مسیر اقتصاد/ رهبر معظم انقلاب اسلامی شعار «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» را برای سال ۱۴۰۱ برگزیدند. ایشان با تأکید بر اینکه تنها راه رسیدن به رشد اقتصادی، حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان است، دستیابی به پیشرفت عادلانه در اقتصاد و حل مشکل فقر را فقط از مسیر تقویت تولید دانش بنیان میسر دانستند. مالیات و به طور کلی نظام مالیاتی عنصری اثرگذار در اقتصاد است که نقش آن در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان نیازمند بررسی است.
اعطای کمک به بخش‌ها و اشخاص مدنظر، افزایش قدرت رقابت‌پذیری، جهت‌دهی به سرمایه ها و تنظیم‌گری، تامین اهدافی مانند افزایش اشتغال، توسعه علم و فناوری و… به عنوان مهمترین اهداف اعطای معافیت‌ها و مشوق های مالیاتی است. این نوع از حمایت (اعطای معافیت و مشوق مالیاتی) معمولا جزو اولین و در دسترس ترین اقداماتی است که سیاست‌گذاران برای پیشبرد مقاصد خود از آن استفاده می‌کنند.
اثرات اعطای معافیت‌های مالیاتی بر اقتصاد و نظام مالیاتی
اعطای معافیت مالیاتی آثار منفی اقتصادی نیز دارند. زیان درآمدی برای دولت، اختلال در مدیریت نظام مالیاتی با ایجاد بستر فرار مالیاتی و تحمیل بار مالیاتی کشور به سایر مودیان از آثار مالیاتی آن است.
از سوی دیگر با ایجاد تبعیض و بی‌عدالتی در بازار رقابتی اختلال ایجاد شده و عرضه کنندگان کالا و خدمت در یک سطح سیاستی قرار نمی‌گیرند. ضمن اینکه معافیت مالیاتی به معنی از دست دادن اطلاعات و فقدان شفافیت نیز خواهد بود. با این وجود، اعطای مشوقها و معافیت‌های مالیاتی با دید هزینه – فایده و نگاه به مصلحت بالاتر انجام می‌شود.
چرا یک دهه معافیت مالیاتی شرکتهای دانش بنیان باعث رشد اقتصاد کشور نشده است؟
فعالیت‌های دانش بنیان نیز از جمله بخش هایی است که مشمول معافیت مالیاتی شده است. شرکتها و مؤسسات دانش بنیان بر اساس بند «الف» ماده (۳) «قانون حمایت از شرکتها و مؤسسات دانش‌بنیان» مصوب سال ۱۳۸۹ از پرداخت مالیات، عوارض،حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت پانزده سال معاف هستند.
با وجود گذشت بیش از ده سال از تصویب این قانون، این سوال مطرح است که چرا این دست حمایت ها و اعطای معافیت‌های مالیاتی به دانش‌بنیان‌ها به اندازه کافی موثر نبوده است و شرکتهای دانش بنیان باعث به حرکت درآمدن اقتصاد کشور نشده اند؟
رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنان نوروزی با اشاره به ناموفق بودن طرح های حمایتی در دولت های قبل در این باره فرمودند: «پول‌پاشی کردن و بی‌ملاحظه اقدام کردن به جایی نخواهد رسید؛ باید [این] کار خیلی با دقّت و مطالعه و درست انجام بگیرد و فعّالیّت شرکتهای دانش بنیان به صورت زنجیره‌ای شکل پیدا بکند.»
معافیت مالیاتی غیرهدفمند مصداق بارز پول‌پاشی و اقدام بی‌ملاحظه است
اعطای معافیت مالیاتی غیرهدفمند و بدون ملاحظه، مصداق پول‌پاشی است. در واقع این درآمدها که اصطلاحا «مخارج مالیاتی» نام دارند، درآمدهای بالقوه مالیاتی دولت است که از آن صرف نظر شده است و باید در مورد میزان اثرگذاری آن و فایده ای که در قبال این هزینه بدست می‌آید بررسی دقیقتری کرد.
طبق گزارش سازمان امور مالیاتی در سال ۱۳۹۷، میزان درآمد مشمول مالیات موسسات و شرکتهای دانش بنیان در سال ۹۵ حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان بوده است که از همه آن به دلیل معافیت صرف نظر شده است.[۱] این در حالی است که با وجود تورم های بالا در چند سال اخیر و افزایش تعداد شرکت های دانش بنیان به بیش از ۳ برابر، درآمدهای مالیاتی از دست رفته از این ناحیه بسیار بیشتر شده است.
تاثیر معافیت‌های مالیاتی در سرمایه‌گذاری و فعالیت شرکتهای دانش بنیان چقدر است؟
مطالعات نشان می‌دهند مشوقهای (معافیت‌های) مالیاتی در رتبه های نخست اثرگذاری بر تصمیمات سرمایه گذاران قرار ندارند (برای مثال رتبه ۱۳ بین ۲۶ عامل تاثیرگذار در یک مطالعه و یا رتبه ۷ بین ۱۰ عامل در مطالعه دیگر).[۲]
همچنین مطالعات بانک جهانی و صندوق بين‌المللی پول نشان ميدهد كه هرچند اعطای مشوقهای مالياتی می‌تواند منجر به افزايش سرمايه‌گذاری خارجی شود، اما اين اثر در كشورهای در حال توسعه كمتر از كشورهای توسعه يافته است. طبق اين مطالعات، فضای سرمايه‌گذاری بر ميزان اثربخشی مشوقها تأثيرگذار است.[۳]
بر اساس این مطالعات، از منظر سرمایه‌گذاران، دسترسی به بازارهای داخلی، فضای سرمایه‌گذاری خوب، امنیت و ثبات، نیروی کار ماهر و سایر عوامل، رتبه های بالاتری نسبت به اعطای معافیت‌های مالیاتی دارند. بدین ترتیب در کشورهای با فضای سرمایه‌گذاری ضعیف و نامناسب، مشوقهای سرمایه‌گذاری اثربخش نبوده و از همین رو به هدررفت درآمدهای مالیاتی منجر می‌شوند.
بنابراین به طور کلی مالیات و به طور خاص معافیت‌های مالیاتی درجه اهمیت کمتری برای سرمایه‌گذاران دارد، هر چند می‌تواند آنها را کمک کند. با این وجود طراحی نحوه معافیت‌دهی باید به گونه‌ای باشد که شرکتهای دانش بنیان و سرمایه‌گذاران را به سمت بهره‌ور شدن، رقابت‌پذیری و تصاحب سهم بازار مناسب بکشاند.
جایگزینی روش‌های اثربخش و هدفمند با روش‌های غیرهدفمند معافیت‌دهی
در ايران انواع مشوقهای مالياتی سرمايه‌گذاری از جمله تعطيلی مالياتی (معافیت زمان‌دار)، ارفاق (کسورات) مالياتی، اعطای نرخ ترجيحی و اعتبار مالياتی (امکان کسر بدهی مالیاتی) به سرمايه‌گذاری‌های داخلی و خارجی اعـطا می‌شود. ايران به عنوان يكی از معدود كشورهای جهان است كه در آن تمام انواع مشوق مالياتی و عمدتاً به صورت عام و غيرهدفمند اعطا می‌شود.
در بین انواع مشوقهای مالیاتی، تعطیلی مالیاتی، غیرهدفمند و با اثرگذاری کم است. نحوه طراحی حمایت مالیاتی باید تغییر کند و بیشتر از روش‌های شفاف و هدفمندی همچون اعتبار مالياتی، ارفاق‌های سرمايه‌گذاری و استهلاك سريع[۴] كه از اثربخشی بالاتري برخوردارند، استفاده شود.
بنابراین برای رونق اقتصاد به وسیله شرکتهای دانش بنیان ابتدا باید فضای سرمایه‌گذاری را بهبود داد و سپس در طراحی مالیات برای این شرکت ها نظیر اعطای معافیت‌های مالیاتی، به گونه هدفمند و در جهت رشد و بهره‌ور شدن شرکتها عمل نمود.
پینوشت:
[۱] زایر، آیت و همکاران؛ امکان‌سنجی اصلاح و بازنگری در نظام مشوقهای مالیاتی ایران، معاونت پژوهش، برنامه ریزی و امور بین الملل سازمان امور مالیاتی، ۱۳۹۷
[۲] همان
[۳] حسنی، محسن و همکاران؛ الگویی برای طراحی نظام مشوق ها و معافیت های مالیاتی، معاونت پژوهش، برنامه ریزی و امور بین الملل سازمان امور مالیاتی، ۱۳۹۴
[۴] در این روش محاسبه استهلاک، دارایی‌ها زودتر از نرخ عادی مستهلک می‌شوند.
انتهای پیام/ مالیات
