افزایش ضریب امنیت غذایی با توسعه تولید گندم دیم

به گزارش مسیر اقتصاد نشست چهارم از سلسله نشست تخصصی تولید و تامین غذای اساسی با موضوع تولید گندم دیم تبیین وضع موجود؛ چالش‌ها و فرصت‌ها ۲ شهریورماه در پژوهشکده امور اقتصادی وزارت اقتصاد و اموردارائی برگزار شد. این سلسله نشست در چارچوب «گفتگوهای مسیر پیشرفت» اندیشکده اقتصاد مقاومتی برگزار می شود.

در این نشست، آقایان دکتر سید علی خلیل پور مشاور سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، دکتر خشنود علیزاده دیزج رئیس موسسه تحقیقات دیم کشور، دکتر داوود داداشی کارشناس حوزه کشاورزی دیم، دکتر خدابخش گودرزوند چگینی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کوهین دانشگاه تهران، دکتر منوچهر گرجی رئیس انجمن علوم خاک ایران، دکتر هاشم سوداگر رئیس اندیشکده آب و کشاورزی مرکز رشد دانشگاه امام صادق و مهدی سروی کارشناس حوزه کشاورزی حضور داشتند.

لزوم توسعه تولید گندم دیم به منظور افزایش ضریب امنیت غذایی کشور

در ابتدای نشست مهدی سروی کارشناس کشاورزی دبیر نشست با اشاره به اهمیت مسئله تولید گندم دیم گفت: گندم غذای اصلی کشور را از طریق نان تامین می کند به همین دلیل تولید این محصول اساسی از اهمیت بسزایی برای سیاست گذاران و مسئولین بخش کشاورزی برخوردار است.

سروی اظهار داشت: شرایط اقلیمی کشور محدودیت های بسیاری در تولید این محصول ایجاد کرده است و به همین منظور نیاز است برای تامین گندم مورد نیاز کشور سیاست ها و برنامه های توسعه کشت دیم به صورت مناسب توسعه یابد. البته برخی از کارشناسان معتقد به کاستی های بسیاری از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای مدیریت و توسعه این محصول به صورت دیم هستند.

این کارشناس کشاورزی افزود: به عنوان مثال علیرغم اینکه حدود ۷۰ درصد تولیدات دیم در کشور مربوط به گندم است اما تنها طی ۲ سال اخیر وزارت جهاد کشاورزی اقدام به برنامه ریزی برای توسعه دیم در کشور کرده است.  گزارش ها نشان می دهد علیرغم گذشت ۳۲ سال از تصویب قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی برنامه مناسبی برای حمایت از تولید گندم ارائه نشده است.

دبیر این نشست با اشاره به اهمیت بررسی کارشناسی وضعیت کنونی گندم دیم در کشور و اقدامات صورت گرفته از سوی وزارت جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مسئول در این زمینه گفت: برنامه ها و سیاست های مشخصی به منظور افزایش عملکرد تولید گندم دیم، افزایش سطح زیرکشت دیم در کشور و حمایت های فنی از کشاورزان دیم کار وجود دارد و این موارد باید از سوی وزارت جهاد کشاورزی به صورت جدی در دولت سیزدهم پیگیری شود.

امکان توسعه تولید گندم دیم در کشور با ۳ راهکار علمی و اجرایی

دکتر خشنود علیزاده دیزج رئیس موسسه تحقیقات دیم در این نشست با اشاره به اهمیت تولید گندم دیم در کشور گفت: بیش از ۴۵۰ پروژه تحقیقاتی برای بهبود وضعیت تولیدات دیم توسط این موسسه انجام گرفته است. تا سال جاری بیش از ۸۷ رقم جدید تولید دیم معرفی شده است.

رئیس موسسه تحقیقات دیم اظهار داشت: بررسی آمار تولید گندم دیم در کشور نشان می دهد حدود  ۳.۹ میلیون هکتار سطح زیر کشت گندم دیم در کشور داریم که سطح بهینه زیرکشت گندم دیم نیز حدود ۴ میلیون هکتار است. بررسی ها نشان می دهد با توجه به شرایط اقلیمی کشور امکان توسعه تولید گندم دیم در واحد سطح وجود نداشته باشد و باید از طریق بهبود سطح عملکرد میزان تولید این محصول را افزایش دهیم.

وی در خصوص چالش های کنونی توسعه تولید دیم در کشور گفت: در حال حاضر به دلیل افزایش جمعیت و میزان مصرف گندم در کشور نیاز به این محصول افزایش یافته اما به دلیل شرایط اقلیمی میزان تولید حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد کاهش خواهد داشت. وابستگی به واردات برخی از نهاده ها نظیر کودها، پائین بودن میزان بهره وری تولید، نوسانات نرخ ارز، عدم پوشش بیمه، ضعف مشارکت بخش خصوصی و پائین بودن ضریب نفوذ مکانیزاسیون از جمله مشکلات تولید و توسعه دیم در کشور است.

علیزاده با اشاره به راهبردهای افزایش پایداری تولید گندم در کشور گفت: بهره برداری موثر و سازمان یافته از ذخایر ژنتیکی، کشاورزی حفاظتی و توسعه آبیاری تکمیلی در تولید گندم دیم باعث پایداری در تولید این محصول اساسی خواهد شد. بررسی این موسسه نشان می دهد تنها توسعه آبیاری تکمیلی در کشور میزان عملکرد گندم را ۳ الی ۵ تن افزایش می دهد.

توسعه تولید گندم دیم کلید اصلی تامین امنیت غذایی

دکتر منوچهر گرجی در ادامه با اشاره به اهمیت تولید گندم دیم در کشور گفت: با توجه به مشکلات آبی به وجود آمده در کشور و شرایط خشکسالی های اخیر راهی جز توسعه تولید دیم در کشور نداریم. تولید دیم در کشور نیازی به هیچ آبی ندارد و می توانیم در مناطق مناسب تولید محصولات دیم را انجام دهیم.

رئیس انجمن علوم خاک ایران اظهار داشت: میانگین بارندگی در جهان ۳ برابر کشور ما است و میزان تبخیر کشور ما نیز ۳ برابر میانگین جهانی است. از سویی دیگر ۸۴ درصد از تولید محصولات کشاورزی در جهان از طریق دیم است و حدود ۱۶ درصد تولید آبی وجود دارد. بررسی ها نشان می دهد این ۱۶ درصد تولید آبی نیز در کشورهای مشابه اقلیم ایران نظیر مصر، افغانستان و… صورت می گیرد.

وی افزود: مسئله اصلی در تولید دیم کشور، پایداری در میزان تولید است و باید برنامه های جدی از سوی دولت برای دو مولفه اصلی در کشت گندم دیم یعنی خاک و بذر ارائه شود. بررسی ها نشان می دهد با اجرای کشاورزی حفاظتی در خصوص خاک می توانیم عملکرد تولید گندم دیم را تا ۲ برابر نیز افزایش دهیم.

این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: با توجه به بررسی اقلیم ایران موافق افزایش سطح زیر کشت تولیدات دیم علی الخصوص گندم هستیم. از سویی دیگر با اجرای برنامه های تناوب در کشت می توانیم بسیاری از اراضی آیش گذاری شده را به چرخه تولید بازگردانیم.

لزوم حل مشکلات دیم کاران توسط دولت

دکتر خدابخش گودرزوند چگینی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کوهین دانشگاه تهران نیز با اشاره به اراضی مناسب سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در کشور گفت: طبق بررسی های صورت گرفته ۱۷ درصد از اراضی کشور مناسب کشت دیم است. اقلیم هایی که به طور متوسط ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی متر بارندگی داشته باشند مناسب تولید دیم هستند.

چگینی افزود: یکی از مشکلات مهم کشاورزان در زمینه توسعه عملکرد گندم دیم دسترسی به ارقام تولید و تکثیر شده توسط وزارت جهاد کشاورزی است. از سویی دیگر برای افزایش تولید دیم نیاز به به زراعی نظیر تاریخ کاشت، تعادل کوددهی، تراکم کاشت، کنترل آفات و … است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کوهین دانشگاه تهران یکی دیگر از چالش های اصلی در این حوزه را عدم تامین نهاده به موقع کشاورزان دانست. این مسئله باعث تاخیر در کاشت محصولات و در نهایت باعث کاهش عملکرد تولید دیم می شود.

وی اظهار داشت: خرد بود اراضی کشاورزی نیز از جمله چالش های اصلی کشاورزی در کشور است که در زمینه تولید دیم نیز آسیب های جدی وارد می کند. به منظور توسعه تولید دیم اقدامات مناسبی برای تجمیع اراضی مناسب دیم باید از سوی وزارت جهاد کشاورزی صورت گیرد.

ترویج علوم و فنون تولید لازمه اصلی توسعه کشت دیم

دکتر هاشم سوداگر رئیس اندیشکده آب و کشاورزی مرکز رشد دانشگاه امام صادق نیز در خصوص اهمیت تولید گندم دیم در کشور گفت: با توجه به شرایط اقلیمی کشور نیاز است اقدام جدی برای استفاده از آب های تجدید پذیر صورت گیرد. از سویی دیگر باید کاربری اراضی کشاورزی و الگوی کشت مناسب از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای توسعه تولید دیم صورت گیرد.

سوداگر اظهار داشت: به نظر می رسد با توجه به تحقیقات صورت گرفته در کشور مشکلی در باب توسعه علم برای مسئله کشت دیم وجود نداشته باشد و در حال حاضر در مرحله ترویج صحیح این علوم هستیم. عرضه و تقاضای علم توسعه تولید دیم وجود دارد اما بازاری برای ترویج این علوم شکل نگرفته است و دولت در این زمینه اهتمام جدی باید داشته باشد.

وی افزود: مسئله ترویج یک موضوع اجتماعی است و باید موسسه تحقیقات دیم در کنار سایر اقدامات علمی برای توسعه دیم در کشور به این مسئله توجه ویژه باید داشته باشد. به منظور ترویج موضوعات علمی در بین کشاورزان نیاز به تشکل های تولیدی مناسب در بین کشاورزان هستیم که فارغ از جنس تشکل های موجود اقدام به ترویج این علوم در بین کشاورزان کند.

لزوم برنامه ریزی برای مدیریت تولید دیم و دام سبک برای حفظ منابع طبیعی

دکتر سید علی خلیل پور مشاور سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در خصوص مسئله و چالش های تولید گندم دیم در کشور گفت: متاسفانه قبل از اصلاحات اراضی در کشور موضوع توسعه بی رویه دیم در دستور کار تمامی دولت ها بوده که آسیب های بسیاری به کشور و منابع طبیعی وارد آورده است.

مشاور سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور اظهار داشت: البته ما موافق تولید دیم در کشور هستم اما باید برنامه مناسبی برای دست اندازی به منابع طبیعی و جلوگیری از نابودی این منابع داشته باشیم. طبق گزارش های سازمان جنگلها در سال ۱۳۸۳ از ۲۳ میلیون هکتار اراضی قابل کشت در کشور حدود ۹ میلیون هکتار دیمزار بوده که در سال جاری به بیش از ۱۲ میلیون هکتار نیز رسیده است.

وی تصریح کرد: دو مشکل اصلی حفظ منابع طبیعی کشور توسعه تولید دیم و چرای بی رویه دام سبک در کشور است که برای مدیریت این دو موضوع هیچ برنامه مهمی وجود ندارد. به منظور مدیریت این مباحث باید دید کلان نسبت به مسائل کلان اقتصادی کشور داشته باشیم تا متوجه شویم چرا این موارد باعث آسیب به منابع طبیعی کشور می شود، به عنوان مثال شاید اجرای سیاست خرید تضمینی مشوقی برای کشاورزان جهت توسعه اراضی دیم طی سال های گذشته بوده باشد.

امکان تولید ۶۸ میلیون تن محصول دیم در کشور با اجرای برنامه های حمایتی

دکتر داوود داداشی کارشناس کشاورزی در این نشست با اشاره به عدم توجه قانون گذاران به مسئله کشت دیم گفت: متاسفانه بررسی ها نشان می دهد هیچ سند و قانون بالادستی در زمینه تولید دیم در کشور نداریم. همین مسئله نیز باعث ایجاد مشکلات زیاد در زمینه تولید دیم شده است.

این کارشناس کشاورزی اظهار داشت: با توجه به شرایط اقلیمی کشور تولید دیم برای کشور ناگزیر است اما به دلیل نبود قانون در این زمینه هیچ متولی خاصی برای بهبود وضعیت تولید دیم در کشور نیز وجود ندارد. حدود ۷۰ درصد از منابع آبی کشور ما آب سبز و مناسب تولید دیم است.

وی ادامه داد: طبق گزارش نهادهای رسمی بیش از ۳۰۰ میلیارد متر مکعب تبخیر آب در کشور داریم که با مدیریت مناسب منابع آبی می توانیم میزان تولید دیم در کشور را افزایش دهیم. از سویی دیگر طبق منابع رسمی موسسه تحقیقات دیم کشور با آبیاری تکمیلی نیز می توانیم میزان عملکرد و تولید محصولات دیم در کشور را نیز افزایش دهیم.

داداشی در پایان خاطر نشان کرد: بررسی ها نشان می دهد حدود ۲۰ میلیون هکتار اراضی قابل استفاده دیم در کشور داریم که با استفاده از آبیاری تکمیلی می توانیم میزان تولید دیم در کشور در پنج محصول گندم، جو، کلزا، نخود و عدس به بیش از ۶۸ میلیون تن در سال برسانیم.