به گزارش مسیر اقتصاد براساس برخی برآوردها حجم تجارت جهانی در دو دهه آینده تقریبا دو برابر میزان کنونی خواهد بود. از همین روی کشورهای بزرگ مانند چین، روسیه، ایالات متحده، هند و اتحادیه اروپا و حتی ترکیه به دنبال فراهم کردن زیرساخت و بسترهای آن هستند تا در تجارت آینده نقش اساسی داشته باشند. در این راستا، کشور چین که اقتصاد مبتنی بر صادرات دارد به دنبال افزایش حجم تجارت و بازاریابی از طریق طرح راه ابریشم جدید موسوم به «ابتکار کمربند و جاده (BRI)» است.
ظهور کریدور میانی با تهدیدات ناشی از جنگ اکراین
اما به دنبال حمله روسیه به اوکراین، کریدور شمالی ابتکار کمربند و جاده که کالاهای چینی را از طریق روسیه و بلاروس به اروپا منتقل می‌کرد دچار آسیب و ناامنی شده است. بنابراین پکن برای تداوم صادرات خود به اتحادیه اروپا، کردیدور میانی BRI را فعال‌تر کرد که چین-قزاقستان-آذربایجان-گرجستان-ترکیه را به یکدیگر متصل می‌کند. در واقع تحولات ژئوپلتیکی در شرق اروپا موجب افزایش اهمیت ژئواکونومیکی آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی شده است.
از نظر جغرافیایی، کریدور میانی کوتاه‌ترین مسیر بین بخش غربی چین و اتحادیه اروپا است، و طبیعتاً کشورهایی که در این مسیر حضور دارند، بیشترین سود را از این شرایط خواهند برد. پیش بینی می‌شود که انتقال محموله‌های تجاری در سراسر آسیای مرکزی و قفقاز در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با سال قبل، شش برابر شده و به ۳.۲ میلیون تن افزایش یابد. بطوریکه در ماه آوریل سال جاری میلادی؛ مرسک، شرکت کشتیرانی دانمارکی، در واکنش به تغییر وضعیت ژئوپلیتیکی در اوراسیا، خدمات قطار جدیدی را در امتداد کریدور میانه راه اندازی کرد. در مجموع، اکنون کریدور میانی به عنوان جایگزینی قابل قبول و امن برای مسیر روسیه در نظر گرفته می‌شود.
جایگاه ایران در تقویت کریدور میانی
همانطور که ملاحظه می‌شود ایران نقش مستقیمی در کریدور میانی طرح BRI ندارد. اما تاثیر و سود غیرمستقیمی نیز نصیب ایران می‌شود، برای نمونه و براساس اعلام گمرک ایران تجارت دوجانبه غیرنفتی ایران و ازبکستان در سال ۲۰۲۱، با ۱۰۳ درصد افزایش به ۵۱۷ میلیون دلار رسیده است. دلیل اصلی این جهش، بهبود اتصال در امتداد مسیر «کریدور میانی» است که از بنادر دریای خزر ایران امتداد می‌یابد و به بندر ترکمن باشی در سواحل ترکمن دریای خزر می‌رسد و از آنجا به حمل و نقل ریلی منتقل و به ازبکستان فرستاده می‌شوند.
کریدور میانی، یک مسیر بسیار مهم برای ازبکستان به دلیل محصور بودن کشور در خشکی است. این کشور همچنین تنها کشور آسیای مرکزی است که دارای توافقنامه تجاری اساسی با اتحادیه اروپا است که شامل کالاهای بسیاری می‌شود. بیشتر این کالاها از بندر ترکمن‌باشی به بندر باکو در آذربایجان حمل می‌شوند و سپس از طریق راه آهن و خطوط دریایی دریای سیاه به بنادر اتحادیه اروپا در بلغارستان و رومانی منتقل می‌شوند.
لازم به یادآوری است که تاشکند از سال گذشته به دنبال پیوستن به توافقنامه چابهار (ایران، هند و افغانستان) نیز است. چون کالاهای ازبکستان می‌توانند از بنادر ایران در دریای خزر و از طریق کریدور شمال-جنوب (INSTC) برای دسترسی به بازارهای سراسر ایران و از طریق بندر چابهار در خلیج فارس به هند ارسال شوند.
همانطور که ملاحظه می‌شود، هرچند ایران در کریدور میانی حضور مستقیم ندارد و درواقع مسیر آن از سرزمین ایران عبور نمی‌کند اما منافع اقتصادی برای آن در پی دارد. از سوی دیگر، پکن همیشه تلاش کرده است که تجارت خود را معطوف به یک مسیر مشخص نمی‌کند بنابراین این کشور به دنبال ایجاد کریدورهای متعدد و جایگزین در این مسیر است. در این راستا، هفته گذشته و روز ۱۵ اکتبر مسیر جدید حمل کالا از چین به ترکیه از طریق تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و ایران معرفی شد.
کریدور چند وجهی منطقه ای، ظرفیت های حمل و نقل کشورهای همسایه را فعال می کند
عظیم ابروهیم، وزیر حمل و نقل تاجیکستان، در ۱۸ اکتبر در کنفرانس مطبوعاتی خبر از افتتاح کریدور چندوجهی چین-تاجیکستان-ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه داد. انتظار می‌رود محموله‌ها در طول مسیر جدید با روش‌های مختلف حمل و نقل و از طریق قطار، کامیون، کشتی و هواپیما منتقل شوند.
وزیر تاجیکستانی با بیان اینکه کریدور چندوجهی بین چین و ترکیه به احیای راه ابریشم کمک می‌کند، گفت: استفاده از این کریدور در کاهش مسافت و کاهش هزینه حمل کالا نسبت به کریدورهای موجود موثر است.
حمل و نقل، لجستیک کارآمد و مقرون به صرفه این کریدور به تاجیکستان این امکان را می‌دهد که نه تنها به فعالیت اقتصادی و ایجاد انسجام اجتماعی و سیاسی در داخل مرزهای خود کمک کند، بلکه از موقعیت جغرافیایی خود نیز نهایت استفاده را برده و به عنوان کریدور ترانزیتی بین اقتصادهای توسعه یافته و رو به رشد شرق و غرب عمل کند.
همچنین در این نشست، قرار شد برنامه عمل مشترک و قرارداد ترانزیتی جدیدی بین ایران با ازبکستان منعقد شود تا هم در کریدور شمال-جنوب و هم در کریدور شرق به غرب همکاری‌های دوجانبه عملیاتی شود.
در نتیجه، مسیر جدید و موازی کریدور میانی که با حضور ایران همراه است می‌تواند علاوه بر افزایش درآمد ترانزیتی ایران، نقش سرزمینی کشور در تجارت آینده آسیا-اروپا را ارتقاء دهد. همچنین این مسیر می‌تواند در چارچوب رویکرد دولت سیزدهم مبتنی بر گسترش تجارت با همسایگان، روابط اقتصادی کشور در منطقه را تحکیم بخشد.
منابع:
