید الکترود گرافیتی است؛ یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی صنایع فولاد و آلومینیوم کشور به شمار می‌آید و با شدت تحریم‌ها از اهمیت بالاتری برخوردار گردیده است. بنابراین فرآیندهایی که در تأمین خوراک و تولید کک‌های سوزنی و اسفنجی اثرگذار باشند، اهمیت پیدا می‌کنند. از جمله این فرآیند‌ها ککینگ تأخیری است چرا که می‌تواند کک‌های باکیفیت مقبول برای مصارف مختلف (به ویژه کک سوزنی و اسفنجی برای مصرف در کارخانجات فولاد و آلومینیوم) فراهم نماید.
اهمیت دیگر فرآیند ککینگ تأخیری در تبدیل فرآوردههای سنگین به سبک (حدود ۶۰ درصد فرآوردههای میان تقطیر) است. به عنوان نمونه در کشور آمریکا واحدهای مختلفی برای کاهش فرآوردهای سنگین پالایشی احداث شده است. در بین این واحدها فرایند ککینگ تأخیری با رشدی ۱۱۰ درصدی از سال ۱۹۸۷ تا کنون، به ظرفیت ۲.۸ میلیون بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که سایر فرآیندهای تبدیل و پالایش فرآوردههای سنگین رشد چندانی طی آن سال‌ها نداشته‌اند. در منطقه اروپا طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ ظرفیت واحدهای ککینگ تأخیری از ۳۸۷ به ۵۰۶ هزار بشکه در روز رسیده و ۳۰ درصد افزایش داشته است[۴].
تنظیم صنعت پالایش باید بر اساس تغییرات صنعت پالایشگاهی و سبد تقاضا باشد
کشورهای با ظرفیت پالایشی بالا، تغییرات جهانی فناوری در صنعت پالایشگاهی و سبد فرآوردههای نفتی تولیدی را رصد و صنایع پالایشی داخلی خود را متناسب با آن تنظیم می‌کنند. این کار سبب کاهش تولید فرآوردههای سنگین و با ارزش‌افزوده کمتر مانند نفت کوره و تولید محصولات و فرآوردههای مطابق با نیاز کشور و صنعت می‌شود. به همین منظور یکی از نکاتی که در طرح‌های ارتقاء پالایشگاه‌ها وجود دارد توجه به این مسئله است. بنابراین ضروری است که تغییرات پالایشی و نیاز صنایع راهبردی به محصولات زنجیره ارزش نفت و گاز رصد شود تا همواره بتوان به تقاضای بازار‌های هدف پاسخ داد.
پی‌نوشت:
[۱] International Maritime Organization (IMO)
[۲] Upgrading
[۳] American petroleum institute (API)
[۴] مرکز مطالعات زنجیره ارزش
انتهای پیام/ انرژی
