مسیر اقتصاد/ بنابر آمارهای سازمان راهداری، در سال ۱۴۰۰ بیش از ۹.۲ میلیون تن کالا از جاده‌های ایران ترانزیت شده است که به لحاظ وزنی ۷۲ درصد از آن با ناوگان داخلی و از یک مرز تا مرز دیگر حمل شده است. همچنین بر اساس شاخص تن-کیلومتر، ۱۰.۲ میلیارد تن کیلومتر کالا از جاده‌های ایران ترانزیت شده است که ۸۸ درصد از آن بوسیله ناوگان داخلی بوده است.
در این سال هر ناوگان ایرانی حامل بار ترانزیتی به طور متوسط ۱۱۵۶ کیلومتر راه پیموده است که بیش از ۲.۷ برابر مسافت پیموده شده توسط ناوگان خارجی است. این مسئله نشان می‌دهد که ناوگان خارجی برای مسافت‌های طولانی که نیازمند مصرف بالای سوخت است، از مسیر ایران عبور نمی‌کنند. در جدول زیر خلاصه‌ای از آمار ترانزیت جاده‌ای ایران در سال ۱۴۰۰ ارائه شده است.
میزان مصرف سوخت برای حمل بار ترانزیتی
روش‌های متعددی برای محاسبه میزان مصرف سوخت برای حمل مقدار مشخصی بار وجود دارد که در این گزارش بر اساس تعداد سفرها، نوع ناوگان، پیمایش و میانگین مصرف سوخت هر ناوگان محاسبه شده است. با توجه به میانگین وزن بارگیری هر ناوگان، بار ترانزیتی بوسیله تریلی و کشنده جابجا شده است. هرناوگان با توجه به میانگین سنی ۱۹ ساله، به ازای پیمایش هر ۱۰۰ کیلومتر تقریبا ۵۰ لیتر گازوئیل مصرف می‌کند. همچنین هر ناوگان ایرانی حامل بار ترانزیتی به طور میانگین ۱۱۵۶ کیلومتر پیموده است. بنابراین با احتساب اینکه بیش از ۳۳۲ هزار سفر انجام شده و با اغماض از سفرهای یکسرخالی، بیش از ۱۹۰ میلیون لیتر گازوئیل برای حمل بارهای ترانزیتی توسط ناوگان ایرانی و با قیمت لیتری ۳۰۰ تومان حمل شده است.
قیمت سوخت برای ناوگان ترانزیتی
بر اساس پیشنهاد سازمان راهداری و مصوبات شورای عالی ترابری قیمت سوخت ناوگان ترانزیتی در صورتی که ناوگان، خارجی باشد، با قیمتی متناسب با قیمت سوخت در آن سوی مرز ورودی محاسبه می‌شود. بدین صورت که در ابتدای ورود به کشور در محوطه گمرکی اصطلاحا به باک ناوگان میله می‌زنند و سوخت همراه آن را محاسبه می‌کنند. و هنگام خروج نیز این کار تکرار می‌شود و با توجه به مسافت پیموده شده، از سوخت مصرفی تخمینی زده می‌شود و مابه‌التفاوت قیمت مصوب با قیمت داخلی دریافت می‌شود.
اما بر خلاف ناوگان خارجی، برای قیمت گذاری سوخت ناوگان ایرانی، روشی مجزا از سازوکار داخلی وجود ندارد. بدین ترتیب بار ترانزیتی هنگامی که با ناوگان ایرانی حمل می‌شود، بارنامه داخلی و سوخت یارانه‌ای دریافت می‌نماید. این مسئله از عوامل اصلی سپردن بار ترانزیتی به ناوگان داخلی در مسیرهای طولانی است. اما آیا چنین چیزی فایده‌ای برای کشور دارد؟ ابتدا باید به این پرسش پاسخ داد که هدف از جذب ترانزیت چیست؟
بهره‌مندی ناوگان ترانزیتی از سوخت یارانه‌ای با چه منطقی؟
برای جذب ترانزیت عمدتا دو هدف کسب درآمد و ارتقاء خدمات حمل و نقل بین‌الملل مطرح می‌شود. بنابراین تخصیص منابعی که این دو هدف را محقق نکند، غیرمنطقی است. در مورد مذکور بر اساس میانگین قیمت سوخت در بازارهای جهانی، کرایه‌ای که رانندگان دریافت می‌کنند، حتی به اندازه ارزش سوخت مصرف شده نیز نیست. کرایه حمل بار ترانزیت شده بر اساس فرمول قیمت‌گذاری داخلی بر اساس تن-کیلومتر تقریبا برابر ۴.۱ ه.م.ت می‌شود در حالی که ارزش سوخت مصرف شده بر اساس میانگین قیمت جهانی در روزهای اخیر -یعنی ۱.۳ دلار بر لیتر[۱]– برابر ۲۴۷ میلیون دلار است که با دلار ۳۰ هزار تومن، برابر ۷.۴ ه.م.ت خواهد بود.
اما در خصوص هدف دوم نیز باید گفت که جذب ترانزیت با ناوگان داخلی و با اعطای سوخت یارانه‌ای موجب ارتقاء خدمات حمل و نقل بین الملل نیز نخواهد شد. زیرا منظور از خدمات حمل و نقل بین الملل، وجود شرکت‌هایی است که بتوانند با قیمت کمتر و زمانبندی بهتر، کالای ایرانی را به سایر کشورها حمل کنند، حال آنکه ترانزیت با ناوگان داخلی که تماما در ایران و از یک مرز به مرز دیگر انجام می‌شود، تفاوتی با حمل داخلی کالا ندارد و از سازوکار داخلی پیروی می‌کند. یعنی انتظار نمی‌رود که چنین بارهایی، شرکت‌های ایرانی را در حوزه حمل بین الملل، توانمند سازد. ضمن آنکه الزاما هزینه تخلیه و بارگیری مجدد نیز به این نوع از ترانزیت تحمیل می‌شود و نمی‌توان به چشم ترانزیت پایدار به آن نگاه کرد.
لزوم فعالسازی سامانه جامع حمل و نقل در ارتباط با سامانه جامع تجارت
بنابراین لازم است با فعالسازی سامانه جامع حمل و نقل و تبادل داده با سامانه جامع تجارت، ناوگان ترانزیتی از سایر ناوگانی که در پایانه‌های مرزی اقدام به بارگیری می‌کنند، تفکیک شده و هزینه سوخت مصرفی به صورت آزاد برای آنها فاکتور شود. ایجاد ضابطه برای این کار بر عهده سازمان راهداری و شورای عالی ترابری است و بخش‌های اجرایی نیز باید توسط شرکت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران انجام شود.
پینوشت:
[۱] .globalpetrolprices.com/diesel_prices
سالنامه آماری سازمان راهداری، ۱۴۰۰
انتهای پیام/ حمل و نقل
