مسیر اقتصاد/ بنا بر بند «ذ» تبصره ۶ ماده واحده لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل گروه اول هنگام خرید هر نوع خدمت، مکلفند ۲ درصد از مبلغ خدمت خریداری شده برای خدمات دریافتی بالای ۵۰۰ هزار تومان از فروشندگان خدمت را به عنوان «مالیات علیالحساب» کسر کرده و به سازمان امور مالیاتی تحویل دهند.
این مبلغ به عنوان بخشی از مالیات فروشنده محسوب شده و از بدهی مالیاتی وی در پایان سال کسر میشود.
تبعیض و افزایش کسری بودجه، نتیجه وقفه در وصول مالیات
وصول درآمدهای مالیاتی با چالشهایی نظیر هزینه، وقفه و … همراه است. وقفه مالیاتی فاصله بین زمان تحقق درآمد مشمول مالیات و زمان وصول مالیات است. وجود وقفههای بالا در شرایط تورمی، دولت را با کسری بودجه و مشکل جدی در تامین منابع هزینههای جاری روبرو میکند.
در واقع با کاهش ارزش پول از سویی درآمدهای واقعی مالیاتی کاهش مییابد و از سوی دیگر هزینههای دولت افزایش مییابد. هزینهها بههنگام و روزمره است، ولی درآمدها با تاخیر وصول میشود.[۱]
وجود وقفه در وصول مالیات، موجب تبعیض بین مودیان نیز می شود. بدین ترتیب که مالیاتهای تکلیفی، مالیات بر مصرف و … در زمان تحقق دریافت میشود، اما مالیاتهایی که امکان وقفه دارند با سوء استفاده از شرایط تورمی، پرداخت حقیقی مالیات کمتری دارند.
کاهش وقفه و فرار مالیاتی با اجرای ساز و کار مالیات علیالحساب
چالش دیگر نظام مالیاتی وجود فرار مالیاتی ناشی از اقتصاد غیررسمی است. شناخت فعالان غیررسمی برای سازمان مالیاتی هزینهدار و زمانبر است. اقتصاد غیررسمی با وجود تعامل با اقتصاد رسمی، مالیاتی پرداخت نمیکند.
فعالیت اقتصاد غیررسمی در صورت معامله با بخش رسمی وارد گلوگاهی میشود که امکان شفاف شدن آن و یا کاهش فرار مالیاتی فراهم میشود. مالیات علیالحساب (پیشپرداخت مالیات) ساز و کاری است که به کاهش وقفه در وصول مالیات و کاهش فرار مالیاتی میشود.
هنگامی که فروشنده کالا و خدمت از بخش غیررسمی باشد، درصدی از مبلغ دریافتی فروشنده به عنوان مالیات کاسته و به سازمان مالیاتی پرداخت میشود. اگر فرد در آخر دوره واقعا مشمول مالیات قطعی نباشد و یا بیش از میزانی که باید، مالیات علی الحساب پرداخت کرده باشد، این انگیزه را پیدا میکند که با ارائه رسیدهای پرداخت مالیات علیالحساب، پرونده مالیاتی تشکیل دهد و مالیاتهای پرداختی خود را مسترد کند. در غیر این صورت سازمان مالیاتی توانسته است بخشی از مالیات حقه را دریافت کند و فرار مالیاتی را کاهش دهد.
امکان وقفه وصول مالیات در ایران تا ۲۲ ماه بعد
مطابق مواد قانونی، حداکثر وقفه قانونی در خصوص مالیات ابرازی، ۴ ماه برای اشخاص حقوقی و ۳ ماه برای مودیان مشاغل و برای مالیات تشخیصی ۱۹ ماه برای اشخاص حقوقی و ۱۸ ماه برای مالیات بر درآمد مشاغل است.[۲] در حالی که بر اساس آخرین مطالعات متوسط وقفه جمعآوری درآمدهای مالیاتی را در ایران حدود ۲۲ ماه برآورد شده است.[۳]
سابقه و بستر قانونی مالیات علیالحساب در ایران
بستر قانونی مالیات پیشپرداخت یا مالیات علیالحساب در قانون مالیاتهای مستقیم و ماده ۱۰۴ قبل از اصلاحیه سال ۹۴ وجود داشته و البته در ماده ۱۶۳ نیز به گونه ای وجود دارد. اما ماده ۱۰۴ ق.م.م با وجود سهم قابل توجه بالای ۱۵ درصدی از تامین درآمدهای مالیاتی بخش مالیاتهای مستقیم، به دلایل مختلفی نظیر حمایت از پیمانکاران، مشکلات اجرایی و … حذف شد.
بر اساس ماده ۱۶۳ق.م.م نیز به سازمان امور مالیاتی مجوز داده شده که میتواند بخشی از مالیات متعلق مشمولان را به طور علیالحساب دریافت نماید. این ماده قانونی یکی از بسترهایی است که برخلاف ظرفیت بالای آن برای وصول به موقع درآمدهای مالیاتی، تاکنون صرفاً و به صورت محدود برای واردات قطعی کالا مورد استفاده قرار گرفته است.
اکثر کشورهای توسعهیافته از نظام مالیات علیالحساب (پیشپرداخت) استفاده میکنند
نظام مالیات پیشپرداخت[۴] (علیالحساب) در اکثر کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و در کشورهای دیگری نظیر آرژانتین، هند، مالزی، چین، روسیه و… با روش و طراحیهای متفاوت اجرا میشود.
احیای ساز و کار مالیات علیالحساب در قانون مالیاتی به خصوص در شرایط تورمی، اقتصاد غیررسمی بالا و کسری بودجه بسیار ضروری است. لذا این اقدام دولت در لایحه بودجه سال آینده، اقدام مناسبی است که نیازمند تبدیل شدن به قانون دائمی و با گسترش پهنه شمول آن است.
پینوشت:
[۱] این فرایند در اقتصاد به اثر «تانزی» مشهور است.
[۲] علی اکبر خادمی، پیاده سازی نظام مالیات پیشپرداخت در ایران، مرکز آموزش و پژوهش سازمان مالیات، تابستان ۱۳۹۹
[۳] صامتی، مجید و خاندانی رفسنجانی، حسین (۱۳۹۶) برآورد سهم وقفه های جمع آوری و فرار مالیاتی در ایجاد شکاف مالیاتی، پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال بیست و پنجم، شماره ۸۴
[۴] Advance payment tax
انتهای پیام/ مالیات