مسیر اقتصاد/ براساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا در سال ۲۰۲۰، روسیه با دارا بودن ۸۰ میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت خام، هشتمین دارنده منابع نفتی دنیا و با ذخایر اثبات شده گاز به حجم ۴۸ تریلیون متر مکعب، بزرگترین دارنده منابع گاز طبیعی جهان است؛ در واقع روسیه یکی از بزرگترین تأثیرگذاران بازار نفت و گاز در دنیا محسوب می‌شود. روسیه همچنین صنعت پالایش نفت و گاز را نیز توسعه داده و در این زمینه یکی از پیشروترین کشورهای جهان محسوب می‌شود.
نمودار زیر میزان تولید و صادرات نفت خام روسیه طی دو دهه اخیر را نشان می‌دهد.
با توجه به شکل، علیرغم روندی صعودی در تولید نفت خام، میزان صادرات نفت خام این کشور، تقریبا ثابت بوده است؛ در سال ۲۰۱۸ میزان تولید و صادرات نفت خام به ترتیب در حدود ۱۰ و ۵ میلیون بشکه در روز بوده است.
ظرفیت پالایش نفت روسیه جزو ۵ ظرفیت اول جهان
صنعت پالایش نفت در روسیه صنعت عریض و طویلی است؛ بطوریکه ظرفیت پالایشی این کشور جزو ۵ ظرفیت اول جهان است. در عین حال از نظر کیفیت فرآورده‌های تولیدی و شاخص پیچیدگی، این کشور در مقام شصتم دنیا قرار دارد.
دو دهه پس از فروپاشی شوروی نیاز به افزایش حجم و کیفیت عرضه محصولات پالایشی در روسیه افزایش یافت. لذا در طی یک دهه گذشته روسیه برای تأمین نیاز داخلی و ورود جدی به بازار جهانی محصولات پالایشی، تلاش زیادی کرده است. نمودار زیر میزان واردات و صادرات فرآورده‌های نفتی روسیه طی دو دهه اخیر را نشان می‌دهد.
روشن است که میزان واردات فرآورده‌های نفتی از سوی روسیه کاملا ناچیز است و در طول این دو دهه روند صادرات فرآورده‌های نفتی صعودی بوده است.
افزایش ظرفیت پالایش نفت در روسیه ادامه دارد
این کشور در سال ۲۰۰۸ استراتژی ۲۰۳۰ خود را برای تحقق افزایش ظرفیت پالایشی و عمق پالایش ۹۰ درصد بنا نهاد اما عوامل مختلفی همچون رکود اقتصادی مانع از پیشرفت کامل آن شده است. با این حال این کشور به سرعت به دنبال تقویت زیرساخت‌های مالی و حقوقی برای تحقق اهداف استراتژی ۲۰۳۰ است.
مطابق گزارش اوپک در سال ۲۰۱۹، مجموع ظرفیت اسمی پالایشی روزانه روسیه، تقریبا برابر ۶.۷ میلیون بشکه است. ضمن اینکه با توجه به نمودار زیر، بر اساس آمارهای اوپک، روند افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها با شیب کندی در روسیه ادامه دارد.
ظرفیت پالایشی روسیه از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ رشد قابل توجهی داشته و علت اصلی این رشد نیز «افزایش نسبت مالیات صادرات نفت خام نسبت به فرآورده‌های نفتی» بوده است. این تغییر نسبت مالیاتی باعث شد شرکت‌های نفتی به جای صادرات نفت خام، واحدهای ساده پالایشی راه اندازی و فرآورده‌های نفتی را بجای نفت خام صادر کنند. از همین رو پالایشگاه‌های ساده و با پیچیدگی کم در روسیه گسترش یافتند.
سهم زیاد فرآورده های سنگین و بی‌کیفیت در بین محصولات پالایشی روسیه
کشور روسیه همانند ایران برای توسعه پایین دست صنعت نفت خود، بویژه بخش پالایش دارای مشکلات و موانع متعددی است. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از «بهره‌وری کم پالایشگاه‌ها»، «ضریب پیچیدگی نلسون پایین»[۱]، «سهم زیاد فرآورده‌های سنگین و بی‌کیفیت در بین کل محصولات پالایشی» و «نیاز به تأمین کاتالیست از خارج کشور».
روسیه در صنعت پالایش خود حدود ۲۴ هزار تن در سال کاتالیست نیاز دارد. کاتالیست‌ها در واحدهای مختلف پالایشی کاربرد دارند که روسیه در تأمین ۵۰ درصد کاتالیست مورد نیاز واحد ایزومریزاسیون، ۶۰ درصد کاتالیست مورد نیاز واحد ریفرمینگ، ۶۵ درصد کاتالیست مورد نیاز واحد کراکینگ کاتالیستی، ۹۷ درصد کاتالیست مورد نیاز واحد تصفیه هیدروژنی و ۱۰۰ درصد کاتالیست مورد نیاز واحد کراکینگ هیدروژنی وابسته به خارج است.
عمده مشکلات بخش پالایش نفت روسیه از بی توجهی به پایین دست صنعت نفت و تمرکز زیاد حاکمیت بر بالادست ناشی می‌شود. ضمن اینکه یکی از مهم‌ترین عناصر توسعه صنعت پالایش نفت و در واقع زنجیره ارزش نفت، تامین مالی است و در کشور روسیه، سرمایه‌گذاران با تغییر مالیات و قوانین به سرمایه گذاری تا حدودی تحریک شده‌اند اما هنوز موانعی بر سر راه آن‌ها وجود دارد.
پینوشت:
[۱] ضریب پیچیدگی نلسون در روسیه ۶ و در آمریکا ۱۱ است.
انتهای پیام/ نفت و انرژی
