مسیر اقتصاد/ نابرابری اقتصادی یکی از مشکلات اصلی در بسیاری از جوامع است. نابرابری اثرات مخرب اقتصادی و اجتماعی زیادی مانند ایجاد نارضایتی و آشوب‌های سیاسی به همراه دارد. از این رو یکی از اهداف اصلی دولت‌ها همواره کاهش نابرابری بوده است. این موضوع همواره مورد تاکید رهبر انقلاب نیز بوده است و بار دیگر ایشان در سخنرانی ۲۹ دی ماه خویش اهمیت این موضوع را بیان کردند و ضمن بیان وجود نابرابری در جامعه خواستار از بین رفتن شکاف طبقاتی شدند. در همین راستا مطالعه تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد که مهم ترین ابزار برای کاهش نابرابری و بازتوزیع ثروت در جامعه مالیات است و در این میان مالیات بر عایدی سرمایه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یک نظام مالیاتی مطلوب می‌تواند ضریب جینی را تا حد قابل قبولی کاهش دهد.
اخذ مالیات بیشتر از ثروتمندان در راستای عدالت مالیاتی
بررسی ها نشان می‌دهد که در راستای تحقق عدالت مالیاتی عمودی هرچه در آمد افراد افزایش می‌یابد مالیات افراد باید افزایش پیدا کند. چرا که در وهله اول توانایی پرداخت این افراد نسبت به سایر افراد جامعه بیشتر است و از طرف دیگر از آنجایی که افراد ثروتمندان بیشتر از سایر افراد از امکانات جامعه برای کسب ثروت استفاده کرده‌اند موظف به پرداخت بیشتری هستند.
با توجه به مطالب قبل کشورهای توسعه یافته نظام مالیاتی خود را به گونه ای طراحی کرده‌اند که با وجود پایه های مالیاتی متعدد مانند مالیات بر درآمد، مالیات بر عایدی سرمایه با اخذ این مالیات‌ها در قالب مالیات بر مجموع درآمد، بتوانند از هر فرد متناسب با درآمدش مالیات اخذ کنند.
در این سیستم هر فرد پس از اظهار درآمدهای خود در سال مالی گذشته (هر نوع درآمد، چه حاصل از کار کردن و چه حاصل از عایدی سرمایه و…) متناسب با میزان درآمد مشول مالیات پلکانی میشود.
۷۰ درصد درآمد ثروتمندان از عایدی سرمایه است نه کار کردن
بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشتر درآمد ثروتمندان ناشی از ثروت است و نه کار کردن. مطالعات نشان می دهد با افزایش درآمدها سهم درآمد حاصل از کار کردن از کل درآمدهای افراد کاهش می‌یابد و در عوض سهم درآمد حاصل از عایدی سرمایه افزایش می‌یابد.
برای مثال داده‌های سازمان مالیاتی آمریکا (IRS) نشان می‌دهد که در آمریکا در ۹۵ درصد پایینی جامعه ۸۰ درصد درآمدها از حقوق و دستمزد کارکردن است و تنها ۳ درصد از کل درآمدها از عایدی سرمایه است.
در مقابل در ۰.۰۰۱ درصد ثروتمند تنها ۱۰ درصد درآمد این افراد از حقوق و دستمزد و ۷۱ درصد از کل درآمد، عایدی سرمایه است.[۱]
مالیات بر عایدی سرمایه لازمه کاهش نابرابری
یکی از پایه‌های مالیاتی که برای کاهش نابرابری و عدالت مالیاتی لازم و ضروری است، مالیات بر عایدی سرمایه است. مالیات بر عایدی سرمایه مزایای متعددی در اقتصاد دارد. برای مثال تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد که این پایه مالیاتی با کاهش فعالیت‌های سوداگرانه و سفته‌بازی باعث تنظیم‌گری و کنترل قیمت‌ها در بازارهای اقتصادی میشود.
یکی دیگر از آثار مثبت مالیات بر عایدی سرمایه کاهش نابرابری در جامعه است. با وجود لازم بودن و ضروری بودن مالیات بر درآمد و مزایا و آثار متعدد مالیات بر درآمد برای کاهش نابرابری در جامعه، این پایه مالیاتی به تنهایی کافی نیست. همانگونه که بیان شد بیشتر درآمد ثروتمندان از عایدی سرمایه است و نه کار کردن و این باعث میشود که اهمیت مالیات بر عایدی سرمایه در اخذ مالیات از افراد با درآمدهای بالا دوچندان شود.
مالیات بر عایدی سرمایه یکی از اصلاحات ضروری در نظام مالیاتی ایران
در ایران با توجه به نبود پایه مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر مجموع درآمد، مالیات بر درآمد تنها از حقوق‌گیران که درآمدهای آن‌ها به صورت شفاف است اخذ میشود. به همین دلیل سهم عمده مالیات بر درآمد در ایران از افراد کم درآمد ودهک‌های متوسط دریافت میشود. با توجه به سهم بالای عایدی سرمایه در کل درآمدهای افراد ثروتمند و نبود مالیات بر عایدی سرمایه در ایران، عمده درآمد ثروتمندان مشمول مالیات نمی‌شود.
از این رو اجرای مالیات بر عایدی سرمایه در راستای کاهش نابرابری در جامعه و کمک به تحقق عدالت مالیاتی یکی از مهم ترین اقدامات لازم در اقتصاد ایران است که باید مدنظر سیاستگذاران باشد.
پینوشت:
[۱] Taxing the Rich: Issues and Options, Lily Batchelder, 2019
