مسیر اقتصاد/ هر جا صحبت از قدرت نرم به میان می‌آید، اولین چیزی که به اذهان خطور می‌کند جنبه های فرهنگی آن است. ولی در این رابطه باید گفت: قدرت نرم جدا از ابعاد و ابزارهای فرهنگی شامل ابعاد دیگر نیز می‌شود. اصطلاح و مفهوم قدرت نرم برای اولین بار در سال ۱۹۸۹ توسط جوزف نای، پژوهشگر آمریکایی رواج یافت. وی دو وجهه از قدرت را تعریف می‌کند: اولی قدرت سخت است که به منابع نظامی و اقتصادی اشاره دارد و دیگری قدرت نرم است. بنا بر تعریف وی، قدرت نرم یعنی ترغیب دیگران به انجام کارهایی که بر اساس منافع ماست؛ بر اساس این روش مردم بیش از آنکه مجبور به انجام کاری شوند، به همکاری گرفته می‌شوند. قدرت نرم، توجـه بـه اشغال فضای ذهنی شهروندان دیگر جوامع از طریق ایجاد اقناع است و هدف آن در درجه نخست، افکارعمومی خارج است و این قدرت از سه منبع سرچشمه می گیرد: فرهنگ، ارزش‌های سیاسی و سیاست خارجی.[۱]
اقتصاد؛ منبع مهم قدرت نرم
در عین حال نای در آثار متاخرش بیان می‌دارد که قدرت نرم صرفا مترادف با فرهنگ نیست. وی به تدریج به دلیل اثرگذاری بیشتر مسائل اقتصادی در جذب و اقناع دیگران، دیدگاه خود را در مورد قدرت نرم و قدرت اقتصادی تعدیل می‌کند و عقیده دارد که منابع اقتصادی هم می‌توانند قدرت سخت تولید کنند و هم قدرت نرم.
نای معتقد است یک مدل اقتصادی موفق نه تنها منابع نظامی بالذات را برای اعمال قدرت سخت ایجاد می‌کند، بلکه می‌تواند دیگران را به تقلید از الگوی خود جذب کند. قدرت نرم اتحادیه اروپا در پایان جنگ سرد و قدرت نرم چین در دوران کنونی، به واسطه موفقیت الگوهای اقتصادی آن‌ها بهبود یافته است.[۲]
مولفه‌های قدرت نرم اقتصادی چین در قالب طرح جاده ابریشم جدید
در قرن جدید مولفه‌های قدرت نرم از عناصر فرهنگی به عناصر اقتصادی در حال گسترش است و قدرت‌های جدید جهان من جمله چین برای کسب اعتبار بین المللی، نفوذ در اذهان و افکار عمومی و نشان دادن تصویری مثبت از خود در جهان خارج، فراتر از کشورهای جا افتاده غربی، به قدرت نرم، هم از نظر جنبه فرهنگی و هم اقتصادی در سیاست خارجی خود توجه ویژه معطوف داشته‌اند.
مقصود چین از راه‌اندازی طرح جاده ابریشم جدید خود، ایجاد یک جامعه منطقه‌ای و بین‌المللی درچارچوب همکاری‌های تجاری و بازار، سیاست و فرهنگ برای افزایش ارتباطات و منافع مشترک بین کشورهاست. از آنجا که یکی از جذابیت‌های قدرت نرم اقتصادی، کمک‌های اقتصادی است، به طور جداگانه، پکن برنامه‌های کمک رسانی را که با استانداردهای کمک‌های توسعه بین‌المللی مطابقت دارد، اجرا می‌کند. کمک‌های چین معمولا به مشارکت کشورهای در حال توسعه متمرکز است، شرط کمتری به کشورها تحمیل می‌کند، عمدتا دوجانبه است و شامل نه تنها کمک‌های مالی و وام‌های بدون بهره و منصفانه، بلکه سایر اشکال بودجه رسمی دولتی نیز می‌شود. این درحالیست که کمک‌های اقتصادی کشورهای غربی با محدودیت‌های متنوعی با عناوین حقوق بشر، حکمرانی خوب، محدودیت‌های تایید پروژه و مقرارت کیفی زیست محیطی پیوند خورده است.
تجارت و توان سرمایه‌گذاری چین یکی دیگر از ابزارهای قدرت نرم اقتصادی این طرح محسوب می‌شوند. هدف چین از سرمایه‌گذاری‌های متعدد و متنوع در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته در این مسیر عبارت است از «ایجاد مرجعیت»، «اشاعه سبک زندگی چینی»، «توسعه دیپلماسی عمومی» و «تسهیل دسترسی به منابع طیبعی و غذایی ارزان»[۳] علاوه بر این استفاده از واحد پولی چین برای برخی کشورهای در حال توسعه جذاب است. چین به عنوان دومین قدرت اقتصادی جهان، ذخایر خارجی بی سابقه‌ای را انباشته کرده است که می‌تواند به توان اقتصادی و مالی خود برای حمایت از پروژه‌های مرتبط با این طرح در بیش از ۶۰ کشور تکیه کند. پکن همواره سعی داشته است با بهره‌گیری از دیپلماسی قوی، سیاست حسن همجواری، اصل عدم مداخله و احترام به حاکمیت دولت‌ها، وزنه‌ای در مقابل دیپلماسی دلار آمریکا در جذب کردن سایر کشورها ایجاد نماید.[۴]
تاکید چین بر ارتباط مردم با مردم در طرح جاده ابریشم جدید
به طور طبیعی اغلب مباحث مربوط به طرح جاده ابریشم چین بر همکاری های اقتصادی، توسعه زیرساخت‌ها، انرژی و حمل و نقل متمرکز است. اما مقامات چینی در ارتباط با دیگر کشورها در قالب این طرح همواره بر ارتباط مردم با مردم در مباحثی از جمله تبادل فرهنگی وآموزشی، همکاری‌های رسانه‌ای، فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری تاکید ویژه دارند.[۵]
جاده ابریشم جدید صرفا یک پروژه اقتصادی نیست؛ بلکه ارتباطات فرهنگی هم در آن نقش مهمی را ایفا می‌کنند و به این ترتیب ابتکار یک کمربند-یک راه توسط رهبران چینی به عنوان یک وسیله و ابزار برای قدرت نرم توصیف شده است. توسعه فرهنگی جاده ابریشم جدید یک استراتژی ترکیبی از فرهنگ و اقتصاد همراه با جاه طلبی بیشتر چین برای ساختن یک شبکه فرهنگی پیشرفته در امتداد جاده است.
توسعه آموزش زبان چینی نیز نقشی ویژه در طرح جاده ابریشم چین دارد. به طور مثال یکی از تعهدات عربستان در توافقات جدید طرح جاده ابریشم جدید با چین، این است که موسسات آموزش زبان چینی را در کشور خود راه‌اندازی کند و حتی زبان چینی را در دروس مدارس ودانشگاه‌های خود معرفی نماید. چین به منظور بسط نهادها و کلاس‌های درس کنفوسیوس در تمامی نقاط جهان، به عنوان یکی از ابزارهای فرهنگی توسعه قدرت نرم طرح جاده ابریشم جدید، سرمایه‌گذاری بسیار زیادی نموده است و به همین واسطه اکنون ده ها میلیون نفر در دیگر کشورهای جهان مشغول یادگیری زبان و فرهنگ چینی هستند.
پینوشت:
[۱]نای، جوزف (۱۳۸۷) قدرت نرم: ابزارهای موفقیت در سیاست بین الملل، مترجمان محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)؛
[۲] نای، جوزف (۱۳۹۲) آینده قدرت، ترجمه احمد عزیزی، تهران: انتشارات نی؛
[۳] طالبی آرانی، روح الله (۱۳۹۵) تانلی بر سیاست خارجی اقتصاد محور چین در آغاز سده بیست ویکم” مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل ۳۵-۱ :۱۴۸۲۷
[۴] الوند، مرضیه ( )۱۳۹۴قدرت نرم در سیاست خارجی چین و پیامدهای آن برای ایالات متحده آمریکا؛ مطالعه موردی آفریقا و آمریکای لاتین، تهران: کتابخانه دانشگاه تهران؛
[۵] Xu, S., (2015) Vision and Actions on Jointly Building Silk Road Economic Belt and 21st-Century Maritime Silk Road, Nafional Dev, Reform Comm, Minist. Foreign Aff. Minist. Commer. Peoples Repub. China State Counc. Auth http://en.ndrc.gov.cn/newsrelease/201503/t20150330_669367.html
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
