مسیر اقتصاد/ خلق پول توسط شبکه بانکی، یک حق عمومی متعلق به آحاد جامعه و فارغ از تقسیم‌بندی و قراردادهای اجتماعی و اقتصادی متعلق به یکایک شهروندان است. شبکه بانکی از طریق اعطای تسهیلات، اقدام به خلق پول کرده و به‌ازای هر فقره تسهیلات جدید، پول جدیدی وارد اقتصاد می‌کند.
تسهیلات غیرجاری ملاک ارزیابی وضعیت شبکه بانکی
یکی از نکاتی که در فرایند خلق پول حائز توجه است، کیفیت اعطای تسهیلات است. کیفیت اعطای تسهیلات را می‌توان بر مبنای شیوه تخصیص منابع، نسبت بازگشت تسهیلات، مقاصد تخصیص تسهیلات و… تقسیم‌بندی نمود. یکی از ممیزه‌های حائز اهمیت در ارزیابی کیفیت تسهیلات بانکی، میزان بازگشت‌پذیری آن‌ها به بانک یا نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات[۱] است.
مقصود از نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات یا طبقه تسهیلات، وضعیت جاری و یا غیرجاری بودن تسهیلات است. در حال حاضر و مطابق تعریف بانک مرکزی، به تسهیلاتی که حداقل ۲ ماه از آخرین بازپرداخت آن‌ها گذشته باشد، تسهیلات غیرجاری اطلاق می‌شود. افزايش مطالبات غيرجاري، سلامت بانک‌ها و شبکه بانكي را تهديد می‌کند و در صورت عدم مدیریت صحیح این تسهیلات، کل نظام اقتصادی در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
از این روی، مقام ناظر و سیاست‌گذار پولی، همواره به دنبال آن است تا ریسک نکول وام‌ها را کاهش داده تا سلامت شبکه بانکی کمتر در معرض خطر قرار گرفته و ثبات سیستمی نظام بانکی را افزایش دهد.
بانک‌های خیلی خوب و خیلی بد در تسهیلات غیرجاری
طی بررسی‌هایی که از ۲۱ بانک داخل کشور انجام شد، مشخص شد به طور متوسط ۱۳ درصد کل تسهیلات بانک‌ها در طبقه غیرجاری قرار دارند. در این میان بانک‌هایی با سهم ۲ درصدی تسهیلات غیرجاری از کل تسهیلات وجود دارند و بانک‌هایی با تسهیلات غیرجاری بیش از ۲۰ درصد نیز وجود دارند.
مطابق بررسی‌هایی که از بانک‌های رفاه، کارآفرین، توسعه تعاون، سینا، تجارت، ملل، خاورمیانه، مسکن، سامان، پست‌بانک، پاسارگاد، ملت، ایران‌زمین، گردشگری، اقتصاد نوین، کشاورزی، دی، شهر، آینده، پارسیان و سرمایه صورت پذیرفت، مشخص شد سهم تسهیلات غیرجاری ۱۱ بانک کمتر از ۵ درصد کل تسهیلات است. همچنین ۶ بانک نیز سهمی از ۵ تا ۲۰ درصد دارند و صرفاً ۴ بانک، مطالبات غیرجاری بیش از ۲۰ درصد دارند.
۹۵ درصد نکول وام‌ها در بانک سرمایه
بانک سرمایه به‌عنوان نامناسب‌ترین بانک در بخش تسهیلات غیر جاری، با بیش از ۹۵ درصد سهم معوقات از کل تسهیلات، رتبه نخست تسهیلات غیر جاری را دارد. مطابق آخرین صورت مالی منتشر شده بانک سرمایه در خردادماه ۱۳۹۹، مانده کل تسهیلات این بانک بالغ بر ۱۴۴۷۵ میلیارد تومان بوده است که از این میزان، بیش از ۱۱۸۵۰ میلیارد تومان آن معوق شده و در طبقه غیر جاری قرار دارد که معادل ۹۵ درصد کل تسهیلات این بانک می‌شود.
از طرفی بانک پارسیان نیز با ۵۱۵۰۰ میلیارد تومان معوقات، بیش از ۳۸ درصد از کل تسهیلاتش در طبقه غیرجاری قرار دارد و در رتبه دوم بانک‌های پرریسک قرار دارد.
نسبت مطالبات طبقه غیرجاری به کل تسهیلات در بانک آینده نیز به ۳۰ درصد رسیده است. بانک آینده با ۳۱ هزار میلیارد تومان تسهیلات غیرجاری از ۱۰۴ هزار میلیارد تومان کل تسهیلات این بانک، حدود یک‌سوم کل تسهیلات این بانک بازگشت داده نشده است.
همچنین مطابق نمودار فوق، بانک‌های شهر، دی و کشاورزی نیز با نرخ NPL بین ۱۰ تا ۲۰ درصد در رتبه‌های بعدی تسهیلات غیرجاری غیر متعادل قرار دارند.
نظارت فعالانه و پیشگیرانه بانک مرکزی، خلأ امروز شبکه بانکی
این وضعیت نشانگر فقدان سنجه‌های مکفی و بازدارنده در فرایند اعطای تسهیلات است، چرا که در سایه نبود اعتبارسنجی‌های متناسب با مشتریان و نیز فعال نبودن سامانه‌های نظارتی اعطای تسهیلات در بانک مرکزی نظیر سامانه سمات که همچنان به‌صورت پسینی و منفعلانه بر اعطای تسهیلات نظارت دارد، بانک‌ها منابع خویش را در محل‌هایی تخصیص می‌دهند که با ریسک فراوان و عمدتاً در غیر از فعالیت‌های مولد و حقیقی برای اقتصاد است.
به همین منظور، برخورداری از یک نظام نظارتی فعالانه و پیشگیرانه برای شبکه بانکی از ضرورت‌ها و اولویت‌های نظام پولی و بانکی کشور می‌بایست باشد.
پی‌نوشت:
[۱] NPL
انتهای پیام/ پول و بانک
