فرار مالیاتی مشاغل خاص دلیل کاهش سهم مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی

مسیر اقتصاد/ بررسی سهم درآمدی هر یک از پایه های مالیاتی و مقایسه آن با میانگین جهانی و کشورهای پیشرو در نظام مالیاتی، شاخص مناسبی برای درک میزان کارآمدی نظام مالیاتی است. مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی از آنجا که شامل مشاغل و اصناف بوده و سهم این بخش ها از تولید ناخالص داخلی بالاست، حائز اهمیت ویژه است.

سهم کمتر از ۱۴ درصدی مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی از کل درآمدهای مالیاتی

مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی شامل مالیات حقوق کارکنان بخش دولتی و خصوصی، مالیات مشاغل و مالیات مستغلات، یکی از اجزای مهم مالیات های مستقیم است. سهم متوسط این مالیات از مالیات های مستقیم طی دوره ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶بالغ بر ۲۳.۵ درصد است. هم چنین سهم متوسط این منبع مالیاتی از کل درآمدهای مالیاتی بیش از ۱۳.۶ درصد بوده است. این منبع مالیاتی در مقایسه با مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی که سهم ۴۲.۲ درصدی از کل درآمدهای مالیاتی دارند، سهم بسیار پایینی است.

مقایسه سهم مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی از کل درآمدهای مالیاتی ایران با کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نشان می دهد که سهم این منبع مالیاتی در ایران بسیار کمتر از متوسط این کشورهاست.

سهم مالیات بر درآمد‌ اشخاص حقیقی ایران ۵۰ درصد میانگین جهانی

آمارهای پایگاه اینترنتی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشانگر آن است که میانگین سهم مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی از کل درآمدهای مالیاتی در این کشورها در سال ۲۰۱۶ به میزان ۲۳.۸۴ درصد بوده است؛ این رقم در مقایسه با سهم مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی که در حدود ۹ درصد است، نشان دهنده آن است که در کشورهای OECD بر خلاف ایران، بیشتر بار مالیاتی را اشخاص حقیقی به دوش می کشند.

این شاخص طی سال ۲۰۱۷ در کشور آلمان ۲۷.۲ درصد، در کانادا ۳۵.۹۲ درصد، در آمریکا ۳۸.۶۳ درصد، در ایتالیا ۲۵.۷ درصد و در اسپانیا ۲۱.۸۶ درصد بوده است.

مالیات بر مشاغل، سیاهچاله مالیات درآمد اشخاص حقیقی

بررسی عملکرد وصولی زیربخش های مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی نشان می دهد افزایش رشد وصولی این منبع مالیاتی بیشتر ناشی از رشد مالیات حقوق کارکنان بخش خصوصی (متوسط ۲۶.۴ درصد)، مالیات مستغلات (متوسط ۲۵.۶ درصد) و مالیات حقوق کارکنان بخش دولتی (متوسط ۲۴.۴ درصد) بوده است. این در حالی است که مالیات بر درآمد مشاغل در این دوره به طور متوسط از رشد ۱۷.۸ درصدی برخوردار بوده است.

مقایسه سهم کل دریافتی های کارکنان بخش های عمومی و خصوصی در طول یک سال و همچنین تعداد آنها با حجم فعالیت های اقتصادی مشاغل و اصناف مختلف در کشور و سطح درآمدهای آنها و هم چنین گستردگی و تنوع مشاغل در سطح کشور، می تواند سطح نازل درآمدهای کسب شده از محل مالیات بر مشاغل را روشن کند.

با توجه به تعدد و حجم فعالیت های اصناف، باید سهم بالایی از مالیات بر درآمد از محل مالیات بر مشاغل تامین شود. این مسئله نشان از حجم بالای فرار مالیاتی و اقتصاد زیرزمینی در این بخش، از جمله در مشاغل خاص مانند صنف طلافروشان دارد که نیاز به تکمیل و تجهیز بانک اطلاعاتی مالیاتی است.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی بیش از ۱۰ برابر مالیات بر درآمد مشاغل

بررسی آمار مالیات های وصولی نشان می دهد که از سال ۱۳۸۴ به بعد، مالیات وصولی حقوق و دستمزد بیشتر از مالیات مشاغل بوده و در سال ۹۴ وصولی مالیات حقوق و دستمزد به ۲.۵ برابر مالیات بر درآمد مشاغل رسیده است.

در حالی که طبق آمار برآوردی، ارزش افزوده بخش اشخاص حقوقی و مشاغل اختلاف چندانی با یکدیگر ندارند، بخش شرکت ها چندین برابر مشاغل کشور مالیات پرداخت کرده است و در برخی سال ها میزان مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی به بیش از ۱۰ برابر مالیات بر درآمد مشاغل رسیده است.[۱]

جدول زیر ترکیب مالیات های مستقیم طی سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ را نشان می دهد:

بررسی مالیات بر مشاغل، میزان فرار مالیاتی در آن و چرایی فاصله بسیار آن از میزان مالیات پرداختی با سهم آن از ارزش افزوده اقتصاد، بحث مفصل و جداگانه ای می طلبد که در مطالب بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

پینوشت:

[۱] گزارش تحلیلی مالیات بر درآمد مشاغل، معاونت پژوهش سازمان امور مالیاتی کشور، سال ۱۳۹۴

انتهای پیام/ دولت و حاکمیت