دولت‌ها در عصر مدرن، ظرفیتی محدود برای خلق مزیت و قابلیتی بی‌انتها در آفریدن فاجعه دارند. یکی از علل مهم این ویژگی، فقدان جذب و درونی‌سازی عنصر یادگیری در بدنه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری دولت‌ها است. یاد گرفتن «یادگیری» عامل موفقیت و عدم تکرار تجربه‌های شکست‌خورده است. با گذشت بیش از دو سال از وقایع آبان ۹۸ که کام ملت را تلخ و دشمنان این سرزمین را شاد کرد، بازخوانی تاریخی ایده‌های شکل‌گیری این فاجعه با هدف پیش‌گیری از تکرار آن بیش از گذشته اهمیت یافته است. دولت روحانی رفته است؛ اما ایده‌ها و تصوراتی که منجر به طراحی شوک‌درمانی نصف و نیمه آبان ۹۸ شد، با قوت و قدرت و با چهره‌های جدید و تکراری به حیات خود ادامه می‌دهد.
کانون اصلی تحولات مرتبط با دستکاری قیمت حامل‌‌های انرژی مانند بنزین، با «انگاره یارانه پنهان» شکل‌گرفته است. مفهومی که به شیوه‌های مختلف از دوران سازندگی و اجرای سیاست‌های تعدیل ساختاری در ایران مطرح بوده و دولتهای مختلف با گرایش‌های سیاسی گوناگون در جهت تحقق آن کوشش کرده‌اند. از حذف یارانه‌ها تا هدفمندی یارانه‌ها و البته حالا عادلانه‌سازی یارانه‌ها!. خلق مفاهیمی متکثر از یک ایده مرکزی که می‌خواهد قیمت‌های کلیدی (به‌خصوص در حوزه انرژی) را در مقیاس بازار جهانی بسنجد؛ آن‌هم برای اقتصادی مانند ایران که همواره ارزش پول ملی در چهار دهه گذشته نزولی بوده و به‌تبع منطق این مقایسه بر مبنای نرخ ارز بوده است. همواره با افزایش قیمت دلار در فردوسی، چرتکه محاسبه یارانه پنهان نئولیبرال‌های ایرانی اعداد حیرت‌انگیزی را به نام یارانه پنهان فاکتور می‌کند.
به‌طور مثال از اواخر سال ۹۷ که به‌صورت جدی، انگاره یارانه پنهان در فضای رسانه‌ای و گزارش‌های رسمی کارشناسی وزن جدی پیدا کرد؛ از۹۷۰ همت یارانه پنهان سخن گفته شد. این عدد به‌تدریج افزایش پیدا کرد تا جایی که اخیراً در گزارش تفریغ بودجه سال ۱۳۹۹ از سوی دیوان محاسبات کشور برای اولین بار، از یارانه پنهان ۱ میلیون و ۶۰۳ هزار میلیارد تومانی سخن به میان آمد! مبلغی که دو برابر منابع عمومی بودجه است! اما این منطق حسابداری از یارانه پنهان حاکی از چه عقلانیت اقتصادی و سیاسی در نظام حکمرانی است؟
توسعه موج جدید «انگاره یارانه پنهان» از دی‌ماه ۱۳۹۷ و با شوک ارزی جدید، توسط سازمان برنامه‌وبودجه دولت روحانی در قالب گزارشی رسمی آغاز شد. رسانه‌های دنباله‌رو تصویری و مکتوب شروع به بازی با افکار عمومی دراین‌باره کرد. خرداد ۹۸ سازمان برنامه‌وبودجه، در قالب گزارش اصلاحات ساختاری بودجه عمومی کشور، این به بار تفصیل، ابعاد شوک‌درمانی جدید را طراحی کرد. جریانی نیز در مجلس دهم در قالب گزارش اصلاح نظام یارانه کشور تحت حمایت نایب‌رئیس مجلس، دستور تغییرات در شورای هماهنگی سران اقتصادی را شکل داد و سرانجام در مهرماه ۹۸ و بعد از نامه رئیس‌کل وقت بانک مرکزی-نامه‌ای که در ایام مبارزات انتخابی برای اولین بار انتشار یافت-تصمیم تغییر ۳۰۰ درصدی قیمت بنزین در بامداد ۲۴ آبان‌ماه به بدترین شکل ممکن عملیاتی شد. جمعه‌ای که مصادف با میلاد با سعادت و مبارک رحمه للعالمین بود؛ تبدیل به‌روزی تلخ برای مردم شد. دیوار بی‌اعتمادی میان مردم و حاکمیت بلندتر شد و آنچه به نام عدالت اجتماعی، حمایت از فقرا، فقرزدایی و کاهش نابرابری سکه خورده بود، مورد اعتراض شدید حاشیه‌نشین‌ها و بی‌صداها قرار گرفت. اعتراض قربانی آشوب شد؛ اعتراضاتی که به تلخ‌ترین شکل ممکن با موج سواری آن‌طرف آبی‌ها همراه شد و با برخی واکنش‌های احساسی و غیرمسئولانه در برابر این اعتراضات، موجبات کشته شدن چند صد انسان بی‌گناه فراهم آمد.
بازارگرایان ایرانی به سنت همیشگی به مسئولیت‌گریزی رندانه روی آوردند و با تفکیک موهومی «سیاست-اجرا»، همه فاجعه آبان ۹۸ را به گردن سبک اجرایی پیر، فرسوده، خسته و البته متکبرانه دولت روحانی انداختند. اما آن‌ها که می‌خواهند به عدالت اجتماعی در مقیاس اصیل و پایدار خود بیاندیشند، باید پرسش‌هایی انتقادی، رادیکال و تحولی پیش روی ایده‌ای از حکمرانی قرار دهند که از دولت نهم و دهم پُررنگ‌تر شده است: تعریف منابع موهوم و بازتوزیع پول میان دهک‌های مختلف با کانون اصابت‌های نه‌چندان دقیق به نام عدالت اجتماعی. این خلاصه همه دغدغه‌ها و اولویت‌ها برای پیگیری عدالت در نظام حکمرانی کشور شده است. بینشی که هم‌راستا با بحران دولت، بحران معیشت و بحران انرژی می‌خواهد با شعبده‌بازی همه مسائل را حل کند: کسری بودجه را کاهش دهد، با واریز یارانه نقدی جدید سطح رفاه خانوار را بیشتر سازد و بالاخره ناترازی مصرف انرژی در ایران را برطرف کند.
پرونده جدید گرای عدالت با عنوان «افسانه یارانه پنهان»، روایت خام‌اندیشی و خوش‌خیالی چنین شعبده‌بازی است. هسته عدالت پژوهی مرکز رشد پیش‌ازاین با گزارش «پیدا و پنهان یارانه‌ها» در بهمن ۹۹ و در گرای عدالت گزارش «یارانه پنهان: از ادعا تا واقعیت» در ضمن پرونده کلان «دولت عدالتخواه» در ایام انتخابات، به ابعاد این مسئله پرداخته است. در این پرونده همزمان با دومین سالگرد فاجعه آبان ۹۸ تلاش داریم در نیمه اول، مهم‌ترین احتجاجات مدافعین ایده یارانه پنهان را مطرح و موردنقد و بررسی قرار دهیم و در نیمه دوم به مهم‌ترین محورهای ایجابی جهت طراحی نظام عادلانه یارانه‌ها در اقتصاد ایران اشاره‌کنیم.
انتهای پیام/
