مسیر اقتصاد/ مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق قرار است فردا به ایران سفر کند. از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم، این اولین سفر رئیس یک دولت خارجی به ایران است. الکاظمی پس از روی کار آمدن نیز ایران را به عنوان مقصد نخستین سفر خارجی خود انتخاب کرده بود. با وجود این، سیاست او در عمل، توسعه روابط با غرب و جهان عرب بوده است به گونه‌ای که کشورش تا حد امکان از تعامل با ایران بی‌نیاز شود. نخست وزیر عراق گروه های مورد حمایت ایران را از مهمترین عوامل عدم توسعه این کشور می‌داند اما به هر ترتیب نمی‌خواهد خود را در برابر ایران و یا طرفداران ایران در عراق قرار دهد.
ابزارهای قدرت ایران در عراق
الکاظمی به خوبی می‌داند که در مسائلی همچون وحدت گروه‌های عراقی، اقلیم کردستان، تنظیم بازار عراق، تاسیسات نفتی بندری و تامین انرژی به ایران نیاز دارد. به همین دلیل تلاش می‌کند ضمن توسعه روابط با غرب و جهان عرب به منظور بی نیازی از ایران، روابط صوری خود با تهران را نیز حفظ کند. شناخت و مدیریت صحیح ابزار قدرت ایران در عراق می‌تواند نیازهای راهبردی و اقتصادی ایران را تامین کند.
صادرات برق و گاز ابزاری برای پیشبرد دیپلماسی اقتصادی
برق و گاز از جمله مهمترین مولفه های دیپلماسی اقتصادی ایران در عراق است به گونه ای که می‌تواند طرف مقابل را به صورت فعالانه به واکنش مجبور کند. ایران بالاترین نقش در تامین برق مورد نیاز عراق را دارد. به گفته عباس علی آبادی مدیرعامل شرکت مپنا، قریب ۵۰ درصد از صنعت برق عراق وابسته به ایران است. به طوریکه یا به صورت مستقیم از ایران وارد می‌شود و یا توسط نیروگاه‌هایی که شرکتهای ایرانی در این کشور ساخته‌اند و با استفاده از گاز ایران، تولید می‌شود. طبق اعلام وزارت برق عراق در هفته اخیر با کاهش صادرات گاز ایران به این کشور، ۵۰۰۰ مگاوات از تولید برق عراق کاهش یافته است. این رقم معادل ۲۵ درصد از کل برق تولید شده در عراق است.[۱]
بنابراین ایران در تعامل با عراق ابزاری قوی در دست دارد که البته پایدار نخواهد بود، زیرا دولت این کشور با جدیت به دنبال استقلال از برق و گاز ایران است. عراق در همین راستا به دنبال واردات برق از ترکیه، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، مصر و اردن است. مضاف بر اینکه قراردادهایی با کشورهای چین و فرانسه در یک ماه اخیر امضا کرده است که به موجب آنها چین برای عراق نیروگاه خورشیدی می‌سازد و شرکت توتال فرانسه نیز پروژه‌هایی برای استفاده از گازهای همراه نفت عراق اجرا خواهد کرد. بدین ترتیب بخش بزرگی از نیاز عراق به گاز ایران مرتفع خواهد شد. [۲]
پرداخت پول گاز و برق صادر شده از ایران به عراق در سالهای اخیر محل بحث دو کشور بوده است. عراقی‌ها به دلیل تحریم‌های آمریکا پول گاز و برق ایران را پرداخت نمی‌کنند و یا به قول خودشان پرداخت می‌کنند، اما ایران نمی‌تواند به آن دسترسی داشته باشد. راه‌های جایگزینی هم که برای پرداخت بدهی ایران پیشنهاد کرده‌اند، مطابق نیازهای ایران نبوده است. دولت دوازدهم در مقطعی صادرات گاز به عراق را بسیار کاهش داد و عراقی‌ها ناچار شدند اقداماتی مانند خرید اقلام دارویی را در جهت پرداخت بدهی به ایران انجام دهند. با این حال بخش بزرگتر پول ایران هنوز پرداخت نشده است.
اهمیت اقتصادی تردد زوار و تجار بین ایران و عراق
شاید عراق در مقطع فعلی نتواند پول ایران را پرداخت کند اما حتما می‌تواند تردد تجار و زوار را تسهیل کند. این مسئله برای اقتصاد دو کشور اهمیت دارد. تا قبل از کرونا سالانه قریب به ۷ میلیون نفر به منظور زیارت، تجارت و گردشگری بین دو کشور تردد می‌کردند. پژوهشگران اقتصاد گردشگری به طور کلی این رقم را معادل ۷ میلیارد دلار گردش مالی بین طرفین می‌دانند.
ایرانی‌ها و عراقی‌ها بزرگترین بازار زیارت و گردشگری یکدیگر را تشکیل می‌دهند. ۳۶ درصد از گردشگران وارد شده به ایران در سال ۱۳۹۸ از اتباع عراق[۳] و ۸۹ درصد از زوار و گردشگران وارد شده به عراق نیز ایرانی بوده‌اند.[۴] همچنین تسهیل تردد تجار طرفین می‌تواند در کاهش هزینه‌های بازاریابی نقش بسزایی داشته باشد. این مسئله یکی از دغدغه‌های اساسی تجار ایرانی است.
تسهیل فرآیندهای گمرکی، کمک بزرگ به تجارت ایران و عراق
شاید عراق در مقطع فعلی نتواند پول گاز و برق ایران را پرداخت کند اما حتما می‌تواند فرآیندهای گمرکی برای واردات محصولات ایرانی را تسهیل کند. عراقی‌ها حتی اگر قصد کاهش تعرفه‌ها برای محصولات ایرانی را نداشته باشند، اما می‌توانند استانداردهای بهداشتی ایران را بپذیرند و از نمونه برداری و آزمایش مجدد کالاهای ایرانی در خاک عراق خودداری کنند. توقف بیش از حد کالاهای صادراتی پشت مرزهای عراق یکی از عوامل کاهش کیفیت و افزایش قیمت تمام شده آنها است.
عراق شاید فعلا قادر به پرداخت پول برق و گاز وارد شده از ایران نباشد، اما حتما می‌تواند امنیت را در راه‌های منتهی به مرزهای ایران برقرار کند. در این صورت حمل یکسره بار از ایران به عراق ممکن خواهد شد که در حفظ کیفیت و کاهش قیمت نهایی محصولات ایرانی در بازار عراق تاثیر بسزایی خواهد داشت.
صادرات خدمات فنی و مهندسی در گرو ضمانتنامه‌های بانکی
عراقی‌ها همچنین می‌توانند شرایط را برای حضور شرکتهای خدمات فنی و مهندسی و نیروی کار ایرانی در بازار خود تسهیل کنند. شرکتهای ایرانی به دلیل عدم صدور ضمانتنامه توسط بانک‌های مصوب عراقی نمی‌توانند در عراق به فعالیت بپردازند. دولت عراق به سادگی و با پذیرش ضمانتنامه‌های بانک‌های ایرانی، می‌تواند این مشکل را حل کند.
صادرات برق و گاز به عراق باید تا حداکثر امکان افزایش یابد
البته باید توجه داشت که قطع و یا کاهش صادرات برق و گاز به عراق، علاوه بر تحمیل خسارات مادی بر اقتصاد این کشور، اعتبار ایران را در افکار عمومی این کشور تضعیف خواهد کرد. چیزی که در سال ۱۳۹۹ اتفاق افتاد و به واکنش‌های بسیار منفی گروه‌هایی از مردم عراق نسبت به ایران منجر شد. این مسئله می‌تواند آسیب‌های جدی به منافع ایران وارد کند.
موارد مذکور از جمله مهمترین نیازهای اقتصادی ایران در رابطه با عراق بود که با دیپلماسی اقتصادی و صرفا از طریق توافقات دوجانبه قابل تامین است. بنابراین انتظار می‌رود وزارت امور خارجه با استفاده از مولفه‌های قدرت ایران و مدیریت صحیح آن موانع مذکور را از سر راه توسعه روابط اقتصادی دو کشور بردارد.
پینوشت:
[۲] خبرگزاری بغداد الیوم
[۳] ایسنا،کد خبر ۱۴۰۰۰۱۲۵۱۳۹۶۱
[۴] World Travel and Tourism Agency,Annual Research 2020, Iraq
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
وقتی پول برق و گاز رو نمیدن چرا باید براشون دل بسوزونیم؟ اوضاع خودمون هم خیلی خرابه ها!!!
دلسوزی که چیز خوبیه ولی فرض این گزارش صرفا جلب منافع ایران بوده. بازار ایران توی عراق تقریبا ده برابر رقم مربوط به فروش برق و گازه که البته نمیگیم پولش رو ندن. میگیم در هر صورت باید صادرات اینها تداوم پیدا کنه چون قطع صادرات هم هزینه بالایی روی دست عراق میزاره و هم سایر منافع ما رو با خطر مواجه می‌کنه. مثل کمپین نخر تا بگنده در رابطه با محصولات ایرانی. ترجیح بر اینه که این پولها در عراق سرمایه‌گذاری بشه که ان شاءالله منافع بلند مدت ایران در عراق تضمین بشه و البته اگه مثل حالا که تحریم هستیم نیازی به ابزار فشار بوجود آمد، چیزی داشته باشیم.